,Tentamensamenvatting, belangrijskte kernconcepten voor tentamen
H1: introductie in de geestelijke gezondheidszorg
Psychiatrie en klinische psychologie: tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving,
de oorzaken en de behandeling van psychische stoornissen.
Psychopathologie: het studiegebied dat zich bezighoudt met het beschrijven van de diverse vormen
van afwijkende emoties, gedachten en afwijkend gedrag.
Psychotherapeut: iemand die na zijn studie psychologie of psychiatrie een aanvullende studie heeft
gedaan en psychotherapeutische behandelingen mag geven.
Psychische of psychiatrische stoornis: afwijkende emoties, gedachten of een afwijkend
gedragspatroon dat wordt gekenmerkt door een storing in het dagelijks sociaal functioneren van
een persoon. Ze hebben ook een lichamelijke oorzaak.
De meesten van ons zoeken niet snel hulp. Onze samenleving vindt zelfmanagement en zelfzorg erg
belangrijk. Ondersteuning bij zelfmanagement kan het zetje zijn dat de pt nodig heeft om hulp te
zoeken.
1.1 Hoe definiëren we afwijkend?
criteria voor abnormaliteit
1. uitzonderlijk
uitzonderlijk gedrag wordt vaak beschouwd als afwijkend. ( niet altijd bv. Zangers). Dingen zien of
horen worden bv. in onze cultuur als afwijkend gezien. In sommige culturen wordt dingen horen
beschouwd als een bovenmenselijke kracht. Zeldzaam gedrag zoals een wereldrecord in hardlopen
worden niet gezien als afwijkend. Daarom is zeldzaamheid/ statische afwijking alleen niet
voldoende om gedrag afwijkend te noemen.
2. Sociaal afwijkend
Alle samenlevingen hebben maatstaven die bepalen welke vormen van gedrag acceptabel zijn in
een bepaalde context. Dit is erg afhankelijk van de tijd waarin je je bevindt (bv gay zijn was vroeger
niet normaal nu wel). Belangrijk bij dit criteria is dat we moeten beseffen dat gedrag dat (nog) niet
geacepteerd is door de samenleving op zichzelf normaal kan zijn ook al voelen wij er ons beledigd of
verward door.
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit
Onze zintuigen en cognitieve processen vormen een accurate mentale representatie van onze
omgeving. Als iemand dingen ziet of stemmen hoort wilt dit zeggen dat hij hallucineert. In onze
cultuur wordt dit meestal opgevat als teken van een onderliggende psychische stoornis. In andere
gebieden van de wereld is dit volkomen normaal.
4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon
Lijden door gevolg van angst, vrees en depressie kan afwijkend zijn, soms zijn dit ook normale
reacties. Als je bv iemand kwijt raakt is juist de afwezigheid van een emotionele reactie afwijkend
gedrag. Heftige emoties zijn niet afwijkend buiten als deze blijven aanhouden als de prikkels al lang
verdwenen zijn.
, 5. Ongepast of contraproductief gedrag
Gedrag dat onprettige gevoelens oproept ipv bevrediging noemen we afwijkend gedrag. Gedrag dat
ons weerhoudt om ons aan te passen aan onze omgeving wordt gezien als afwijkend (bv overmatig
alcoholgebruik). Agorafobie (= intense angst om zich in openbare ruimten te bevinden) noemen we
afwijkend, dit is zeldzaam en ongepast. Het gaat om gedrag dat de betrokkene beperkt in zijn of
haar vermogen om te werken en om sociale verantwoordelijkheid te dragen.
6. Gevaar
Gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen noemen we afwijkend. Ook
hier is de context belangrijk. Iemand die zich tijdens de oorlog opoffert door naar de vijand te
stormen zodat andere kunnen vluchten is een held. Doet iemand dit gewoon op straat en je wordt
gek verklaard.
➔ Afwijkend gedrag wordt dus op meerdere manieren gedefinieerd, afhankelijk van de
situatie. In de meeste gevallen wordt een combinatie van de hierboven vernoemde criteria
gebruikt. Een grote uitdaging is om objectief te blijven. Ook is gedrag herkennen en labelen
iets volledig anders dan gedrag begrijpen en verklaren.
culturele aspecten van afwijkend gedrag
concepten van gezondheid en ziekten kunnen in verschillende culturen verschillende betekenissen
hebben. Bv indianen maken een verschil tussen ziekten die van buitenaf komen zoals alcoholisme en
ziekten die komen door een verstoorde relatie met het traditionele stamleven. Voor beiden zoeken
ze een verschillende geneesheer op.
Abnormale gedragspatronen kunnen zich in verschillende culturen uiten op verschillende wijzen.
Bv westerlingen ervaren angst dat ze hun rekeningen niet kunnen betalen, afrikanen ervaren angst
dat ze zich niet kunnen voortplanten en hierbij de vrees voor een vloek.
