Psychopathologie
Social work Noord – 2024 – voorbereidende stof
Hoofdstuk 1 Boek Nevid
Belangrijke begrippen
Psychopathologie Een deelgebied van de psychiatrie en de psychologie dat zich
bezighoudt met het beschrijven van psychische stoornissen,
oorzaken daarvan en behandelingen daarvoor.
Psychiatrie Medisch specialisme dat zich richt op de diagnostisering van
psychische stoornissen.
Klinische Tak van de psychologie die zich bezighoudt met de beschrijving,
psychologie de oorzaken en de behandeling van psychische stoornissen om
het geestelijk welzijn te bevorderen.
Psycholoog Iemand die de universitaire studie psychologie heeft afgerond.
Gz-psycholoog Psycholoog die na zijn studie een aanvullende opleiding heeft
gevolgd. Een gz-psycholoog is bevoegd tot het diagnosticeren en
behandelen van psychische stoornissen. Gz is een afkorting voor
gezondheidszorg.
Psychotherapeut Iemand die na de studie psychologie of geneeskunde een
vervolgopleiding heeft gedaan, waardoor hij bevoegd is tot het
geven van psychotherapeutische behandelingen. Hij moet
overigens in het BIG-register (beroepen in de individuele
gezondheidszorg) staan ingeschreven.
Psychiater Iemand die na de studie geneeskunde een vervolgopleiding heeft
gedaan waarin hij of zij zich heeft gespecialiseerd in het
diagnosticeren en behandelen van patiënten met psychische
stoornissen. Een psychiater mag, in tegenstelling tot een
psycholoog, medicatie voorschrijven.
Een psychische stoornis is het geheel van afwijkende emoties, gedachten of
gedragspatronen dat wordt gekenmerkt door onder andere een storing in het
functioneren en het (persoonlijk) lijden.
- Het beschrijven van deze psychische problemen of stoornissen bevatten specifieke
eigenschappen of kenmerken, ook wel bekend als symptomen. Deze
eigenschappen of kenmerken passen bij een bepaalde stoornis.
- Diagnostisering criterium: bepaalde verschijnselen of symptomen moeten
voldoen aan bepaalde voorwaarden, voordat we ze als afwijkend of passend bij
een bepaalde stoornis beschouwen.
Criteria voor afwijkend gedrag:
Er zijn verschillende criteria om te beoordelen of emoties, gedachten en gedrag afwijkend
zijn:
1. Uitzonderlijk: op zichzelf is uitzonderlijk niet afwijkend of abnormaal.
Uitzonderlijkheid op zichzelf is niet voldoende om gedrag afwijkend te noemen,
denk aan wereldrecordhouders. Echter, krijgt uitzonderlijk gedrag wel vaak het
etiket van afwijkend. Het is namelijk niet ‘normaal’ dat mensen dingen horen of
zien.
2. Sociaal afwijkend: samenlevingen kennen maatstaven van normen die bepalen
welke vormen van gedrag acceptabel zijn in een bepaalde context (het zijn wel
relatieve maatstaven gezien ze verschillen en zich ontwikkelen per cultuur).
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit: onze zintuigen en
cognitieve processen vormen normaal gesproken een accurate mentale
representatie van onze omgeving, Wanneer je dingen ziet of hoort die er niet zijn,
is hiervan sprake.
4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon: persoonlijk lijden als gevolg
van emoties zoals angst en depressie kan afwijkend zijn. Heftige emoties op zich
zijn niet afwijkend, enkel wanneer ze lange tijd na de aanleiding van de emotie
nog in alle hevigheid aanwezig zijn.
4.1 Wanneer er sprake is van een overlijden en er geen emotionele reactie
plaatsvindt, is de afwezigheid van het emotioneel lijden juist afwijkend.
1
,Psychopathologie
Social work Noord – 2024 – voorbereidende stof
5. Ongepast of contraproductief gedrag: gedrag dat geen bevrediging maar
onprettige gevoelens oproept vinden we over het algemeen afwijkend. Een
voorbeeld hiervan is een verslaving of het veelvoudig controleren of alle sloten op
slot zijn.
6. Gevaar: gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen
beschouwen wij als afwijkend gedrag. Echter, is de context hierbij ook van
essentie (denk aan verschil met oorlogen en vrijheid).
Culturele aspecten afwijkend gedrag
Het is belangrijk om goed uit te zoeken of onze opvattingen over afwijkend gedrag en
emoties wel geldig zijn voordat we ze in andere culturen gaan toepassen. Het kan
namelijk zijn dat wij angst een andere inhoud en betekenis geven dan hoe een andere
cultuur dit doet.
Historische visie op afwijkend gedrag
Hippocrates (ca. 460-370 v.Chr.) stelde dat ziekten van de geest en het lichaam het
gevolg was van natuurlijke oorzaken en niet van de bezetenheid door bovennatuurlijke
geesten. Hij stelt dat de gezondheid van het lichaam en de geest wordt bepaald door een
evenwicht in de humores. Een verstoring van het evenwicht in de humores was
verantwoordelijk voor het afwijkende gedrag.
