Klinische Pathologie, 4e druk, H16, Endocrinologie / Hormonen
INLEIDING
1. Rol van het endocriene stelsel:
o Het endocriene stelsel beïnvloedt duidelijke processen zoals stressreacties (bleekheid
en onrust na lang niet eten) en geslachtshormonen met lichamelijke en psychische
effecten.
o Het regelt weeën, melkproductie en -afgifte.
2. Onmerkbare werking:
o Het handhaven van homeostase door het autonome zenuwstelsel en endocriene
systeem verloopt vaak zonder opvallende schommelingen.
3. Vergelijking zenuwstelsel en endocriene stelsel:
o Zenuwstelsel: Werkt lokaal, via neuronen en synapsen, met snelle reacties.
o Endocriene stelsel: Werkt via hormonen in het bloed, met effect op meerdere plekken in
het lichaam:
▪ Insuline: Stimuleert glucoseopname in weefsels.
▪ Schildklierhormoon: Verhoogt stofwisseling.
▪ Bijnierhormonen: Veroorzaken stressreacties.
▪ Geslachtshormonen: Creëren verschillen tussen man en vrouw.
16.1 ENDOCRINOLOGIE / HORMONEN
HORMONEN
• Productie en functie:
o Hormonen worden afgegeven door endocriene klieren aan het bloed om organen te
beïnvloeden.
o Ze hebben verspreide effecten omdat verschillende celtypen specifieke receptoren
hebben.
o Steroïden (zoals geslachtshormonen en bijnierhormonen) zijn oraal toe te dienen, terwijl
eiwithormonen (zoals insuline) via injectie toegediend moeten worden.
TERUGKOPPELING/FEEDBACK
• Mechanisme:
o Hormonale afgifte wordt gereguleerd via negatieve feedback, vergelijkbaar met een
thermostaat.
1
,Klinische Pathologie, 4e druk, H16, Endocrinologie / Hormonen
• Voorbeelden:
o Calciumregulatie: Bij daling van Ca++-ionen in het bloed stimuleert parathormoon
calciumafgifte uit botten en opname in darmen.
o Glucoseregulatie: Hogere bloedglucose stimuleert insulineafgifte, wat glucose-opname
in cellen bevordert.
o Hypofysecontrole: De hypothalamus reguleert afgifte van TSH, ACTH, FSH en LH, en
negatieve feedback handhaaft een stabiele hormoonconcentratie.
HYPOFYSE/HYPOTHALAMUS
Hypofyse: Structuur en Functie
Locatie en Anatomie
• De hypofyse is een kleine klier die zich bevindt aan de schedelbasis, onder de hypothalamus.
• De hypothalamus stuurt hormonale signalen naar de hypofyse via releasing hormonen, die door
een veneus wondernetje de hypofysevoorkwab bereiken.
Hormonale Regulatie
• Hypothalamus: Ontvangt signalen uit het cerebrum en stuurt passende hormonale reacties door
naar de hypofyse.
• Hypofyse: Werkt als een centrale thermostaat en reguleert hormonale afgifte van andere
endocriene klieren.
Hormonen geproduceerd door de hypofyse
1. Stimulerende hormonen:
o TSH (Thyreoïd Stimulerend Hormoon):
▪ Stimuleert de schildklier tot productie van T3 en T4.
o ACTH (Adreno Corticotroop Hormoon):
▪ Stimuleert de bijnierschors om cortisol en andere hormonen af te geven.
o FSH (Follikel Stimulerend Hormoon) en LH (Luteïniserend Hormoon):
▪ Reguleren geslachtshormonen en vruchtbaarheid bij zowel mannen als
vrouwen.
o Mechanisme van stimulatie:
▪ De hypofyse reageert op tekorten in schildklierhormonen, cortisol of
geslachtshormonen door meer stimulerende hormonen af te geven.
▪ Bij overschot wordt negatieve feedback toegepast om de afgifte van deze
stimulerende hormonen te verminderen.
