Digitaal HC1 Inleiding in de KG 2: Het kunstwonder van de
Bourgondische Nederlanden
De Bourgondische Nederlanden: begint 13 juni 1369 met het
huwelijksfeest van Margaretha van Male & Philips van Bourgondië, te
Gent. Belangrijk voor wat Nederland geworden is.
Margaretha (1350-1405): was het enig kind-erfdochter van Lodewijk
(1330-1405), graaf van Vlaanderen en uit haar eerste huwelijk douairière
van het Graafschap Bourgondië.
Philips (1342-1404): was vierde zoon van Jean le Bon, koning van
Frankrijk. Ontving in 1363 het hertogdom Bourgondië van zijn vader en
startte daarmee een eigen dynastie; de Bourgondische nevenlijn van het
huis Valois.
Het werd een apart rijk naast Frankrijk. Door het huwelijk kreeg hij een
gebied in Vlaanderen en in Luxenburg en links en rechts van Bourgondië
erbij. (Hoofdstad Dijon). Het werd een vreemd rijk. Vlaanderen was het
rijkste gebied van Europa, wat nu verbonden werd aan het Franse
koningshuis.
Ze woonden in Dijon. Tour du Bar, 1365-1370 Palais des Ducs de
Bourgogne, Dijon is er nog van over. Ze hadden een stichting van een
groot kloostercomplex gemaakt. La Chartreuse (klooster van Kartuizers)
de la Trinité de Champmol, gesticht in 1377 als dynastieke grafkerk, als
tegenhanger van St. Denis van de Franse koningen. Het werd in 1793
opgeheven en is nu een psychiatrisch ziekenhuis.
Op het veld hadden ze in het midden een put. De put werd gedecoreerd
en met een huisje eromheen gebouwd. (14.1 Janson, Claus Sluter & Claus
de Werve Mozesput).
Het was van kalksteen en op elke kant (6) staat een profeet. Het was
beschilderd. Vroeger stond het op een pedestal en een kruis van 11m
hoog. Het was dus een enorm monument. Het gaf hun hoge rang aan. Het
was in de Franse Revolutie kapot gemaakt. In de put zijn onderdelen
gevonden; armen, benen van Christus. De armen waren van Maria
Magdalena op het kruis bovenaan.
De profeten zijn bewaard gebleven; Daniel, Jesaja, Mozes, David, Jeremia
en Zacherias uit het oude testament. Het OT draagt het NT. De profeten
met Christus in verband: ze hebben tekstrollen en bijbelboeken, een
aankondiging van de kruisigingsdood van Christus.
Mozes: een enorm persoon, niet devoot of stereotiep. Krachtig type
met vreemde baard. ‘…en de gehele menigte van kinderen Israëls
zal het lam slachten in de avond’. Aankondiging van Christus.
David: ‘…zij hebben mijn handen en voeten doorstoken; al mijn
botten zijn te tellen’. David speelde harp en stelde de psalmen
samen. Stevig, fors persoon.
Jesaja: ‘…als een lam werd hij naar het offerblok geleid en hij
opende zijn mond niet zoals een lam dat stom is voor zijn scheerders
, wordt geleid’. Kale man, wat je weinig zag in ME. Ook karakteristiek
met rimpels.
Jeremia: ‘…jullie allen die over de weg gaan. Luister en ziet of er
een pijn is gelijke de mijne’. Klaagliederen van Jeremia. De pijn van
Christus. Een jonger, portretmatig type. Veel draperie.
Daniel: ‘…na 62 weken wordt de gezalfde gedood’. Een Christus is
de gezalfde. Andere kop met een doek en baard met rimpels,
gepijnigd gezicht.
Zacharias: ‘…en zij hebben mijn loon gewogen als 30 zilverlingen’.
Mantel met een sterke kop en baard. Judas kreeg ook zilverlingen
voor het verraad. Dit is anders dan ME kunst. Het is levensechter.
Grote sprong vooruit in de bhk. De engelen zijn hier niet stereotiep. Er zijn
hier verschillende engelen met verschillende emoties. Theatraal
aangezette gezichtsuitdrukkingen.
Doorkleurcontrasten zal het nog leesbaarder zijn geweest.