- Humores: term voor de essentiële lichaamssappen:
Slijm (flegma): traag persoon.
Zwarte gal (melancholie): depressie.
Bloed: sanguinische dispositie – vrolijk, zelfverzekerd en optimistisch.
Gele gal: driftig.
Ook classificeerde hij abnormaal gedrag aan de hand van drie hoofdcategorieën:
1. Melancholie: buitensporige depressie.
2. Manie: uitzonderlijke opwinding.
3. Bezetenheid: bizar gedrag zoals schizofrenie.
Vanaf 700 n.Chr. kwam de Arabische psychiatrie die het eerste ziekenhuis opende
speciaal voor geestenzieken. Hierbij hielden zij een mensgerichte benadering aan van
geestenzieken, waarbij een psychische stoornis als praktisch probleem werd beschouwd.
Dit leidden tot een gedetailleerd overzicht van de stoornissen, maar ook tot goed
ontwikkelde behandelingen en gespecialiseerde psychiaters wat rond 1900 Europa
bereikte.
In Europa was er in de middeleeuwen weer sprake van het geloof in bovennatuurlijke
oorzaken. Met name de doctrine van de katholieke kerk was leidend. Maar ook de
heksenvervolging (eind 17e eeuw) die gebruik maakte van inquisiteurs. Rond 1600
kwamen de gekkenhuizen waar vanaf 1800 de hervorming plaatsvond. De artsen Pussin
en Pinel hadden een gelijke visie als de Arabische psychiatrie: de morele therapie.
- Morele therapie: was gebaseerd op het idee dat patiënten door menselijke
bejegening en een verblijf in een ontspannen en respectvolle omgeving weer
normaal zouden functioneren.
- In 1841 kwam de eerste wet die eisen stelde aan de kwaliteit van behandeling en
verpleging van psychische patiënten.
- In de jaren 50 kwamen er nieuwe opvattingen en mogelijkheden.
Kritische psychiatrie: beweging rond de jaren 60-70 waar ervan uit werd gegaan dat
psychiatrische stoornissen niet bestonden, maar een productief gevolg zijn vaan een
zieke (kapitalistische) maatschappij.
Eind 20e en begin 21e eeuw werd het uitgangspunt bij de behandeling van mensen met
een psychische stoornis dat patiënten niet worden opgenomen, tenzij er werkelijk geen
alternatief is. De patiënt wordt geacht voor zichzelf te kunnen zorgen.
Evidence based medicine: het streven om gebruik te maken van het beste beschikbare
bewijs bij het maken van een keuze voor de behandeling van een patiënt. Dit is een
2
,Psychopathologie
Social work Noord – 2024 – voorbereidende stof
poging om de kwaliteit van de zorg te verbeteren en de resultaten meetbaar en
vergelijkbaar te maken. Het is verdeeld in zes stappen:
1. Gevalsbeschrijving;
2. Verzameling van gevalsbeschrijving;
3. Open, niet vergelijkend onderzoek;
4. Vergelijkend onderzoek;
5. Randomised controlled trials – RCT: patiënten worden door het lot aan de ene of de
andere behandeling toegewezen en verder behandeld;
6. Meta-analyse van RCT’s, waarbij de resultaten van diverse RTC’s worden
gebundeld en statisch worden bewerkt.
Evidence based practice: het proces waarin een professional besluiten neemt op grond
van de beste onderzoeksresultaten, ervaring, voorkeur van patiënt en beschikbare
hulpmiddelen.
Ethische richtlijnen zijn gebaseerd op twee belangrijke principes:
1. Informed consent: proefpersonen moeten de vrijheid hebben om ervoor te kiezen
al dan niet mee te doen aan het onderzoek en voorafgaand het onderzoek over
voldoende informatie te beschikken over het doel en de methoden van het
onderzoek, risico’s/ voordelen en zich ten alle tijden kunnen terugtrekken (bij
weghouden van informatie moet er sprake zijn van debriefing: achteraf
informeren).
2. Vertrouwelijkheid.
Er zijn zeven aspecten kenmerkend voor een kritische houding en denkwijze: 1) blijf
sceptisch, 2) denk na over definities en terminologie, 3) weeg de aannamen of premissen
waarop argumenten gebaseerd zijn, 4) houdt in gedachten dat correlatie niet gelijk staat
aan causaal verband, 5) overweeg de aard van bewijzen waarmee conclusies worden
onderbouwd, 6) simplificeer niet te sterk, 7) generaliseer niet te sterk.
Hoofdstuk 2 Boek Nevid
Biologisch perspectief
De invloed rondom het biologisch perspectief is sinds de jaren 80 weer toegenomen. Het
functioneren van het zenuwstelsel blijkt een rol te spelen in de ontwikkeling van afwijkend
gedrag.
- Genen: basale bouwstenen van erfelijkheid die de ontwikkeling van onze trekken
reguleren en ze liggen verspreid over de chromosomen.