2
,Klinische Pathologie, 4e druk, H16, Endocrinologie / Hormonen
2. Hormonen met directe effecten:
o Prolactine:
▪ Bevordert melkproductie in de borstklieren.
o Groeihormoon:
▪ Essentieel voor de groei en ontwikkeling, vooral bij kinderen.
o MSH (Melanocyten Stimulerend Hormoon):
▪ Versterkt pigmentvorming in de huid.
o ADH (Anti-diuretisch Hormoon):
▪ Bevordert waterterugresorptie in de nierbuisjes, helpt bij vochtbalans.
o Oxytocine:
▪ Verantwoordelijk voor het opwekken van weeën en melkafgifte.
Specifieke Situaties
• Overgang bij vrouwen:
o Tijdens de menopauze produceren de ovaria minder geslachtshormonen. De hypofyse
reageert door extra FSH en LH af te geven, maar deze pogingen zijn niet effectief. Dit leidt
tot symptomen zoals opvliegers.
• Negatieve feedback:
o Een overschot aan schildklierhormoon, cortisol, of geslachtshormonen leidt tot
afremming van de afgifte van TSH, ACTH, of FSH/LH.
De hypofyse speelt daarmee een cruciale rol als regelcentrum van het endocriene stelsel, door zowel
directe effecten te hebben op het lichaam als via stimulatie van andere endocriene klieren.
SCHILDKLIER
Anatomie
• De schildklier is een vlindervormig orgaan dat zich bevindt voor het bovenste deel van de trachea.
• Bestaat uit twee lobben (lobuli), één aan elke kant van de trachea, verbonden door een smalle
verbindingsstrook genaamd de isthmus.
• Soms is er een extra, smalle lobus pyramidalis die omhoog loopt vanuit de isthmus.
Productie van Hormonen
• Hormonen geproduceerd door de schildklier:
o T3 (Tri-joodthyronine) en T4 (Thyroxine):
3
, Klinische Pathologie, 4e druk, H16, Endocrinologie / Hormonen
▪ Deze hormonen bevatten jodium en stimuleren het tempo van de stofwisseling
in het hele lichaam.
▪ Het meeste schildklierhormoon in het bloed is gebonden aan plasma-eiwitten,
wat betekent dat het niet actief is. Alleen ongebonden (vrije) T3 en T4 zijn
biologisch actief en verantwoordelijk voor de stofwisselingssnelheid.
Regulatie
• De productie en afgifte van T3 en T4 worden gereguleerd door TSH (Thyreoïd Stimulerend
Hormoon), afkomstig uit de hypofyse:
o Bij een tekort aan schildklierhormonen: De hypofyse verhoogt de afgifte van TSH om de
schildklier aan te zetten tot meer productie.
o Bij een overschot aan schildklierhormonen: De hypofyse verlaagt de afgifte van TSH,
waardoor de productie in de schildklier vermindert.
Functionele Invloed van Schildklierhormonen
• Tekort aan schildklierhormonen (hypothyreoïdie):
o Vertraagt het metabolisme, wat leidt tot traagheid en minder energie.
• Overmaat aan schildklierhormonen (hyperthyreoïdie):
o Versnelt het metabolisme, wat leidt tot gejaagdheid en verhoogde energieproductie.
De schildklier speelt een essentiële rol in de stofwisseling en energiebalans van het lichaam. De balans in
productie en afgifte van T3 en T4 wordt strikt gereguleerd door de samenwerking met de hypofyse via TSH.
BIJSCHILDKLIERTJES
Anatomie
• De bijschildkliertjes zijn vier kleine klieren die zich bevinden aan de achterkant van de schildklier,
zowel boven als onder aan beide schildklierlobben.
Functie
• De bijschildkliertjes zijn essentieel voor het handhaven van de calciumconcentratie in het bloed.
• Ze produceren parathormoon (PTH), dat een cruciale rol speelt in het reguleren van de
bloedcalciumspiegels.
Mechanisme van Calciumregulatie
• Bij daling van de vrije Ca++-concentratie in het bloed:
. Parathormoonafgifte neemt toe, wat leidt tot:
▪ Botafbraak: Calcium wordt vrijgemaakt uit de botten en komt in het bloed.
▪ Meer calciumopname vanuit de darm: Dit wordt gestimuleerd door een
verhoogde productie van actieve vitamine D.
4
