Van Hese/De Schelde-arrest (2000): Van Hese werknemer van scheepbouw krijgt ernstige kanker.
Mesothelioom kanker is alleen mogelijk door werken met asbest, op het werk gebeurd.
Nabestaanden van van Hese dagvaarden de Schelde. Artikel 7:658 lid 1 en 2 BW: De werkgever is
aansprakelijk voor schade die de werknemer oploopt in de uitoefening van zijn werkzaamheden.
Artikel 3:310 lid 2 BW kwam de Schelde mee. Schade van verontreiniging verjaart door verloop van
30 jaren. De rechtsvordering tot een schadeclaim verjaart.
De nabestaande van Hese kwamen 33 jaar later, en dus was het verjaart zeiden de kanton rechter, en
ook de rechters in het hoger beroep.
Maar, de Hoge Raad kwam met artikel 6:2 lid 2 BW: Een beroep op verjaringstermijn kan naar
maatstaven van redelijkheid en billijkheid onaanvaardbaar zijn. En dat lijkt eigenlijk dus op de
Radbruch formule! Geen wet meer als de kloof zo groot is tussen recht en rechtvaardigheid.
En dan moet de wet dus wijken voor gerechtigheid.
Zie voor de gezichtspunten van de Hoge Raad de pp. 7 punten.
Drie perspectieven op het recht: Regels, belangen, idealen.
Rechtspositivisme, Natuurrecht, Rechtsrealisme zijn drie theorieën over het recht.
Grotverkenners casus: Mannen die een grot gaan onderzoeken komen vast te zitten door een
aardverschuiving. Geen eten aanwezig in de grot, en daarom 1 van de 5 mannen gedood en
opgegeten omdat de bevrijding niet snel genoeg zou komen en dan iedereen dood zou gaan.
De 4 mannen worden aangeklaagd voor moord, maar zijn de dan ook schuldig? Ze hadden een soort
dobbelsysteem bedacht, degene die aan het kortste eind trekt die zullen we doden en opeten. Op
het moment dat Whetmore aan de beurt was met dobbelen (die ook steeds contact had met de
buitenwereld en het er mee eens was) wou hij toch nog een paar dagen wachten en niet mee doen.
Uiteindelijk hebben de andere verkenners voor heb gedobbeld en bleek dat hij aan het kortste eind
trok en is toen gedood en opgegeten. Uiteindelijk komen er dus 4 mannen uit de grot.
De wet van Newgarth zei dat de doodstraf staat op iemand anders te vermoorden.
1. Rechter Foster: (Natuurrecht) Rechtvaardigheid. Concludeert tot vrijspraak. 1e Recht van
Newgarth niet van toepassing, natuurrecht wel. De mannen zaten in de natuurtoestand. En een
overeenkomst gesloten tussen de verkenners. Natuurtoestand komt van filosoof John Locke. Het
recht zelf wat ter verantwoording moet worden geroepen door de rede. Alle aanhangers van het
natuurrecht die gaan uit van hogere normen van goed en kwaad waar de mens op geheimzinnige
manier kennis van heeft. Als recht niet meer rechtvaardig is dan is het toch geen echt recht meer.
Recht en rechtvaardigheid horen bij elkaar. Er zijn omstandigheden, in extreme omstandigheden, in
gevallen van nood, als het echt niet anders kan dan is er een moment dat die algemene regels hun
geldigheid verliezen. Nood breekt wet. Zoals dus in die grot. In het normale leven gelden die regels
wel maar daar in die grot niet door de extreme omstandigheden die er zijn, dan verliezen die
algemene regels hun geldigheid.
2e Het gaat ook niet altijd om de letterlijke woorden van de wet maar om de achterliggende gedachte
van de regel, interpretatie van de geest van de wet. Een noodzakelijk verband tussen recht en
rechtvaardigheid. Wettelijk recht is in uitzonderlijke situaties niet van toepassing, daar geldt alleen
het natuurrecht. Soms moet de letter van de wet wijken voor de onderliggende gedachte ervan.
