Hoofdstuk 1: Prelude: the Roman Empire Transformed (c. 300-c.
600)
Hoogtepunten
De heerschappij van keizer Constantijn (306-337), waarin hij de
christelijke God bevorderde en christelijke kerken sponsorde. Ook
vaardigde hij, samen met mede-keizer Licinius, het Edict van Milaan
(313) uit en was voorzitter van het Concilie van Nicea (325).
Het Edict van Milaan (313) verklaarde religieuze tolerantie voor alle
religies in het Romeinse Rijk en restaureerde eigendommen terug
die tijdens kerkelijke vervolgingen waren afgenomen.
Het Concilie van Nicea (325) verklaarde de wetten en doctrines van
de Christelijke Kerk en veroordeelde de Ariaanse visie op de aard
van Christus.
Het overlijden van Augustinus van Hippo (430), de belangrijkste
kerkvader in het Westen. Zijn City of God definieert de relatie tussen
deze wereld en de volgende en zijn Confessions blijven een model
van zelfonderzoek.
De regering van keizer Justinianus (527-565) die belangrijke
juridische initiatieven aandroeg, waaronder de Codex Justinianus en
de Digest, die eeuwenlang zouden worden geraadpleegd en waarop
zal worden voortgebouwd. Daarnaast herovert hij (tijdelijk) Noord-
Afrika en Italië en bouwde de Hagia Sophia in Constantinopel.
Laatstelijk steunde hij de bouw van San Vitale in Ravenna.
De Benedictijnse Regel (530-560), voornamelijk geschreven voor de
monniken van Monte Cassino, werd tijdens de negende eeuw de
belangrijkste monastieke regel in het Westen.
Paus Gregorius de Grote (590-604) die de macht en het belang van
het pausdom in Italië en elders bevestigde. Hij stuurde
missionarissen naar Engeland om de koningen en het volk te
bekeren tot de rooms-katholieke vorm van het christendom.
Het Romeinse Rijk was geen eenvormig geheel, maar een verzameling
van diverse regio’s en gemeenschappen. Tijdens de overgangsperiode
verschoof de politieke, militaire, religieuze, economische en culturele
macht van de traditionele stedelijke elites naar de provinciale bevolking
buiten Italië. Keizer Diocletianus (r. 284-305) erkende het belang van de
provincies door het rijk in vier delen te verdelen, elk onder bestuur van
een andere leider. Deze decentralisatie benadrukte de rol van de
provincies, maar verloor aan betekenis toen rond 400-500 de invallen van
barbaren plaatsvonden. Dit proces droeg uiteindelijk bij aan de politieke
val van het westelijke deel van het Romeinse Rijk.
PROVINCIALIZATION OF THE EMPIRE (C. 250-C.350)
In de derde eeuw werd het Romeinse Rijk geconfronteerd met een diepe
crisis, gekenmerkt door meerdere uitdagingen. Aan de oostelijke grens
oefenden de Perzen druk uit, terwijl in het noorden diverse barbaarse
groepen, die geen Romeinse burgers waren en geen Latijn of Grieks
spraken, de grenzen bedreigden. Deze onrust maakte duidelijk dat het
,onmogelijk was om zo’n uitgestrekt rijk onder één heerser te besturen,
vooral in tijden van crisis.
De Romeinse reactie bestond uit ingrijpende hervormingen: de
provincies kregen meer invloed, het leger werd uitgebreid (met een
groeiend aandeel barbaarse soldaten), en er werden nieuwe
verdedigingswerken gebouwd. Tegelijkertijd teisterden een pandemie, een
langdurige opvolgingscrisis en economische problemen het rijk. Tussen
235 en 284 regeerden twintig verschillende keizers en ontstonden er
enkele afgescheiden rijken. Om het leger te financieren, werd de munt
gedevalueerd (minder zilver in de munten) en werden de belastingen
verhoogd, gericht op zowel land als personen.
In 284 introduceerde keizer Diocletianus de Tetrarchie, waarbij het
rijk in vier delen werd verdeeld om het bestuur te verbeteren. Later werd
dit teruggebracht tot twee delen, wat de basis legde voor de splitsing in
het Oost- en West-Romeinse Rijk. Diocletianus wist de crisis te
stabiliseren, en zijn opvolger Constantijn bracht deze uiteindelijk tot een
einde. Deze periode markeerde een verschuiving naar decentralisatie en
de geleidelijke transformatie van het Romeinse Rijk.
