Dit is een samenvatting waarbij de belangrijkste punten uit het boek ‘’Kernthema’s van de
filosofie’’ per hoofdstuk zijn gemarkeerd en genoteerd. Het is dus niet in eigen woorden
geschreven maar de tekst komt rechtstreeks uit het boek zelf & verder staan
alle kernbegrippen dik gedrukt.
Studietip: Lees het geheel door, zodat je de stof herkent. Gebruik tijdens de toets de
‘zoekfunctie’ zo kun je gemakkelijk de belangrijke stukken & begrippen uit het boek
terugvinden. Dit kost minder tijd dan uit het boek zoeken. Succes met studeren!
, Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1 – Over het goede en het juiste (Martin van Hees) ....................................................................... 4
§ 1.2 – Ethiek ...................................................................................................................................................... 4
§ 1.3 – Het funderingsprobleem ......................................................................................................................... 4
§ 1.4 – Relativisme ............................................................................................................................................. 5
§ 1.5 – Waarden en het goede leven.................................................................................................................. 5
§ 1.5.1 – Vrijheid ................................................................................................................................................ 6
§ 1.5.2 – Authenticiteit ....................................................................................................................................... 6
§ 1.5.3 – Geluk.................................................................................................................................................... 6
§ 1.6.1 – Utilitarisme .......................................................................................................................................... 7
§ 1.6.2 – De ethiek van kant ............................................................................................................................... 7
§ 1.7 – Conclusie................................................................................................................................................. 8
Hoofdstuk 4 – De opvoedbare mens (Jan Bransen) ......................................................................................... 9
§ 4.1 – De vraag naar onze menselijke natuur ................................................................................................... 9
§ 4.2 – Korte historische achtergrond ................................................................................................................ 9
§ 4.3 – Bewustzijn en vrije wil ............................................................................................................................ 9
§ 4.3.1 – Bewustzijn ........................................................................................................................................... 9
§ 4.3.2 – Vrije wil .............................................................................................................................................. 10
§ 4.4 – Zelf-bewustzijn en zelf-bepaling ........................................................................................................... 10
§ 4.4.1 – De reflectieve structuur van de wil .................................................................................................... 10
§ 4.4.2 – Zelfbewustzijn .................................................................................................................................... 11
§ 4.5 – Het begrip ‘persoon’ ............................................................................................................................. 12
§ 4.6 – ‘Nature is our nature’ ........................................................................................................................... 12
§ 4.7 – Conclusie............................................................................................................................................... 13
Hoofdstuk 6 – Over de aard en grenzen van kennis (Anne Ruth Mackor) ...................................................... 14
§ 6.1 – Inleiding ................................................................................................................................................ 14
§ 6.2 – Drie soorten kennis ............................................................................................................................... 14
§ 6.3 – Empirisme en rationalisme ................................................................................................................... 14
§ 6.3.1 – Rationalisme: Descartes .................................................................................................................... 14
§ 6.3.2 – Empirisme: Locke en Hume................................................................................................................ 15
§ 6.4 – Kants kentheorie: De verzoening van empirisme en rationalisme........................................................ 15
§ 6.4.1 – Is synthetische a priori kennis mogelijk? ........................................................................................... 16
§ 6.4.2 – Hoe is synthetische a priori kennis mogelijk? .................................................................................... 16
§ 6.4.3 – Grenzen aan kennis ........................................................................................................................... 16
2
, § 6.5 – De Twintigste Eeuw: De ontmanteling van het zeventiende-eeuwse kennisideaal .............................. 17
§ 6.5.1 – Zekere of feilbare kennis? .................................................................................................................. 17
§ 6.5.2 – Fundamentalisme of coherentisme? ................................................................................................. 17
§ 6.5.3 – Autonome of sociale subjecten? ........................................................................................................ 18
§ 6.5.4 – Kennis als afbeelding of als instrument ............................................................................................. 18
§ 6.6 – Naturalistische of therapeutische filosofie? ......................................................................................... 19
§ 6.6.1 – Therapeutische filosofie..................................................................................................................... 19
§ 6.6.2 – Naturalisten epistemologie ............................................................................................................... 19
§ 6.6.3 – Descriptieve of normatieve epistemologie? ...................................................................................... 19
§ 6.7 – Conclusie............................................................................................................................................... 19
Hoofdstuk 7 – Over wetenschap en evolutie (Chris Buskes) .......................................................................... 20
§ 7.1 – Inleiding ................................................................................................................................................ 20
§ 7.2 – Op het spoort van de evolutie .............................................................................................................. 20
§ 7.3 – De moderne synthese en de geboorte van de wetenschapsfilosofie .................................................... 20
§ 7.4 – Karl Popper en het probleem van de evolutietheorie ........................................................................... 21
§ 7.5 – Thomas Kuhn en de richting van de evolutie ........................................................................................ 22
§ 7.6 – Epiloog: Wetenschap in actie ............................................................................................................... 24
§ 7.7 – Conclusie............................................................................................................................................... 24
,Hoofdstuk 1 – Over het goede en het juiste (Martin van Hees)
§ 1.1 – Inleiding – Ethiek is in. Tegelijkertijd bestaat er ook scepsis ten aanzien van de ethiek en
twijfel over de waarde van de bijdragen van ethici. Normen en waarden: Dat waarden aspecten van
het leven zijn die we belangrijk vinden en normen directe gedragsbepalingen.