1
,2. Rechter Truepenny: (Rechtspositivisme) Rechtszekerheid. Hij vindt het een moeilijke zaak maar,
helaas schrijft het recht een regel voort. En dus het recht toepassen en maar een conclusie trekken,
veroordelen tot de dood. Ook al vind hij het al privé persoon, als privaat persoon heel zielig vinden.
Maar als rechter heeft hij geen gevoelens en alleen het rationele logische redeneringen vindt hij.
Gevoelens zijn subjectief! En als rechter gaat het er juist om dat ze objectief zijn, daarom kunnen ze
gevoelens er niet bij gebruiken. Rechterlijke uitspraken hoeven niet rechtvaardig te zijn. Clementie is
voorbehouden aan bestuur. Strikte wetstoepassing. Recht en rechtvaardigheid los van elkaar. De
hoogste gezagdrager zou misschien gratie kunnen verlenen maar dat is niet de taak van de rechter.
3. Rechter Keen: (Rechtspositivisme) Rechtszekerheid. Scheiding recht en moraal, rechtspositivisme
en rechtszekerheid. Als rechter mag je niks anders doen dan het recht toepassen. Scheiding recht en
politiek/beleid, trias politica. Je mag niet zelf nieuwe wetten creëren want dat is aan de wetgever.
Heeft een medestander in rechter Truepenny maar heeft daar ook weer kritiek op, want als er bij
iemand een uitzondering zou moeten worden gevraagd om te verlenen aan de grotverkenners dan
had dat ook in de wet moeten staan.
4. Rechter Handy: (Rechtsrealisme) Doelmatigheid. Ze vindt dat ze moeten worden vrijgesproken. Als
rechter neem je altijd iets mee van je eigen persoonlijke voorkeur in je conclusie. Recht en
maatschappij, luister naar het volk. Regelscepticisme, niet zo nauw met de regels van de wet. Als ze
ingaan tegen het volk nemen ze de rechters niet meer serieus, legitimiteitskwestie. Recht kan je niet
loskoppelen met wat er in de samenleving gebeurt.
5. Rechter Tatting: heeft veel vragen. Probeert het midden te vinden van de driehoek van het
rechtspositivisme, natuurrecht en het rechtsrealisme. Antinomieën = kernwaardes. Er bestaat niet
echt een middelpunt tussen de verschillende standpunten, je moet een keuze maken.
Lon Fuller is de rechtsdenker/rechtsfilosoof van de grotverkenners zaak (1949). De zaak is fictie en
speelt af rond 4300 in het hooggerechtshof van Newgarth. Zijn inspiratie heeft hij gehaald uit echte
zaken die ooit hebben plaatsgevonden, namelijk:
United states V. Alexander Holmes (1842: Een schip van Engeland naar de Amerikaanse oostkust
Philadelphia, maar het botste tegen een ijsschots. Veel mensen verdronken meteen, en stuk of 40
mensen gingen in een reddingsboot. Maar er zijn teveel mensen op die reddingsboot en als er 40
mensen zouden opblijven zou iedereen overlijden. Dus zijn er mensen van de boot gegooid, en dus
eigenlijk vermoord in dat koude water. Holmes is bemanningslid van die boot en moet komen naar
het gerechtshof. De rechter beslist dat het te snappen is, maar vindt dat je als bemanningslid als
laatst pas het zinkende schip mag verlaten.
Dudley & Stephans 1884: (Rechtspositivisme) Schip kwam in de problemen en kwamen ook op een
reddingsboot dobbert op het water. Richard Parker een soort knecht had nog niet veel ervaring op
zee en ging zeewater drinken, maar daar krijg je juist meer dorst van en het ging niet goed met hem.
Dudley & Stephans dachten dat hij het toch niet zou overleven en sloegen hem dood zodat ze hem
konden eten. De rechter vond dat het recht niet bedoeld is om de sterkere te beschermen maar juist
de zwakkere. Gratie verlenen kan een rechter niet vindt deze rechter, alleen om regels toe te passen.
