Samenvatting: Muzisch-agogisch begeleiden in de hulpverlening
Uitgave: LOI
Auteur: Jan-Willem van de Velde
Hf 1: De cultuur – Hulpverlenen in een sociale en culturele context
Hulpverlening moet aandacht schenken aan dieperliggende oorzaken van problemen en zich niet
beperken tot het aandragen van middelen en methoden om (ped)agogische problemen individueel
op te lossen, op microniveau. De context speelt in de hulpverlening dus een belangrijke rol. De
bredere maatschappelijke en culturele context valt hier ook onder.
De invloed van ons hedendaags leefmilieu op de ontwikkelingsmogelijkheden van mensen moet
centraal gesteld worden. Problemen zijn namelijk niet enkel persoonlijk en individueel en kunnen
niet alleen met andere mensen worden opgelost.
Een mens is geen geïsoleerd individu en wordt pas mens in relatie, niet alleen met andere mensen,
maar met alles wat hem omringt.
In de hulpverlening krijgt het spirituele en culturele aspect onvoldoende aandacht. Er wordt te
weinig appèl gedaan op de creatieve en expressieve vermogens van mensen. Te veel problemen
worden individueel en gedragsmatig benaderd en te weinig worden de mogelijkheden van het
collectief ingezet als middel.
Deze eenzijdige oriëntatie heeft verregaande gevolgen gehad voor de toestand van de natuur en het
milieu (ecologie), voor de verhouding tussen arm en rijk (economie) en voor de geestelijke en
spirituele gezondheid van mensen (religie).
Visie op hulpverlening
Hulpverlening is werken aan verandering van instelling en houding en tegelijkertijd aan
beïnvloeding van de context.
Dat betekent zowel het individuele als het collectieve aspect, zowel het culturele als het sociaal-
politieke aspect, zowel het wetenschappelijke als het spirituele aspect.
Hulpverlening is het doordenken en doorvoelen van de problematiek van mensen in de context van
hun maatschappelijke en culturele ontwikkeling en van daaruit te handelen.
Een mens die hulp nodig heeft kan in zichzelf en in de natuur en cultuur om hem heen de kracht en
bezieling vinden om binnen een samenlevingsverband aan de eigen gezondheid en het eigen welzijn
te werken.
Daarentegen richten we ons veelal op de problemen en de oplossingen daarvoor. We moeten ons
gaan richten op radicale preventie in plaats van symptoombestrijding.
Dit is echter in strijd met individuele vrijheid van mensen om hun eigen keuzes te maken.
Observatie van een individu
Verschillende aspecten van de context waarin wij leven:
Uiterlijk-individueel: natuur
De uiterlijk waarneembare natuurlijke processen, waaronder het menselijk gedrag.
Uiterlijk-collectief: maatschappij
De uiterlijk waarneembare groepsvorming van mensen, de politieke en sociale systemen.
Innerlijk-individueel: mens
Hoe de persoon zichzelf beleeft, het denken, de spiritualiteit en de expressie.
Innerlijk-collectief: cultuur
Hoe de personen samen vormgeven aan hun gedachten en ervaringen in godsdienst, kunst en
religie.
→ We hebben het innerlijke en uiterlijke, het individuele en collectieve nodig om ons een beeld te
vormen van een individu.
1
,Binnenkant en buitenkant
De buitenkant is waarneembaar en kan gemeten, geanalyseerd en beschreven worden in zakelijke,
objectiverende taal en in cijfers. De wetenschap benadert grotendeels op die manier de
werkelijkheid.
De binnenkant is niet zichtbaar en kan alleen gekend worden door zelfonderzoek en ervaring.
Willen we een cliënt helpen, dan is het leren kennen van diens binnenkant wezenlijk.
Hf 2: Het thema
Stappen om tot een mogelijke oplossing of interventiemogelijkheid te komen m.b.v. muzisch-
agogisch werken:
Bepaalde mogelijke hulpvraag van de cliënt.
Stel vast welke gegevens je nodig hebt over het kind, het team en de leefomgeving om
verder te gaan.