Het is niet omdat er in een andere cultuur geen woord is dat overeenkomt met een stoornis van
hier (bv depressie) dat zij deze niet hebben in hun cultuur. Zij gaan er anders mee om, de kunst is
dan om te leren hoe zij omgaan met deze gevoelens en hoe zij deze ervaren.
1.2 historische visies op afwijkend gedrag
in de hele geschiedenis zijn concepten van afwijkend gedrag bepaald door het overheersende
wereldbeeld van die tijd. Vroeger was ziekte een straf van god, er waren bovennatuurlijke krachten,
goden,… . Nu is het overheersende wereldbeeld verschoven naar geloof in de wetenschap en rede.
de visie van Hippocrates op afwijkend gedrag
Hippocrates kwam als eerste met een naturalistische verklaring van afwijkend gedrag. Hij stelde dat
ziekten van lichaam en geest het gevolg waren van natuurlijke oorzaken en niet van bezetenheid
door bovennatuurlijke geesten.
De gezondheid van lichaam en geest werd gesteld dor een evenwicht in humores (term van
Hippocrates voor de essentiële lichaamssappen; slijm, zwart gal, bloed en gele gal). Een verstoring
van het evenwicht zorgde voor afwijkend gedrag.
- Overvloed aan slijm: persoon is erg traag
- Te veel zwarte gal: depressie oftewel melancholie
- Overvloed aan bloed: sanguinische dispositie (= vrolijk, zelfverzekerd en optimistisch)
- Te veel gele gal: driftig
Hij classificeerde 3 belangrijke groepen die nu nog steeds herkenbaar zijn:
, - Melancholie : de categorie van ernstige depressie
- Manie: sterke opwinding
- Bezetenheid: omvat het bizarre gedrag dat we bv zien bij mensen met schizofrenie
1.3 Gedachten over psychische stoornissen in de middeleeuwen
Na de ondergang van het west- romeinse rijk, verdween grotendeels de beschaving met haar
wetenschap. Ze schakelde terug naar het geloof en bovennatuurlijke zaken als verklaring
voor gezondheid, met name doctrine van de bezetenheid.
Volgens Doctrine is afwijkend gedrag een teken van bezetenheid door boze geesten of de duivel.
Behandeling was exorcisme of uitdrijving. Dit geloof was onderdeel van de lessen van de katholieke
godsdienst maar stond ook in Egyptische en Griekse geschriften.
Exorcisme werd gedaan door gebeden, bezweringen uit te voeren, een kruis voor het slachtoffer
heen en weer te zwaaien, door slachtoffers af te ranselen en zelfs uit te hongeren.
Tot op heden wordt dit in sommige culturen nog uitgevoerd, ook zijn sommige rituelen erop
gebaseerd. In middeleeuws Engeland werden mensen zelden krankzinnig verklaard op grond van
bezetenheid meestal door lichamelijke ziekte of hersentrauma. Tot een Belgische art verklaarde dat
afwijkend(e) gedrag en gedachten veroorzaakt werden door lichamelijke problemen.
Krankzinnigengestichten
rond 1600 kwamen plots veel gekkenhuizen op, velen waren ervoor leprozenkolonies. In de
gestichten werden zowel bedelaars als mensen met psychische stoornissen, de
levensomstandigheden waren erbarmelijk. Bewoners werden vastgeketend aan bedden, liepen
rond zonder toezicht,… . Bij sommige gestichten konden mensen betalen om te komen kijken naar
de mensen alsof het een dierentuin was.
vanaf 1800: hervormingen
volgens de artsen Jean-Baptiste Pussin en Phillipe Pinel waren mensen die afwijkend gedrag
vertoonde gewoon ziek, daarom hadden ze recht op menselijke bejegening. De visie was niet
populair, men beschouwde destijds de slachtoffers als bedreiging voor de samenleving. De artsen
verplaatste de pt van duistere kelders naar goed geventileerde en zonnige kamers, voerde lange
gesprekken met hen. Ze waren ervan overtuigd dat het tonen van begrip en medeleven hun zou
helpen bij hun herstel.
Morele therapie: gebaseerd op het idee dat pt door een menselijke bejegening en verblijf in een
ontspannen en respectvolle omgeving weer normaal zouden gaan functioneren.
Er volgde een periode van apathie. Hierin meenden deskundigen dan afwijkend gedrag ongeneeselijk
was. Psychiatrische ziekenhuizen werden angstaanjagende plekken.
Tot ver na de 2de wereldoorlog: psychiatrische ziekenhuizen lagen meestal ver weg op mooie rustige
tereinen maar vooral ver weg van de bewoonde wereld zodat de burger er geen last van had.
Midden jaren 50: door veranderde maatschappelijke opvattingen en tot meer mogelijkheid van
behandelingen door de introductie van nieuwe medicijnen zoals antipsychotica, antidepressiva en
socio- en gedragstherapeutische behandelingen konden ongeneeslijke pt in de gewone
maatschappij functioneren. Men ging vaker naar de pt toe ipv te wachten tot de pt naar hen toe
kwam.
de antipsychiatrische beweging