Drie belangrijke waarden: vrijheid, authenticiteit en geluk.
§ 1.2 – Ethiek – De ethiek bestudeert normen en waarden. Een belangrijk kenmerk van normen en
waarden is dat ze vaak een rol op de achtergrond spelen. Een norm is een oordeel over wat wel of
niet het geval zou moeten of mogen zijn. Plicht: Moeten, in dit geval drukt de norm een plicht uit.
Permissies of toestemmingen. Deze zeggen niet dat je iets moet, maar dat je iets mag doen of
nalaten.
De plicht beloften na te komen kan ook worden beschreven als de afwezigheid van een permissie
beloften te breken. Een waarde drukt een beoordeling of evaluatie uit, en verwijst meestal op een
meer algemeen wijze naar aspecten van het leven die we belangrijk vinden. Soms verwijst een
waarde naar een specifieke karaktereigenschap, voorbeelden zijn eerlijkheid, bescheidenheid,
vriendelijkheid. Dergelijke karaktereigenschappen noemen we ook wel deugden.
Een waarde neemt een fundamentele plaats in ons leven (dat het een ‘waardevol’ aspect is van het
leven) maar nog niet wat precies die plaats is. Waarden verschillen dus van normen. Het
onderzoeksgebied van de ethiek beslaat niet alleen ‘typisch’ ethische kwesties als euthanasie,
kloneren en abortus, maar betreft ook veel van onze alledaagse beslissingen.
Als we spreken over een moraal verwijzen we naar een stelsel van normen en waarden, dat
betrekking heeft op het handelen van mensen. De normen en waarden die een bepaalde cultuur of
maatschappij bestaan worden wel de positieve moraal van die cultuur of maatschappij genoemd. De
ethiek richt zich niet primair op de beschrijving van bestaande normen en waarden (de positieve
moraal), of op een verklaring van het ontstaan van bepaalde normen en waarden, maar richt zich op
de vraag welke normen en waarden we kunnen rechtvaardigen.
De vraag naar de rechtvaardiging voor een norm is geen vraag naar de oorzaken voor het ontstaan
ervan, maar naar de redenen die voor de norm gegeven worden. Welke normen en waarden kunnen
we met een goede redenen verdedigen? En wanneer kunnen we spreken van een goede redenen?
Normatief: ze probeert tot een oordeel over die normen en waarden te komen.
Uitspraken als ‘de zon komt op in het oosten’ en ‘Er is een oneindig aantal priemgetallen’ drukken
geen waarde of norm uit en het zijn dan ook geen morele uitspraken; we noemen dergelijke
uitspraken ook wel a-moreel. Bij de tweede betekenis vaak een immorele uitspraak genoemd. Een
morele uitspraak kan ook worden gezien als de uitdrukking van normen of waarden waarmee we
kunnen instemmen.