A New Religion
Het christendom werd aantrekkelijk doordat het hoop en gelijkheid bood
aan mensen die zich nooit echt Romeins hadden gevoeld. Wie geloofde,
werd nu welkom geheten als gelijke en kreeg toegang tot de hemel. De
religie creëerde een gevoel van gemeenschap: in plaats van lokale goden,
aanbaden gelovigen overal dezelfde God. Bovendien claimden christenen
dat hun God er was voor iedereen, niet alleen voor henzelf.
Het christendom ontwikkelde een sterke organisatie. De kerk
bestond uit de gewone gelovigen (leken) en de geestelijkheid, geleid door
bisschoppen, die werden bijgestaan door presbyters. Sommige
bisschoppen hadden meer macht, zoals die van Rome, die bekend werd
als de paus.
In 313 vaardigden de keizers Licinius en Constantijn het Edict van
Milaan uit, waarmee tolerantie voor alle religies in het rijk werd
uitgeroepen. Hierdoor kregen christenen hun bezittingen terug en werden
ze niet langer vervolgd. Keizer Constantijn speelde een cruciale rol in de
promotie van het christendom. Hij liet kerken bouwen, verleende
privileges aan priesters en maakte van Constantinopel een christelijke
stad. De bisschop van Constantinopel kreeg de titel patriarch (een soort
super-bisschop).
Constantijn leidde ook het Concilie van Nicea (325), het eerste
universele kerkelijke concilie, waar belangrijke geloofszaken werden
besproken en canonieke wetten werden vastgelegd. Aan het einde van de
vierde eeuw verklaarde keizer Theodosius I het christendom tot de
officiële religie van het Romeinse Rijk.
Toch bleef er onenigheid binnen het christendom, zoals conflicten
met de Donatisten in Noord-Afrika, die zichzelf als zuiverder beschouwden
dan anderen, en interne verdeeldheid over geloofsleer. Ondanks deze
uitdagingen werd het christendom de dominante religie in het rijk.
, DOCTRINE
Tussen 350 en 450 voerden christenen felle discussies over de juiste
leer. Een belangrijk conflict draaide om het Arianisme, dat beweerde
dat de Vader, de Zoon en de Heilige Geest weliswaar bestonden,
maar dat alleen de Vader volledig goddelijk was en dat de Zoon door
Hem was geschapen. Deze opvatting werd door Athanasius (ca.
295-373), een invloedrijke vader van de katholieke orthodoxie, als
ketterij bestempeld. Hij verdedigde dat de Zoon en de Vader van
één en dezelfde substantie waren, omdat de Zoon voortkomt uit de
Vader.
Deze visie werd bevestigd in de Geloofsbelijdenis van Nicea,
waarin werd verklaard dat Jezus dezelfde substantie als God heeft,
maar menselijk vlees werd. Deze theologische debatten bepaalden
niet alleen de geloofsleer, maar versterkten ook de verbondenheid
van gelovigen en brachten God dichter bij het aardse leven.
Een andere invloedrijke denker, Augustinus van Hippo,
ontwikkelde de leer van de twee steden in zijn werk De Stad van
God. Hij beschreef de “Stad van de Mens” als tijdelijk en
vergankelijk, onderhevig aan vuur, oorlog, hongersnood en ziekte.
Het is de plek waar mensen geboren worden, leren, trouwen, ouder
worden en sterven. Daartegenover stelde hij de “Stad van God”,
een hemelse en eeuwige stad, waar ware en blijvende
gelukzaligheid te vinden is. De instellingen van de aardse stad, zoals
de kerk, helpen mensen om de hemelse stad te bereiken.
De mis (eucharistie) speelde een centrale rol in het verbinden
van de gelovigen met elkaar en met de zielen van de overledenen,
die tijdens de liturgie werden herdacht. Hierdoor ontstond een diepe
spirituele gemeenschap, geworteld in zowel het aardse als het
goddelijke.
From Local Identities to Imperial Culture
De Romeinse kunst was gebaseerd op hellenistische kunst, achtergelaten
door Alexander de Grote en zijn opvolgers.