Hoe ligt bij de cliënt de verhouding tussen innerlijk en uiterlijk?
Wat is de waarde van de uitleg aan de cliënt dat hij iets niet mag/moet doen?
Hf 3: Het talent
Het muzische in het handelen van mensen neemt een belangrijke plaats in bij het vormgeven aan
hun wezenlijke verlangens. Het muzische is een wezenskenmerk van mensen en kan daarom niet
gemist worden bij hulpverlening.
Muzisch is elke manier waarop een mens zich uitdrukt. Alle kunst en cultuur zijn gebaseerd op
muzische vermogens van mensen. Deze liggen op het terrein van de zintuiglijke, motorische
beeldende, muzikale, dramatische en spirituele expressie.
Muzisch is ook elke manier waarop een mens zich ontvankelijk opstelt voor de buitenwereld en
voor de eigen binnenwereld.
Het verlangen zich kenbaar te maken is een onderdeel van de strevingen die we bij alle mensen met
een normale ontwikkeling kunnen waarnemen. Niet bij iedereen komt alles tot ontwikkeling o.i.v.
stoornissen en/of politieke, sociale of ecologische omstandigheden.
Globaal gaat het om:
- Expressief: een beweging naar buiten.
- Impressief: een beweging naar binnen.
- Communicatief: een combinatie van beide.
Naar binnen = met de zintuigen nemen we de wereld om ons heen waar.
Naar buiten = met onze uitdrukkingsmiddelen brengen we iets van ons innerlijk naar buiten.
Afwisselend = in communicatie combineren we steeds beide mogelijkheden.
Menselijke strevingen
Er zijn vijf menselijke strevingen. Het verlangen om te:
Overleven: begint met het stillen van honger, het lessen van dorst en het overwinnen van
lichamelijke ongemakken; de ‘lichaamsgebonden ervaringsordening’, waarin de pure
zintuigelijke ervaring centraal staat.
Communiceren: heeft veel verwantschap met de ‘associatieve ervaringsordening’. Het kind
ontdekt verbanden en relaties tussen zichzelf en de wereld (‘Als dit gebeurt, dan volgt dat’).
Leren: heeft alles te maken met de associatieve en ‘structurerende ervaringsordening’. Door
associatie krijgt het kind kennis. Door structuren te doorzien leert het kind keuzes te maken
binnen een aangegeven kader.
2
, Creëren: hoort bij de ‘vormgevende ervaringsordening’. Hierbij voegt een mens iets
persoonlijks, iets unieks toe aan het bestaande kader.
Zingeven: in een wereld waarin allerlei overgeleverde waarden en waarheden op de tocht
staan, is het belangrijk zin te kunnen geven en te kunnen ontlenen aan het dagelijkse
bestaan.
→ Indien de verstandelijke of spirituele ontwikkeling stoornissen of beperkingen kent, zullen de
laatste twee strevingen minder uit de verf komen. Creëren en zingeven veronderstellen een dieper of
hoger bewustzijn.
Overzicht menselijke strevingen
Het verlangen om te overleven (fysiek)
- Ademen (het element lucht)
- Drinken (het element water)
- Eten (het element aarde)
- Zich warmen (het element vuur)
- Zich kleden en zich beschutten
- Voedsel verbouwen
- Bevruchten en baren
- Doden en sterven
Het verlangen om te communiceren (fysiek, emotioneel, sociaal)
- Zich lichamelijk uiten
- Zich zintuiglijk openstellen
- Imiteren
- Reageren
- Zich hechten
- Reacties uitlokken
- Meeleven en meevoelen
- Sturen en leiden
- Helpen en verzorgen
- Liefhebben en vrijen
Het verlangen om te leren (fysiek, emotioneel, mentaal)
- Bewegen
- Beleven
- Experimenteren
- Exploreren
- Waarnemen
- Analyseren
- Ordenen
- Interpreteren
Het verlangen om te creëren (fysiek, emotioneel, mentaal, spiritueel)
- Vormgeven
- Bouwen
- Spelen
- Versieren
- Verbeelden
- Verklanken
- Fantaseren
- Improviseren
3