§ 1.3 – Het funderingsprobleem – Ethiek gaat dus over de vraag welke normen en waarden we
kunnen rechtvaardigen. Maar hoe doen we dat? Uit een feit kan namelijk niet zonder meer een norm
worden afgeleid. Uit de constatering dat iets het geval is, volgt niet dat we iets zouden moeten doen
(of nalaten). Dit wordt wel de logische kloof tussen zijn en behoren genoemd: uit een feit kan niet
zonder meer een normatieve stellingname worden afgeleid. De logische kloof tussen zijn en behoren
wordt hier overbrugd: een norm (de conclusie) wordt afgeleid uit een feit (argument a) én een norm
(argument b). Het lijkt, kortom, onmogelijk tot een ultieme fundering voor ethische stellingnamen te
komen. Die onmogelijkheid duiden we aan als het funderingsprobleem.
4
, § 1.4 – Relativisme – Alles is relatief, en het is daarom zinloos na te denken over normen en
waarden. Het is dan nog maar een kleine stap naar de stelling dat normen en waarden uiteindelijk
altijd relatief zijn. Relativisme? Ten opzichte van wat zijn normen en waarde relatief? Een eerste
woord dat normen en waarden relatief zijn ten opzichte van de cultuur waarin ze gelden.
Verschillende culturen hebben verschillende normen en waarden. Een Zweed denkt waarschijnlijk
anders over euthanasie dan een Italiaan. Bovendien veranderen culturen in de loop van de tijd. De
culturele afhankelijkheid van normen en waarden is dus duidelijk.
Voorts kunnen normatieve veranderingen binnen een cultuur het gevolg zijn van verandering in
omstandigheden. Normatieve verschillen tussen culturen hangen ook vaak samen met de
verschillende omstandigheden waarin culturen zich bevinden. Dat normen en waarden deels
cultureel bepaald zijn betekent nog niet dat we niet zinvol over normen en waarden kunnen
nadenken. Waar het cultuurrealisme zich richt op verschillen tussen culturen dus tussen groepen
mensen, zijn er ook relativisten die verwijzen naar fundamentele verschillen die er zouden bestaan
tussen individuen, ook wel subjectivisme genoemd. Waarbij normen en waarden als volstrekt
subjectief worden gezien, dat wil zeggen: als geheel afhankelijk van de particuliere gevoelens en
opvattingen van een individu. Een voorbeeld is de theorie van het emotivisme, volgens welke een
morele uitspraak de uitdrukking van een gevoel is.
Als we claimen dat vriendschap een belangrijke waarde is, drukken we daarmee uitsluitend het
positieve gevoel uit dat denken aan vriendschap oproep. En omdat uitdrukking van gevoelens niet
waar of onwaar zijn betogen aanhangers van het emotivisme niet worden gesproken van de
waarheid of onwaarheid van morele uitspraken.
Hoe overtuigend is het emotivisme?
- Allereerst is het de vraag of morele afkeuring inderdaad altijd een negatief gevoel en morele
goedkeuring altijd een positief gevoel uitdrukt.
- Een tweede bezwaar tegen het emotivisme is dat deze theorie geen recht doet aan de grote
betekenis die wij feitelijk toekennen aan het rechtvaardigen van onze handelen. Volgens het
emotivisme kunnen we wel uitleggen waarom iemand een bepaald gevoel heeft, maar we
kunnen die niet rechtvaardigen. Het emotivisme veronachtzaamt daarmee het belang dat wij
feitelijk hechten aan legitimering van onze morele keuzes.
- Een derde bezwaar, de relatie tussen gevoelens en morele opvattingen ten onrechte
geïnterpreteerd als een causaal verband, waarbinnen gevoelens altijd als oorzaken, en
morele opvattingen altijd als hun gevolgen worden gezien. In beide gevallen lijken gevoelens
niet de oorzaak maar het gevolg van een morele opvatting te zijn.
Wanneer we bijvoorbeeld een handeling ‘wreed’ noemen, geven we niet alleen een (gedeeltelijke)
beschrijving van die handeling maar drukken we ook een oordeel uit. De beschrijving bevat al dat
oordeel. Wanneer we nagaan welke meer specifieke normen en waarden ervan kunnen worden
afgeleid. Dan zoeken we naar een tussenweg tussen objectivisme en relativisme.
§ 1.5 – Waarden en het goede leven – Het beginpunt van de analyse is subjectief (wij vinden het
belangrijke waarden) maar door de vraag te stellen waarom we ze belangrijk vinden, proberen we
dat subjectieve vertrekpunt te overstijgen en tot meer algemeen perspectief te komen.
5
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper bskturfan. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,49. Je zit daarna nergens aan vast.