THE BARBARIANS
De relatie tussen de Romeinen en de Germanen, waaronder de Visigoten,
was complex en veranderlijk. Aanvankelijk bewonderden ze elkaar,
werden wederzijds afhankelijk en vielen uiteindelijk ten prooi aan verraad.
De Germanen, sprekers van Germaanse talen, leefden een gevestigd
bestaan met landbouw, veeteelt en ambachtelijke specialisatie. Hun
etnische identiteit, gebaseerd op taal, kleding, voedsel en andere
gebruiken, was dynamisch, met stammen die samenkwamen en uit elkaar
vielen in een proces van etnogenese.
Tijdens de crisis van de derde eeuw maakten de Zwarte Zee-Goten
gebruik van de verzwakte Romeinse grenzen. Na plunderingen in de
Balkan en Anatolië ontstonden de Oost-Goten (Ostrogoten) en West-Goten
(Visigoten). De Visigoten werden bondgenoten van het rijk en dienden in
het leger, maar hun situatie veranderde drastisch toen ze in de late vierde
eeuw het rijk binnen wilden vluchten voor de oprukkende Hunnen. De
, Romeinen behandelden hen slecht, wat leidde tot de Slag bij Adrianopel
(378), waar de Visigoten en hun bondgenoten keizer Valens (r. 364-378)
versloegen, wat het Romeinse leger verzwakte.
In 410 leidde Alarik een Visigotisch leger dat Rome plunderde, een
gebeurtenis die Augustinus inspireerde tot zijn “Stad van God.” De
Visigoten verlieten Rome en vestigden zich in Zuid-Gallië (418) en later in
Spanje (484).
Het einde van het West-Romeinse Rijk kwam in 476, toen de laatste
keizer, Romulus Augustulus, werd afgezet door de Germaanse leider
Odoaker, die zichzelf tot koning van Italië verklaarde. Keizer Zeno van het
Oost-Romeinse Rijk stuurde de Ostrogotische koning Theodorik de Grote
om Odoaker te verslaan, wat resulteerde in een Ostrogotische
heerschappij over Italië (493-526).
Ondertussen veroverde Clovis (r. 481/482-511), koning van de
Franken, Gallië rond 500. Het Romeinse Rijk leek tegen die tijd op een
puzzel van verschillende koninkrijken, maar veel mensen zagen zichzelf
nog steeds als Romeinen. Ook barbaarse koningen beschouwden hun
heerschappij vaak als onderdeel van, in plaats van tegen, het Romeinse
Rijk.
THE NEW ORDER
Na de val van het West-Romeinse Rijk ontstond een nieuwe orde waarin
het westen en oosten zich verschillend ontwikkelden.
In het westen raakten de steden in verval terwijl het platteland
bloeide. De rijken kregen steeds meer invloed, en het christendom werd
geïntegreerd in het dagelijks leven en bestuur, wat bijdroeg aan de
stabiliteit van de regio.
In het oosten bleef het Romeinse Rijk voortbestaan als het
Byzantijnse Rijk. Het streefde naar expansie en richtte zich vooral op het
oosten, waar het zich bezighield met het machtige Perzische Rijk. Deze
ontwikkelingen weerspiegelden een verschuiving van stedelijke naar
landelijke levendigheid en een toenemende invloed van religie en elite in
het bestuur.
The Ruralization of the West
In de nasleep van het Romeinse Rijk verschoof de focus in het westen van
steden naar het platteland. Romeinse elites en barbaren begonnen samen
een gemeenschap van vrije landeigenaren te vormen, hoewel religieuze
verschillen, zoals het conflict tussen arianisme en het katholicisme, bleven
bestaan. Barbaarse koningen namen wetboeken aan die geïnspireerd
waren op Romeinse precedenten.
De stedelijke middenklasse verdween geleidelijk. Belastingen
verarmden de curiales (stedelijke bestuursfamilies), terwijl rijke
landeigenaren belasting ontweken. Veel curial families gaven hun vrije
status op in ruil voor land en bescherming van de rijken. Tegen de
zevende eeuw stopten barbaarse koningen zelfs met het innen van
algemene belastingen.
Deze ontwikkelingen leidden tot een nieuwe vorm van localisme:
langeafstandshandel vertraagde, maar kwam niet volledig tot stilstand.
