2.1
Een wereld van Griekse stadstaten
Griekenland bestond vroeger uit kleine stadstaten, ook wel poleis genoemd.
Deze waren ontstaan rond 850 v.Chr. en bestonden uit wat kleine dorpjes en
platteland. Hoewel de poleis veel oorlog voerden met elkaar, voelde elke burger
zich “gewoon Grieks”: in elke polis werd dezelfde taal gesproken en in dezelfde
goden geloofd. In 750 v.Chr. groeide de bevolking heel snel, door de
voedseltekorten die zo ontstonden trokken veel mensen weg om koloniën te
stichten. Als gevolg daarvan verspreidde de Griekse cultuur zich heel snel. Zo
ontstond bijvoorbeeld het Griekse alfabet, dat was gebaseerd op het schrift van
de Feniciërs, die in het huidige Libanon woonden.
Burgerschap en vormen van bestuur
De regeringsvorm verschilde van polis tot polis, maar meestal was het zo dat na
een monarchie, een aristocratie kwam. Edelen stonden vaak dichtbij de
koninklijke familie en als die zijn macht verloor, konden de edelen makkelijk de
macht grijpen. Toen de welvaart toenam onder de bevolking werd oorlog voeren
minder de taak van de edelen, omdat de bevolking het nu ook kon betalen. De
aristocratieën stortten in. Omdat steeds meer burgers in het leger zaten, kregen
zij ook meer politieke rechten: bijvoorbeeld het deelnemen aan een
volksvergadering. Bijvoorbeeld in Sparta, daar werd het gecombineerd met een
raad van oudsten, 5 opzichters en 2 koningen die het leger leidden tijdens oorlog.
Verder waren er soms ook tirannen, soms waren die geliefd, als het volk
bijvoorbeeld ontevreden was over de heerser op dat moment, maar vaak waren
tirannen ook wreed.
De Atheense democratie
In 509 v.Chr. ontstond in Athene de democratie: dat betekent dat mensen met
burgerschap de macht hadden. Alleen Atheense mannen (!) hadden burgerschap,
geld speelde dus geen enkele rol. Belangrijke functies werden verdeeld door
loting. Zo’n functie was bijvoorbeeld de raad van 500: die had de dagelijkse
leiding en deed voorstellen waarover de volksvergadering moest stemmen. Om
te stemmen moest je persoonlijk aanwezig zijn bij de vergadering: directe
democratie.
Het einde van zelfstandige stadstaten
Aan het eind van de 6e eeuw v.Chr. kwamen Griekse stadstaten in Ionië (West-
Turkije) onder Perzisch bestuur. De stadstaten kwamen samen met Athene in
opstand en versloegen het Perzische leger. Op een gegeven moment kwamen
verreweg de meeste stadstaten onder Atheens, óf Spartaans bestuur. Dat een
kleine staat voor een grote staat zwicht heet ook wel hegemonie. Athene en
Sparta vochten een oorlog uit tussen 430 en 404 v.Chr. In 338 v.Chr. versloeg
koning Philippos van Macedonië de stadstaten die nog zelfstandig waren. Toen
was geen enkele stadstaat dus nog zelfstandig. Dat vonden de stadstaten
natuurlijk niet leuk, dus om weer geliefd te worden wilde koning Philippos wraak
nemen op Perzië. Dat lukte zijn zoon Alexander de Grote in 334 v.Chr. Hij
, veroverde in 10 jaar tijd een gebied van Egypte tot India, dat na zijn dood werd
verdeeld in 3 koninkrijken in Egypte, Azië en Macedonië en Griekenland. Het
verspreiden van de Griekse cultuur is daarvan een gevolg en wordt Hellenisme
genoemd.
2.2
Athene als centrum van cultuur en wetenschap
In de 4e en 5e eeuw v.Chr. was Athene het belangrijkste punt van de Griekse
beschaving, qua wetenschap en cultuur. Filosofen Socrates, Plato en Aristoteles
waren 3 van de beroemdste Atheners. De Grieken zagen wetenschap
(systematisch nadenken, verklaren m.b.v. eigen waarnemingen en logisch
redeneren) als filosofie. Socrates kwam erachter dat je als mens eigenlijk niets
zeker weet, Plato en Aristoteles bouwden de scholen Akademeia en Lykeion.
Denken over natuur en gezondheid
Wetenschap ontstond toen mensen in de 6e eeuw v.Chr. op een andere manier
naar de natuur gingen kijken. Voorheen werd alles verklaard met een mythe,
terwijl daar nu natuurlijke oorzaken voor werden gezocht. Volgens Thales van
Milete was de oerstof water, volgens Democritos waren dat atoma en volgens
Pythagoras was de oerstof niet materieel, maar kon alles uitgedrukt worden in
getallen. Het denken over de mens maakte dezelfde ontwikkeling door: mensen
gingen vanaf 600 v.Chr. naar een arts, in plaats van tot een god te bidden of een
offer te brengen. Het hoofd van de beroemdste artsenschool was Hippokrates. Hij
geloofde dat je pas ziek werd als de verhouding tussen bloed, slijm, gele gal en
zwarte gal in je lichaam niet meer klopte.
Griekse wetenschap in Alexandrië
Deze nieuwe vorm van denken verspreidde zich over alle hellenistische gebieden.
Ook in Alexandrië: daar werd het Museion gebouwd: een enorm wetenschappelijk
centrum. Eratostenes was een beroemde wetenschapper die daar studeerde. Hij
berekende de omtrek van de aarde, vond de chronologie uit en maakte een
wereldkaart. Ook Hippokrates’ kennis werd daar verzameld, hoewel de meeste
kennis voortkwam uit experimenten. Zo ontdekten ze bijvoorbeeld dat alle
zenuwen naar de hersenen lopen en hoe het hart werkt.
2.3
Van stad tot imperium
Romulus en Remus stichtten, volgens de mythe, de stad Rome. Er is weinig
bekend, maar we weten dat in 509 v.Chr. de laatste koning werd verjaagd, zodat
Rome een republiek werd. Door honger naar macht en status, veroverden de
Romeinen een groot rijk. Door dat grote rijk werden de Romeinen steeds
welvarender: ze kregen meer landbouwgrond, slaven en belastinginkomsten.
Volken die accepteerden dat ze waren overwonnen, werden ‘gespaard’, volken
die dat niet deden, werden met de grond gelijk gemaakt. Een van die volken was
Carthago, dat uiteindelijk toch werd overwonnen in 146 v.Chr. De 2 eeuwen
