Samenvatting A concise history of the world since 1945: states and people door W.M.
Spellman
INTRODUCTIE: DYNAMISCHE SPANNINGEN EN RECENTE MONDIALE
GESCHIEDENIS.................................................................................... 3
DEEL I: VAN BIPOLAIRE NAAR MULTIPOLAIRE WERELD........................... 4
1. DE KOUDE OORLOG IN MONDIALE CONTEXT, 1945-1991...............................4
TRIOMF EN ONRUST: HET MENSELIJKE VOORUITZICHT IN 1945.............................................4
VROEGE SPANNINGEN TUSSEN SUPERMACHTEN..................................................................5
UITBREIDENDE CIRKEL VAN CONFLICT.............................................................................. 8
HET CHROESJTSJOV-TIJDPERK, 1955-1964....................................................................11
VAN DETENTIE NAAR ONTKNOPING................................................................................ 13
2. HET EINDE VAN RIJKEN EN HET PROBLEEM VAN NEOKOLONIALISME...................16
DEKOLONISATIE EN ZIJN ONTEVREDENHEDEN..................................................................16
HET ZUID-AZIATISCHE PRECEDENT............................................................................... 17
AFRIKA’S HOOP EN MISFORTUIN.................................................................................... 20
ANTIKOLONIALISME EN NATIONALISME IN HET MIDDEN-OOSTEN..........................................24
ZUIDOOST-AZIË........................................................................................................ 25
HET OVER HET HOOFD GEZIENE RIJK: RUSLAND...............................................................26
BEOORDELING VAN DE KOLONIALE ERFENIS....................................................................26
3. EEN ONAANTASTBARE NIEUWE WERELDORDE, 1991-2020............................28
INTEGRATIE EN FRAGMENTATIE IN BREDER EUROPA..........................................................28
DE HERRIJZING VAN CHINA.......................................................................................... 32
MEERDUIDIGHEID IN LATIJNS-AMERIKA...........................................................................37
TERRORISME EN DEMOCRATIE IN DE PROBLEMEN.............................................................38
DEEL II: GLOBALISATIE EN ZIJN ONTEVREDENHEDEN............................ 43
4. WANNEER GRENZEN NIETS UITMAKEN: ONTWIKKELING EN MONDIALE CULTUUR.....43
KLASSIEK LIBERALISME IN CRISIS................................................................................... 43
DE KEYNESIAANSE CONSENSUS.................................................................................... 44
NOORD EN ZUID, RIJK EN ARM..................................................................................... 46
NEOLIBERALE ECONOMIE............................................................................................. 49
GLOBALISERING EN ONRUST........................................................................................ 51
5. WANNEER GRENZEN WEL UITMAKEN: INTERNATIONALE MIGRATIE EN IDENTITEIT. . .54
STATEN EN VLUCHTELINGEN........................................................................................ 54
VOORLOPIGE GASTEN................................................................................................. 57
GLOBALISERING EN IDENTITEIT..................................................................................... 60
WERELDWIJDE GELIJKHEID EN MIGRATIE.........................................................................61
DEEL III: LICHAAM EN GEEST.............................................................. 63
6. WETENSCHAP, TECHNOLOGIE EN HET MILIEU..............................................63
POPULATIE EN GENEZING............................................................................................ 64
1
,ENERGIE EN MACHT................................................................................................... 67
GOEDEREN, DIENSTEN EN CULTUUR.............................................................................. 69
DEBAT OVER HET MILIEU............................................................................................. 71
ONZEKERE TOEKOMST................................................................................................ 73
7. RELIGIE, RECHTEN EN BURGERMAATSCHAPPIJ.............................................74
CHRISTENDOM WORDT EEN MONDIAAL GELOOF...............................................................74
UITDAGINGEN IN DE ISLAMITISCHE WERELD.....................................................................79
INDIASE EN ISRAËLISCHE CONFESSIONELE POLITIEK...........................................................81
OOST-AZIATISCHE TRANSITIES..................................................................................... 83
RECHTEN, GENDER EN RELIGIE..................................................................................... 84
ANTIEK GELOOF EN MODERNE WAARDEN........................................................................86
CONCLUSIE: HOOP EN BEZORGDHEID IN DE NIEUWE EEUW..................87
STATEN VOOR MENSEN?............................................................................................. 87
EEN BETEKENISVOL LEVEN.......................................................................................... 87
2
,Introductie: dynamische spanningen en recente mondiale geschiedenis
Dit boek richt zich op twee centrale punten van spanningen. Allereerst gaat het over de
worsteling tussen twee politieke en economische systemen: een centrale, autoritaire, persoon-
gecentraliseerde politieke orde in combinatie met een planeconomie aan de ene kant. Daar
tegenover staat een open, breed representerend politiek systeem in combinatie met een
markteconomie. De Sovjet-Unie (SU) en de Verenigde Staten (VS) waren het centrum van dit
debat en na het uiteenvallen van de SU dachten sommigen waarnemers dat er een nieuw
historisch tijdperk aanbrak. Westerse vrije democratie bleef echter de uitzondering op de
regel, in plaats van de norm. Zowel post-Sovjet, als grote delen van de moslimwereld, als
China, als Afrikaanse staten bleven onder invloed van autocratische regimes. Ook het Westen
adopteerde hun eigen vorm van sociale en economische controle, waardoor de relatie tussen
militaire en private industrie groeide en gecentraliseerd toezicht en informatieverzameling
door de overheid toenamen. In de jaren negentig was duidelijk geworden dat er geen nieuw
tijdperk was aangebroken en ontstonden discussies over de kosten van het leger en meer
toezicht op democratische vrijheden, voortvloeiend uit de angst voor het georganiseerd
terrorisme. Door de toenemende spanningen tussen het Westen en Rusland, in combinatie met
het opkomend nationalisme en populisme, werd ingezet op verdediging.
