Why zebras don’t get ulcers
The acclaimed guide to stress, stress-related disease, and coping
Robert M. Sapolsky
Samenvatting van hoofdstuk 1, 2, 3, 4, 5, 8, 11, 13, 14, 16, 18
Psychologie, vak: Stress en gezondheid
H1: Why don't zebras get ulcres?
Er bestaat een complexe interactie tussen emoties en onze biologie. Stress kan ons ziek
maken. Het kan ziektes veroorzaken of verergeren. Eeuwen geleden is al ontdekt dat
individuele verschillen een rol spelen bij kwetsbaarheid voor een ziekte. Pas in de 20e eeuw is
stress psychologie een discipline op zich geworden.
Some initial concepts
Veroorzakers van stress:
Acute fysieke crisissen (zoals verwonding, eten om te overleven)
Chronische fysieke uitdagingen (hongersnood, droogte)
Psychologische en sociale verstoringen
De meerderheid van beesten op onze planeet ervaren kortdurige stress. Als de stress chronisch
wordt, kan het ziekten gaan veroorzaken.
Homeostase: het idee dat het lichaam een ideaal level van zuurstof, zuurgraad, temperatuur
etc. heeft. Alle variabelen worden in een homeostatische balans gehouden. Hier zorgt het
brein voor.
Stressor: iets uit de buitenwereld die je uit je homeostatische balans haalt. Het kan ook een
anticipatie zijn van de gebeurtenis. Je maakt je dan zorgen om een gebeurtenis uit de
toekomst. De fysieke schade is dan dus nog niet aanwezig.
Stress-respons: wat je lichaam doet om terug in de homeostatische balans te komen. De
stress-respons kan nuttig en beschermend zijn als de angst ook met een reden aanwezig is.
Maar als er geen reden is voor angst, dan wordt het 'anxiety', neurose, paranoia of hulpeloze
vijandigheid genoemd (en is het dus niet nuttig).
Een van de grondleggers van de stress psychologie is Hans Selye. Hij deed onderzoek naar
hormonale communicatie in het lichaam. Hij deed onderzoek met ratten, maar ging niet goed
met ze om. Hij ontdekte dat na het experiment de ratten zweren, vergrootte bijnieren en
gekrompen immuun weefsels hadden. Hij deed een controle experiment en concludeerde dat
de resultaten werden veroorzaakt door stress en niet door het middel dat werd geïnjecteerd bij
de ratten. Cannon is verder gegaan met de 2 ideeën van Selye:
Het lichaam heeft een set vergelijkbare responsen voor een groot aantal stressoren. Dit
idee (het 'general adaptation syndrome') werd later de stress-respons genoemd.
Als een stressor te lang aanhoudt, kan het je ziek maken.
Homeostasis plus: The moral stress-appropriate concept of allostasis
Allostase: gaat om de brein gecoördineerde lichaams-brede veranderingen, vaak inclusief
veranderingen in gedrag.
Het lichaam kan allostatische veranderingen aanbrengen in de anticipatie van een setpoint dat
scheef lijkt te gaan. We activeren de stress-respons in anticipatie op uitdagingen. Dat zijn
vaak de uitdagingen die psychologische en sociaal van aard zijn.
What your body does tot adapt to an acute stressor
, Een belangrijk kenmerk van de stress-respons is de snelle mobilisatie van energie
vanuit de opslagplekken en de inhibitie van verdere opslag. Glucose, proteïne en vet
komt vrij om in energie te worden omgezet. Vervolgens wordt het naar de kritieke
spieren vervoerd. Hartslag, bloeddruk en ademhaling nemen toe zodat het transport van
voedingsstoffen en zuurstof versneld wordt.
Langdurige processen worden stopgezet, zoals spijsvertering, groei, herstel van
weefsel en reproductie. Ook het immuniteit wordt geïnhibeerd.
Daarnaast wordt het gevoel van pijn verlaagd.
Er ontstaan veranderingen in cognitieve en sensorische vaardigheden. Specifieke
aspecten van het geheugen worden beter en je zintuigen worden scherper. Dit is adaptief
en nuttig.
Walter Cannon is de andere grondlegger van de stress psychologie. Hij formuleerde het fight-
or-flight syndroom. Hij schreef het boek Wisdom of the Body.
Maar hoe kan een stressvolle gebeurtenis ons ziek maken? Seyle kwam met een (fout!)
antwoord: een driedelige kijk op hoe een stress-response werkt.
1. Initial (alarm) stage: stressor wordt opgemerkt.
2. Adaption / resistance stage: succesvolle werking van het stress-respons systeem en
herstel van de allostatische balans.
3. Exhaustion stage: langdurige stress, stress-gerelateerde ziekten ontstaan. Selye dacht
dat dit in deze fase ontstaat, omdat er niet meer genoeg hormonen zijn om te kunnen
afgeven. Dit klopt niet. De hormonen raken niet op. De stress-response gaat juist voor
meer beschadiging zorgen dan de stressor zelf, zeker als de stress puur psychologisch is.