Gratie en dingen met gevoelens is niks voor de rechter alleen voor het bestuur / staatshoofd. Net als
de rechter Truepenny van de grotverkenners zaak van Lon Fuller.
2
, Hart – The concept of law: (Rechtspositivisme) Primitieve samenlevingen: Hebben primaire regels
zoals: Regels die het vrije gebruik van geweld beperken. Regels die eigendom beschermen. Regels die
bepalen dat afspraken moeten worden nagekomen, sancties. Het zijn gedragsregels.
De theorie van Hart, rechtspositivisme, van inhoud naar procedure, van sociale en morele
gemeenschap naar statelijke orde. Recht als het samenstel van primaire en secundaire regels. Geen
noodzakelijk verband tussen recht en moraal. Recht is een menselijk maaksel. Wij hebben een knip
gezet tussen recht en moraal die er in een primitieve samenleving eigenlijk niet bestaat, hebben we
een enorme winst geboekt en weten we wat recht inhoud. Maar een nadeel ervan is als je
bijvoorbeeld een bewoner bent van nazi-Duitsland. Dus er is geen verhouding direct tussen recht en
rechtvaardigheid! Dat is de prijs die we betalen voor orde en rechtszekerheid.
Máár die primitieve regels zijn nergens opgeschreven zegt Hart, maar vloeien voort uit groepsmoraal
of gewoon uit gewoonte, gewoonterecht.
Ons soort samenlevingen zijn pluriform, multicultureel, dynamisch, moderne samenlevingen zijn zo
divers dat ze niet meer kunnen functioneren op basis van de gewoonte of de groepsmoraal. Allemaal
soorten mensen van verschillende groepen en moralen, dus vanzelfsprekende normen zijn er niet
meer waar iedereen van weet. Want al die groepen hebben andere groepsmoralen/normen. En dan
ontstaat er onzekerheid over wat de normen nou zijn, als je ze niet ergens duidelijk hebt
opgeschreven. Dus een moderne samenleving kan niet zonder ongeschreven recht meer.
Borderline cases: In gevallen wanneer de rechter de regel niet meteen kan toepassen, dan heeft de
rechter de vrijheid zelf een regel in het leven te roepen, recht op discretie.
Problemen van een pre-juridische wereld: onzekerheid, rechtsonzekerheid, statisch karakter,
gebrekkige handhaving en geschillenbeslechting.
Moderne recht is een reactie op bovenstaande problemen. Maar naast die primaire regels zoals
gewoonterecht en groepsmoraal zijn er secundaire regel. En secundaire regels zijn regels over regels:
Herkenningsregels - regels kan je aan de hand bepalen wat nou bij het recht behoort en wat niet tot
het recht behoort. Codex Hammurabi: oude wet, regels wat je kon lezen op een plein en daarop
stondwaar je je aan moest houden. Als het er niet opstond hoefde je er dus niet aan te houden.
Corpus luris civilis: Romeinse wetboeken, Alles wat het recht inhoud staat in de boeken, als het er
niet is staat dat is het geen wet, recht, of verplichting oftewel een rechtsregel. Codificatie – het
opstellen van wettenbundels. Aan de hand van herkenningsregels weet je wat de regels nou zijn.
Common law – van de Britten, traditie law boeken kijken geen wettenbundels, het recht is datgene
wat de rechtbanken in het verleden hebben besloten, eigenlijk een soort jurisprudentie.
Herkenningsregels is dus een manier op te weten wat nou de rechtsregels zijn.
Veranderingsregels – Regels die bepalen hoe het recht moet worden veranderd. Totstandkoming
van wetten (art. 81-88 GW) Regering of 2 e kamer dient een wetsvoorstel in, voorstel advies van Raad
v. State. Het voorstel behandeld in gewone meerderheid aangenomen 2 e kamer. En dan in gewone
meerderheid 1e kamer. De rest op PowerPoint.
Rechtspraakregels – Rechterlijke macht, art. 112 en 113 GW. Regels over regels wat we kunnen doen
om andere mensen aan de regels te laten houden. En geschillen te beslechtingen.
3