Het portaal zal rijker zijn geweest. Dubbele deur met in het midden een
trumeau met Madonna met kind erop. Twee keer twee figuren en consoles
waar figuren andere figuren dragen.
Jean de Marville/Claus Sluter: ‘Vierge du trumeau’ 1393.
Madonna met een levendige draperie en contact met het kind. Veel
levendiger dan voorheen.
Philips de Stoute ‘en priant’, gepresenteerd door Johannes de Doper.
In aanbidding van Madonna met het kind. Dat was de hertog, hij wordt
gepresenteerd door zijn beschermheilige aan Maria en Christus. Voor
katholicisme; hij vraagt om voorspraak bij Maria en Christus. Heiligen die
zorgen dat jouw ziel een betere behandeling krijgt dan zonder heilige.
Margaretha van Vlaanderen ‘en priant’, gepresenteerd door Catharina van
Alexandrië.
De heilige en de figuur zij kapot. Tijdens revolutie veel verloren gegaan.
In het koor van de kerk waren de grafmonumenten, die eruit zijn gehaald
en verkocht tijdens de revolutie. Het is later teruggekocht en naar musea
gebracht. Het was nu voor iedereen, ipv 1 groep. Voorbeeld is het graf van
Philips de Stoute. Het is volledig beschilderd.
Eronder is een gotisch bouwwerk waar de plaat op ligt. Allemaal monnik
figuren met grote kappen; kartuizers. Dat waren pleurants. Dus weners
van het graf.
Het is een stoet van figuren, enkele maken grappen als de neus
dichtknijpen. Gemaakt door Claus Sluter en overgenomen door zijn neef,
de Werve, na zijn dood. Karakteristieke koppen.
Hij lag alleen, Margaretha was met haar ouders in Lille begraven. Dat is
kapot gemaakt.
,Jacob de Baerze, ‘Retabel van de Crucifix’, hoofdaltaar van de Chartreuse
de Champmol eikenhout, verguld en gepolychromeerd, 1390-1399, Dijon.
Het altaar heeft veel figuren, gotische structuren en goud. Het is de
kruisiging in het midden, zeer compleet. Links een aanbidding van de drie
koningen en rechts de graflegging. Het is in Vlaanderen gemaakt. Het ziet
er vrij popperig uit tov Claus Sluter. Het is meer stereotiep.
Het altaar is beschilderd door Melchior Broederlam, 1394-1399. (14.2
Janson)
Daar is de annunciatie en visitatie; jeugd van Christus. En rechts de
presentatie en de tocht naar Egypte. Goed voorbeeld van het artistieke
vermogen. In een landschap, maar met Byzantijnse gouden traditie.
Tevens veel architectuur, met ingewikkelde decoratie als een koepel,
gotische decoraties. Perspectief was nog niet uitgevonden, te zien aan de
tegels. Het was een ambitieuze schildering.
Hadden ze kennis van de ontwikkelingen in Italië. Er is wel contact
geweest. Schilderkunst werd steeds naturalistischer in Italië, eind ME. Hij
is waarschijnlijk beïnvloed geweest door Simone Martini.
Er is geen geschiedschrijving van, maar er moet een ontwikkeling zijn
geweest voor deze veranderingen.
Johan Maelwael en Henri Bellechose, ‘Crucifix en het martelaarschap van
St. Denis’, afkomstig van de Chartreuse de Champmol, 1415-1416.
Zeer rijk en in grote mate verwantschap met ontwikkelingen uit de 14e E in
Italië.
De herkomst van de kunstenaars uit die tijd; veel geïmporteerde
kunstenaars uit de Nederlanden. Ze gingen veelal naar Dijon. Er was dus
kunst van hoog niveau in de Nederlanden. Ze werkten veelal voor het
Vlaamse hof, ook voor de vader van Margaretha. Het zijn de eersten die
we bij naam kennen; was er al eerdere schilderkunst? Er is in onze
gebieden geen Vasari geweest die eind 13e beschreven heeft. En er is daar
ook minder verloren gegaan.
In het noorden is veel verloren gegaan door de beeldenstorm in de 16e E.
De latere 15e kunst in het noorden verving daarnaast de oudere kunst
tevens. Oud werd niet altijd goed bewaard.