Chronische stress leidt o.a. tot:
Vermoeidheid
Constant een hoge bloeddruk
Geen tijd voor herstel
Groei kan geïnhibeerd worden (stress dwarfism)
Reproductieproblemen (onregelmatige cyclus, minder sperma en testosteron, minder
interesse in seksueel gedrag)
Een model/metafoor voor stress-gerelateerde ziekte: normaal zitten 2 kindjes op een wip,
maar met een enorm level aan verschillende stress hormonen moet je het zien als 2 olifanten.
Het is moeilijk om balans te houden en het kan leiden tot slijtage in het hele lichaam =
allostatic load. Het is moeilijk om van de wip af te komen en de olifanten kunnen moeilijk
iets anders nuttigs gaan doen.
Tijdens stress worden 2 kritieke hormonen afgegeven. Soms gaat dit fout:
Addison's disease: niet in staat zijn 1 van de 2 hormonen af te geven. Bij een grote
stressor valt deze persoon in de 'Addisonian' crisis: in shock.
Shy-Drager syndroom: afgifte van de 2e klas hormonen is aangetast.
Een stress-respons kan schadelijk worden als:
Je het herhaaldelijk aan zet
Het niet af kan zetten
Bottom line: stress verhoogt het risico op het krijgen van ziekten die je ziek maken.
H2: Glands, gooseflesh, and hormones
Stress and the autonimic nervous system
, Het centrale zenuwstelsel valt op te delen in:
Vrijwillige / bewuste zs. Hier heb je controle over, bv. je schud iemand de hand.
Onvrijwillig / autonome zs. Hier heb je minder/geen controle over, bv. blozen,
kippenvel. Toch is het niet helemaal buiten onze controle. Denk aan biofeedback en op
het potje leren plassen.
Het autonome zenuwstelsel is weer onder te verdelen in:
Sympathisch zs: sympathische projecties verlaten de wervelkolom en vertakken tot
bijna elk orgaan, elke bloedvezel en zweetklier in je lichaam. Het zorgt voor actie
tijdens noodgevallen (de 4 F's: fight, fright, flight en seks). Uiteinden van dit systemen
geven adrenaline (epinephrine) en noradrenaline (norepinephrine) af.
o Epinephrine: afgegeven door sympathische zenuwuiteinden in de bijnieren.
o Norepinephrine: afgegeven door alle anderen sympathische zenuwuiteinden
in het lichaam.
Parasympathisch zs: actief gedurende rust, bv. als je slaapt. Het zorgt voor o.a. groei
en energieopslag.
Het breingebied dat het ene systeem activeert, inhibeert de andere. Zo zijn ze nooit tegelijk
actief.
Your brain: The real master gland
Neurotransmitter: Een neuron geeft een chemisch signaal af dat ervoor zorgt dat een andere
neuron iets anders gaat doen. Dit gebeurt snel, via zenuwen.
Hormoon: Er wordt ook een signaal afgegeven, maar via het bloed. Het heeft effect verder
weg in het lichaam.
Als mannen ouder worden gaan hun testes minder testosteron (hormoon) afgeven. Vroeger
wisten ze nog niets af van testosteron dus noemden ze het 'male factors'. Ze lieten zichzelf
inenten met testiculaire extracten van honden, hanen een apen (ook wel monkey glands
genoemd) om aging tegen te gaan = organotherapie. Deze methode werkte niet. Het minder
afgeven van testosteron werd ook niet veroorzaakt door een minder goede werking van de
testes, maar doordat een ander orgaan de testes vertelt dat ze minder hormonen moeten
aanmaken.
Veel hormoonklieren worden aangestuurd en gereguleerd door een andere hormoonklier: de
hypofyse. De hypofyse wordt weer aangestuurd door het brein. Als de hypofyse wordt
gescheiden van het brein gaat het bepaalde hormonen niet meer produceren, en anderen juist
extreem veel.
Harris bracht het idee naar voren dat het brein ook een hormoonklier is. Guillemin en Schally
gingen op zoek naar de hormonen die het brein aanmaakt en die de hypofyse aansturen. Dit
was een hele moeilijke taak want er is waarschijnlijk maar een minuscule hoeveelheid van dit
soort hormonen aanwezig in het brein. Toch vonden ze de aansturende en inhiberende
hormonen, gemaakt door de basis van het brein: de hypothalamus.
Dual control: een hypofyse-hormoon wordt bestuurd door zoals een releasing als inhibiting
hormoon van de hypothalamus.
Hormones of the stress-respons
Belangrijke hormonen afgegeven bij stress:
Epinephrine en norepinephrine
Glucocorticoïden: steroïd hormonen. Steroïden wordt gebruikt om de chemische
structuur van 5 klassen hormonen aan te geven:
o Androgenen (zoals testosteron)