Ten tweede gaat het boek over de interactie tussen globalisering en concurrerende
regionale krachten die stelden dat elk volk in zijn soevereine staat uniek was. Helaas zorgde
dit laatste voor etnocentrisme en bloedige regionale conflicten, zoals in Joegoslavië, Nigeria,
Rwanda en Russische inmenging in Oekraïne en Tsjetsjenië. Tegelijkertijd erodeerde
Westerse dominantie op het gebied van diplomatie, financiën, handel, wetenschap,
communicatie en consumerisme en culturele verschillen. Ondanks weerstand was de wereld
eind twintigste eeuw/begin eenentwintigste eeuw minder divers. Het resulteerde in een debat
tussen diegene die zochten naar de preservatie van identiteit op regionaal en nationaal niveau
en diegene die voorstander van globalisering waren. De laatste groep werd als gezond en
inclusief gezien, de ander als xenofoob en ‘narrow-minded’.
Beide spanningen overlappen elkaar chronologisch, maar pas na de val van de SU
werd het een prominent agenda thema. De reikwijdte was enorm, met invloed op
soevereiniteit, de status van vrouwen, milieuprotocollen, de rol van religie in de maatschappij
en het onderwijs. Dit boek is bedoeld om reflectie, discussie en debat in gang te zetten. Besef
wel dat iedereen te dicht op gebeurtenissen zit om deze op een juiste manier te kunnen
evalueren met betrekking tot significantie.
Iedereen heeft zijn of haar eigen geschiedenis en bepaald vanuit het eigen ‘framework’
wat belangrijk is en wat vergeten kan worden. Historici proberen de gedeelde sociale context
te achterhalen om de betekenis te duiden voor diegenen die in die tijd leefde, zodat wij
hedendaagse gebeurtenissen beter begrijpen.
3
, Deel I: van bipolaire naar multipolaire wereld
1. De Koude Oorlog in mondiale context, 1945-1991
Kernonderwerpen: Triomf en onrust: het menselijke vooruitzicht in 1945, vroege spanningen
tussen supermachten, uitbreidende cirkel van conflict, het Chroesjtsjov tijdperk: 1955-1964,
van detentie naar ontknoping, macht en grondbeginsel
Triomf en onrust: het menselijke vooruitzicht in 1945
Voor velen diende de winst over fascistisch Duitsland en imperiaal Japan als een bevestigend
teken van de Westerse democratieën, persoonlijke vrijheden en wetgeving. De VS en de SU
hadden gezamenlijk gevochten tegen een gemeenschappelijke vijand. De oprichting van de
Verenigde Natie (VN) door vijftig staten in 1945 voorspelde een nieuw tijdperk van
internationale coöperatie, waar de misstappen van na de Eerste Wereldoorlog (WOI) werden
vermeden.
Het fragiele Westen
Voor 1914 duidden vorderingen in industrie, huisvesting, transport, medicijnen en publiek
onderwijs erop dat de Westerse wereld inderdaad het geheim van politieke stabiliteit en
materiële overvloed had ontrafeld. De illusie ging aan diggelen met het uitbreken van de
WOI: ideeën en veronderstellingen over de mensheid, vooruitgang, redelijkheid, de plek van
technologie in de moderne cultuur en het vermogen van de mensheid om toekomstige rampen
te voorkomen gingen in rook op. “Oorlog is hel en degene die het instellen zijn criminelen”.
De schuldbetalingen door de Weimar Republiek legden de basis voor het met haat gevulde
Nazisme. Brittannië en Frankrijk vergroten hun rijken, terwijl de VS niet toetraden tot de VN
en een koers van isolationisme voerden. De Grote Depressie van 1939 bevestigde het vonnis:
politieke pluralisme en parlementaire democratie waren gedoemd te mislukken.
Democratie in de verdediging
Fascistische staten wisten brood op de plank te brengen door werkgelegenheid te bieden:
tenminste, dit beeld kwam via propaganda naar voren. Zonder twijfel brachten de totalitaire
staten van Hitler en Stalin een gemeenschappelijk doel naar voren, maar dit was tegen een
zeer hoge prijs. Pas na nog een tragedie kwam er steun, of in ieder geval in het Westen, voor
gelimiteerde, op regels gebaseerde regeringen. Nikita Chroesjtsjov veroordeelde in 1956 het
regime van Stalin, maar zette nog steeds in op één regeringspartij. Tegen die tijd hadden veel
communistische partijen de banden met Moskou echter al verbroken.
Een optimistische kijk
In de halve eeuw na 1945 transformeerde het Westen op economisch gebied: inwoners
leefden langer, waren gelukkiger, rijker en leefden comfortabeler dan ooit tevoren. De
overwinning was een voorloper van een breder Verlichtingsidee op het gebied van politieke
economische waarden, begonnen met de beëindiging van de Europese koloniale rijken in de
jaren zestig en zeventig, waarna de val van het communisme in de jaren negentig volgde.
4