Philips de Stoute sterft in 1404 en wordt opgevolgd door zijn zoon Jan
zonder Vrees. Na 14 jaar is laatste vermoord op de brug waar hij Dauphin
zou ontmoeten voor een vredesoverleg in 1419.
Hij is bijgezet met zijn vrouw Margaretha van Beieren in de Chartreuse van
Champmol. Ze heette van Beieren en bracht als erfenis de graafschappen
Holland, Zeeland en Henegouwen in. Dat werd aan Boergondië
toegevoegd. Veel dingen overgenomen uit het graf van Philips de Stoute,
zoals de pleurants.
Hij werd opgevolgd door zijn zoon Philips de Goede, 1396-1467. Le grand
Duc du Ponent. (Machtigste man van het westen) .
Heeft lang geregeerd, met een groot uitgebreid gebied, ook veel uit onze
streek. Via vrouwelijke lijn kwamen er door huwelijke steeds meer
, gebieden bij. Het noorden van de Nederlanden, het gebied bij Calais, N
Frankrijk en Luxemburg, wat niet aan elkaar lag.
Wat noodlottig werd. Belangrijke Vlaamse steden; Brugge, Gent. In
Brabant den Bosch, Antwerpen, Brussel, Mechelen, Breda etc. N Frankrijk
was ook machtig en bloeiend qua steden.
In de 15e E ontdekten de Portugezen de handel met trans-Atlantische
landen als India. En de Nederlanden werd een knooppunt van de handel
met de Oostzee, Engeland, de Iberische handel en de middellandse
zeegebieden, Venetië etc.
Philips de Goede resideerde vooral in de Nederlanden; Brugge, Brussel en
Lille. Een Bourgondische vorst in de Nederlanden. Hij stichtte op 10 januari
1430 in Brugge de Orde van het Gulden Vlies (Toison d’Or). Voor de 24
belangrijkste edelen van zijn rijk. Hij maakte zich los van een Engelse
ridderorde. Dat was een raad en om het diverse rijk binding te geven.
Bijvoorbeeld kruistochten. De reden dat hij dat deed was zijn derde
huwelijk met Isabella van Portugal op 7 januari 1430. Om zijn status
belangrijker te maken door zijn binding met het Iberische rijk.
Isabella van Portugal (1397-1472). Een diplomatieke missie van edelen
naar Portugal in oktober 1428. Jan van Eyk reist mee en maakt in januari
1429 twee portretten die naar de hertog in de Nederlanden worden
gezonden. Ze moest gekeurd worden en was vrij oud. Men keurde haar
goed.
Jan van Eyk had dus een positie aan het hof van Philips de Goede.
14.13 Janson, Jan van Eyk, ‘Man met de rode muts’ (zelfportret?), 1433.
Grote naam in de kg. Kan goed een zelfportret zijn. Een muts uit de 15e E.
‘Als ik kan’ was een motto van hem. Als ich kan; hij kwam uit Maaseik.
Het betekent; het uiterste van mijn vermogen gevend. Tot zover ik kan.
Als je het uiterste geeft.
Hij kijkt je aan en kan zelfs een baardgroei van 1 dag weergeven, de neus,
de belichting. De overtuiging van het menselijk gelaat is volkomen anders
dan de eeuwen ervoor.
Hubert en Jan van Eyk, ‘Gents Altaar’, (Aanbidding van het lam Gods), St.
Bavo in Gent. Ca 1432.
Op 6 mei 1432 (gedeeltelijk?) opgesteld in St. Bavo voor de doop van de
zoon Joos van Philips de Goede en Isabella van Portugal. De zoon stierf
jong.
Het is groot en bestaat uit verschillende delen. Waarschijnlijk eerst een
gildeopdracht geweest en erna heeft Joos Vijd (schout) het van het gilde
gekocht en voor privékapel aangewend.
Gents Altaar
Als het gesloten is; Joos Vijd en Elisabeth Borluut en priant. Naar
hetgeen wat er achter de luiken bevindt. Verder Johannes de Doper
en Johannes de Evangelist in grisaille. Ze zijn zeer aanwezig: het is
een stichtersportret of donorportret. (Van Joos en Elisabeth.) De
