H5 – Groepsdynamiek en leidinggeven
5.1 Groepsdynamiek
Het goed kunnen sturen van groepsprocessen in je klas is een voorwaarde om tot een positief en
effectief klassenklimaat te komen. Met groepsdynamiek bedoelen we: alle zichtbare en onzichtbare
processen die zich afspelen tussen de leden van een groep. Of de sfeer in een groep goed is, hangt
samen met de relatie van de leraar met de leerlingen, de relatie tussen de leerlingen onderling en de
relatie tussen het onderwijsprogramma en wat er in de groep gebeurt. Elke klas of groep die zich
vormt net na de zomervakantie is weer een nieuw geheel met eigen kenmerken. We onderscheiden
de volgende groepskenmerken:
- Elke groep heeft een bepaalde status en identiteit.
- In een groep vindt onderling interactie plaats tussen de leden:
o Er zijn onderling relaties
o Beïnvloeden van elkaar
o Ze zijn op elkaar betrokken
- Een groep heeft een gemeenschappelijk doel en leden van een groep werken samen aan
bepaalde opdrachten en taken.
- Een groep doorloopt verschillende fasen in het groepsproces.
- In een groep ontstaan groepsnormen
- In een groep vormen zich sociale rollen
Er zijn verschillende soorten groepen waar de kinderen in je klas deel van kunnen uitmaken. De
primaire groep: het gezin waarin het kind een belangrijke rol speelt, vriendengroepjes waar het kind
van uitmaakt. Het verbindende element bij primaire groepen is de persoonlijke relatie. De secundaire
groep: een werkgroepje geformeerd in de klas met een bepaald doel, het tafelgroepje. Een andere
indeling van groepen in dit kader is de formele groep versus informele groep. Formele groepen zijn
van tevoren georganiseerd. Als kind heb je geen invloed op deelname aan de formele groep, dit
wordt voor je bepaald. De informele groep kiest een kind zelf uit eigen motivatie. Doelen en normen
zijn bij de informele groepen vaak minder expliciet. Om zicht te krijgen op de informele groepen kun
je observeren welke kinderen met elkaar spelen op het schoolplein of afspreken om bij elkaar thuis te
spelen, of samen naar de sportclub te fietsen.
Een laatste indeling is van Van Engelen, die een onderscheid maakt tussen positieve en negatieve
groepen. Kenmerken van positieve groepen zijn:
- Veiligheid
- Eensgezindheid, saamhorigheid
- Motivatie om het groepsdoel te behalen
- Medeverantwoordelijk voelen
- Respect voor elkaars mening en (karakter)verschillen
- Samenwerking tussen groepsleden
Heb je te maken met een negatieve groep kinderen, dan zijn de kenmerken als volgt:
- Er is een continue strijd om de macht, er heerst geen harmonie
- Niemand voelt zich verantwoordelijk
- Er is geen respect voor de mening en het karakter van andere groepsleden.
Een negatieve groep kan d.m.v. interventies (pedagogische strategieën) een positieve groep vormen.
een kind in je klas maakt deel uit van verschillende groepen. Deze groepen hebben allemaal eigen
, normen, bevinden zich in verschillende fasen en vaak neemt het kind zich ook verschillende rollen
aan in de groepen waarin het participeert. Soms kan er dan een innerlijk conflict bij een kind
ontstaan, wat voortkomt uit een interactie in een andere groep, maar wat wel tot uiting komt in de
klas.
5.2 Groepsvorming
Groepen zijn altijd in beweging, het zijn geen statische eenheden. De groepsdynamiek verandert dan
ook vaak. Dit veranderen is afhankelijk van verschillende factoren, waaronder de fase waarin je groep
verkeert. Een goede, harmonieuze dynamiek zorgt voor een plezierige werksfeer, een hoge mate van
betrokkenheid bij kinderen en goede leerresultaten.
De theorie over groepsvorming is toepasbaar op je klas en vormt onmisbare kennis voor een geode
klassenmanager. Als je je namelijk bewust bent van de wijze waarop deze fasen zich manifesteren,
dan kun je de kinderen op de juiste manier begeleiden, zodat er een positieve groep ontstaat. Je klas
doorloopt grofweg vijf fasen:
1. Forming, de oriëntatiefase
2. Storming, de machts- of conflictfase
3. Norming, de affectie- of integratiefase
4. Performing de uitvoeringsfase
5. Termination, de afsluitingsfase
5.2.1 Forming, de oriëntatiefase
De groep komt voor het eerst bij elkaar, of komt opnieuw bij elkaar na een lange periode uit elkaar te
zijn geweest, en de groepsleden leren elkaar kennen. Deze fase neemt ongeveer twee weken in
beslag: de kat de boom uitkijken. De kinderen kijken hoe zij zich verhouden tot andere kinderen
binnen de groep. De oriëntatiefase is de fase van verwarring, elkaar aftasten, verkennen, spanning,
nieuwe indrukken opdoen en nieuwe relaties maken. Er wordt nog niet heftig op elkaar gereageerd,
iedereen doet het rustig aan, men gaat discussies uit de weg. Er is nog geen norm bepaald over hoe
er met elkaar wordt omgegaan (onzekerheid). Er vindt positiebepaling plaats ten aanzien van:
- De omgeving (elkaar)
- De taak/het werken in de klas (wat gaan we doen?)
- Wat ieder aan de taak kan bijdragen (wat wordt mijn rol?)
Strategieën voor groepsvorming in de oriëntatiefase:
- De kinderen elke dag aan de deur begroeten en een kort gesprekje met ze voeren.
- Regels en afspraken maken met je klas
- Groepsspelen gericht op kennismaking (namen leren kennen), vertrouwen creëren,
verbinden, teamwork.
- Zorgen voor sfeer en ontspanning
- Duidelijkheid scheppen over jouw leiderschap
- Band opbouwen, interesse tonen in de kinderen.
1.2.2 Storming, de machts- of conflictfase
De stormingfase, die circa twee weken duurt, gaat gepaard met onrust in de klas ‘storm’. Er vindt een
strijd om de macht plaats. Observeer welke kinderen zich nu dominant gedragen, welke kinderen zich
