Spelend leren,
de basis voor taalontwikkeling
bij kleuters.
Learning through play, the foundation of language development for preschool
children.
Bachelor Thesis; Rapportage van een afstudeeronderzoek, uitgevoerd in het kader van het
behalen van de titel Bachelor of Education
Kolijn
April, 2020
Hogeschool Inholland, Domein Onderwijs en Innovatie
Opleiding tot Leraar Basisonderwijs
Opleidingsvariant verkorte deeltijd
,Voorwoord
Bij het schrijven van dit voorwoord besef ik me dat het me gelukt is! Ik heb, in drie maanden
tijd, mijn afstudeeronderzoek geschreven. Iets waar ik in mijn vorige opleiding drie jaar over
gedaan heb.
De onvoorwaardelijke hulp van X en X, en het geduld en de liefde van X hebben ervoor
gezorgd dat ik van mijn afstudeeronderzoek een mooi onderzoek heb kunnen maken.
Ik wens u veel leesplezier toe,
Kolijn
1
,Samenvatting
Daltonbasisschool de P. heeft in de afgelopen drie jaar een grote ontwikkeling doorgemaakt
in het onderwijsaanbod aan het jonge kind. In 2017/2018 is de groepssamenstelling
gewijzigd. Waar er voor die tijd gewerkt werd met groepen 1-2 en 3-4, wordt er sinds
2017/2018 gewerkt met groepen 1 en groepen 2-3. Hierdoor is de noodzaak om op een
spelende manier te werken groter geworden. Echter geven de leerkrachten aan niet altijd te
weten hoe ze de gestelde doelen op een spelende manier kunnen behalen, waardoor er nog
veel klassikaal gewerkt wordt aan de doelen.
Het doel van dit onderzoek is om de leerkrachten handvatten te geven hoe zij op een
spelende manier kunnen werken aan de gestelde doelen. Aangezien er op verschillende
kerngebieden gewerkt wordt aan doelen is het belangrijk om dit verder af te bakenen. In
overleg met de leerkrachten is besloten om dit onderzoek te richten op de doelen voor
mondelinge taalvaardigheid en schrijven. Dit omdat de leerkrachten hier de meeste moeite
mee hebben. Om tot deze handvatten te kunnen komen is de volgende hoofdvraag
opgesteld: Hoe kan in groep 1 en 2 op basisschool de P. het aanbod van mondelinge taal en
schrijven geoptimaliseerd worden binnen spelend leren?
Uit het vooronderzoek blijkt het belang van spel voor de ontwikkeling het jonge kind. Fröbel
(in Brouwers, 2019, p.21) stelt dat kleuters op een andere manier leren dan dat kinderen
ouder dan zes jaar, schoolkinderen, dat doen. De kleuter ontwikkelt zich van binnen naar
buiten, waardoor het kind nog niet in staat is om onderwijs te volgen waarbij een leerkracht
kennis overdraagt. Maar wat sluit dan wel aan bij de ontwikkeling in de kleuterfase? Door in
het onderwijsaanbod te zorgen voor betekenisvol onderwijs, betrokkenheid, concreet ervaren
en spelend leren in een rijke leeromgeving zal het jonge kind wel tot ontwikkeling komen. Het
is daarbij van groot belang om voldoende ruimte te geven aan spel. Zo stelt Vygotsky
(Brouwers, 2019) dat spelen voor jongere kinderen de beste manier is om hogere cognitieve
functies te ontwikkelen. Als we kijken naar de taalontwikkeling stelt Van der Aalsvoort (2017)
dat taal en spel nauw met elkaar verbonden zijn. Spel bevordert de ontwikkeling van het
taalbegrip en taalproductie en kleuters laten in hun spel vaak een hoger taalniveau zien.
Goorhuis-Brouwers (2011) stelt dat er, op basis van meerdere wetenschappelijke
onderzoeken, geconcludeerd kan worden dat de verschillende taalmethoden voor kleuters
minder effectief zijn dan gehoopt. Van de Mortel en Bouwman (2018) stellen dat spel
2
, bijdraagt aan de taalontwikkeling als dit in een speelse setting plaatsvindt, maar dat dit bij
veel methoden niet het geval is. Maar hoe kan dit dan wel bereikt worden? Robbe en Pitstra
(2001) hebben criteria opgesteld waaraan goed taalonderwijs aan het jonge kind moet
voldoen. Zij noemen dat het belangrijk is om aan te sluiten bij het niveau van taalontwikkeling
van de kleuters, passende activiteiten aan te bieden die betekenis hebben voor het kind,
waarbij spel het uitgangspunt is. Het spel moet echter wel een doel hebben, het moet
bijdragen aan de taalontwikkeling.
Volgens Janssen-Vos en Van der Meer (2017) is het de taak van de leerkracht om voldoende
kansen te creëren en ideeën van de leerlingen aan te grijpen om zo te werken aan de
uitbreiding van de woordenschat, beginnende geletterdheid en het voeren van gesprekken.
Door het inzetten van de vijf didactische impulsen komen de kleuters spelenderwijs in
aanraking met veel doelen op het gebied van mondelinge taalvaardigheid en schrijven.
Op basis van het vooronderzoek zijn de ontwerpeisen voor het eerste ontwerp opgesteld.
Door middel van een screening en een micro-evaluatie is het eerste ontwerp in een cyclisch
proces bijgesteld tot het uiteindelijke definitieve ontwerp. Het definitieve ontwerp wordt in
hoofdstuk 6 omschreven.
Op basis van het definitieve ontwerp is een handelingswijzer ontwikkeld. In de
handelingswijzer worden de belangrijkste interventies puntsgewijs beschreven, waarbij de
uitvoering beschreven wordt en er omschreven wordt aan welke doelen tegemoet gekomen
wordt. Hierdoor kan het ingezet worden door de leerkrachten bij het voorbereiden van een
nieuw thema. In de handelingswijzer zijn de volgende interventies opgenomen:
- Bij de keuze van het thema wordt rekening gehouden met de belevingswereld van de
kleuters, ook moet het thema geschikt zijn om in te spelen.
- In de dagplanning is iedere dag ruimte voor spel.
- Er wordt, bij ieder thema, een themahoek ingericht.
- De hoeken worden ingericht met rijke materialen.
- De kleuters zijn in hun spel afhankelijk van elkaar, waardoor zij ‘gedwongen’ worden
tot taal.
- Nieuwe woorden worden op een betekenisvolle manier aangeboden bij de start van
het thema.
- De leerkracht maakt gebruik van de vijf didactische impulsen, om zo het thema
optimaal te laten ontwikkelen.
3