- Chromosomen: staafachtige structuren waarop onze genen zijn gevestigd en
bevinden zich in de kern van onze lichaamscellen.
- Genotype: verzameling trekken die zijn vastgelegd in de genetische code van een
persoon.
- Fenotype: werkelijke of waarneembare trekken van een persoon.
- Proband: het eerste geval (persoon) van een bepaalde stoornis dat als zodanig is
gediagnosticeerd.
Zenuwstelsel
Het zenuwstelsel is opgebouwd uit neuronen, dit zijn zenuwcellen die door het hele
lichaam signalen (boodschappen) doorgeeft. Ze zorgen voor gezichtsvermogen, gevoel
van jeuk, afstemming van spieren voor beweging etc. Elk neuron (zenuwcel) heeft een
cellichaam waar zich de celkern bevindt waarin zuurstof wordt omgezet zodat de cel zijn
werk kan doen. Uit het cellichaam steken korte vezels naar buiten, dendrieten. Dit is een
wortelachtige uitloper van een neuron die zenuwimpulsen (informatie) ontvangt van
andere neuronen. Elke neuron heeft één axon, dat als een slurf over het cellichaam
steekt. Dit is het lange, dunne gedeelde van een neuron waarlangs de zenuwimpulsen
(informatie) zich voortplanten. Elke axon eindigt in een kleine, vertakte verdikking –
eindknopjes.
- Enkele neuronen zijn bedenkt met myelineschede, een isolerende laag die de
overdracht van de neurale impulsen vergemakkelijkt.
3
, Psychopathologie
Social work Noord – 2024 – voorbereidende stof
Alle boodschappen verplaatsen zich in vormen van elektrische impulsen en worden door
het neuron gevuurd via de ontvangende dendriet naar het cellichaam en verder via de
axon naar de eindknopjes. Die vervolgens de boodschap verstuurt naar andere neuronen,
spieren of klieren. Voor het versturen van de boodschap wordt er gebruik gemaakt van
neurotransmitters. Dit is een chemische substantie die neurale boodschappen van het
ene neuron naar het andere vervoert.
De synaps of synaptische spleet vormt de verbinding tussen twee neuronen. Dit is een
spleetje tussen een eindknopje van het ene neuron en de dendriet of het soma
(cellichaam) van een ander neuron waarlangs de neurale impulsen worden doorgegeven.
De boodschap wordt van het axon van de neurotransmitters in de spleet vrijgelaten.
Elke neurotransmitter heeft een eigen chemische structuur die enkel door één soort
haven, receptorplaats (deel van een dendriet van het ontvangende neuron dat gevoelig
is voor bepaalde neurotransmitters) op het ontvangende neuron kan worden opgevangen.
- Wanneer een molecuul niet de receptorplaats bereikt, breken de enzymen de
verdwaalde neuronen af in de synaptische spleet of wordt de molecuul weer
opgenomen door de eindknopjes van het axon – heropname.
Functies van neurotransmitters en verband afwijkend gedrag
Neurotransmit Functies Verband afwijkend gedrag
ter
Acetylcholine Controleert spiercontradicties Alzheimerpatiënten hebben vaak een lager
en de vorming van acetylcholinegehalte.
herinneringen
Dopamine Reguleert spiercontradicties en Wellicht speelt een overvloed aan dopamine
mentale processen die te in de hersenen een rol bij het ontstaan van
maken hebben met leren, schizofrenie.
herinneren en emoties.
Norepinefrine Reguleert mentale processen Verband tussen onbalans in
die te maken hebben met leren norepinefrinegehalte en
en herinneren. stemmingsstoornissen als depressie.
Serotonine Reguleert stemmingen, Wellicht verband tussen onregelmatigheden
verzadiging en slaap. in serotoninegehalte en depressie en
eetstoornis.
Organisatie zenuwstelsel
Ruggenmerg: zenuwkolom
tussen hersenen en perifere
Centrale zenuwstelsel: zenuwstelsel.
belangrijkste
besturingsorgaan van Hersenen: verdeeld in drie
het lichaam hoofdgebieden:
achterhersenen,
middenhersenen en
voorhersenen
Sympatische
zenuwstelsel: mobiliseert
lichamelijke hulpmiddelen
in reactie op dreiging.
Zenuwstelsel Autonome zenuwstelsel: hartslag gaat omhoog,
reguleert onwillekeurige ademhaling versnelt. Ook
lichaamsprocessen, opgeslagen energie wordt
verloop automatisch uit lichaam reserves
zonder bewuste onttrokken.
aansturing (hartslag)
Perifere
Parasympathische
zenuwstelsel: zenuwstelsel: vult lichamelijke
verbinding tussen hulpbronnen aan door de
lichaam en Somatische zenuwstelsel: spijsvertering en lichamelijke
buitenwereld transporteert sensorische processen te bevorderen
informatie van zintuigen naar
het centrale zenuwstelsel en
geeft motorische opdrachten
aan spieren, bestudeert
bewuste bewegingen
4
