PROBLEEM 4
Leerdoelen:
1. Wat houdt noodweer in en hoe wordt dat uitgelegd in theorie en jurisprudentie?
2. Wat houdt noodweerexces in en hoe wordt dat uitgelegd in theorie en jurisprudentie?
3. Maakt het uit of degene die zich beroept op noodweer(exces) zelf iets kan worden verweten? Meer in het
bijzonder, wat is culpa in causa en welke consequenties kan dat hebben voor een beroep op
noodweer(exces)?
Bronnen:
- C. Kelk & F. de Jong, Studieboek materieel strafrecht: H7 (§7.1-7.4)
- R. Jansen, ‘De beoordeling van noodweer bij een gezochte confrontatie’, DD 2017/63
- HR 18 mei 1993, NJ 1993/691 (Blijf van mijn auto)
- HR 17 mei 2003, NJ 2003/512 (Noodweerexces en illegaal vuurwapen)
- HR 16 november 2004, NJ 2007/467 (Vleesmes)
- HR 12 april 2005, NJ 2005/364 (Causaal verband noodweerexces)
- HR 28 maart 2006, NJ 2006/509 (De niet betaalde taxirit)
- HR 8 april 2008, NJ 2008/312 (Zware vaas)
- HR 26 januari 2016, NJ 2016/154 (Aanval bij coffeeshop)
- HR 22 maart 2016, NJ 2016/316 (Noodweer en noodweerexces)
- HR 27 juni 2017, NJ 2018/131 (Bovenwoning)
LEERDOEL 1 WAT HOUDT NOODWEER IN EN HOE WORDT DAT UITGELEGD IN
THEORIE EN JURISPRUDENTIE?
Art. 41 lid 1 Sr: Niet strafbaar is hij die een feit begaat, geboden door de noodzakelijke verdediging van
eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed tegen ogenblikkelijke, wederrechtelijke aanranding.
• De noodweer is een rechtens aanvaarde vorm van (zelf)verdediging, die direct is terug te
voeren op de voorkoming van eigenrichting.
• Waar de overheid (nog) niet in staat is in te grijpen tegen rechtsschending, daar mag de
burger zich tot op zekere hoogte teweerstellen ter verdediging van bepaalde door een ander
aangerande rechtsgoederen
• Noodweer is rechtsverdediging gebaseerd op het recht om onrecht af te weren en is derhalve
een rechtvaardigingsgrond
o Dit betekent dat mensen binnen bepaalde, wettelijk omschreven grenzen verlof krijgen
van de rechtsorde om een strafbaar feit te plegen
o Men vervult de bestanddelen van een wettelijk omschreven strafbaar feit, maar is
desondanks niet strafbaar omdat de wederrechtelijkheid aan het feit komt te ontvallen
Noodweer is enkel aan de orde indien sprake is van:
1) Een ogenblikkelijke
2) En wederrechtelijke aanranding
3) Van eigen of eens anders lijf, eerbaarheid of goed (rechtsgoederen)
4) Welke aanranding verdediging noodzakelijk en geboden maakt (proportionaliteit en
subsidiariteit)
5) In de beoordeling van beroepen op noodweer speelt meer dan eens ook een eventuele
Garantenstellung van de verdachte een rol
(1) Ogenblikkelijke aanranding
De aanranding moet feitelijk begonnen zijn, of er moet minstens sprake zijn van een onmiddellijk
dreigend gevaar voor een wederrechtelijke aanranding.
, ð Het alleen een dreigende houding aannemen en aldus vrees inboezemen dat men wordt
aangerand is onvoldoende onmiddellijk om daartegen een gerechtvaardigde zelfverdediging
te ondernemen
De wederrechtelijke aanranding moet altijd afkomstig zijn van een mens en niet van een dier.
ð Een dier is immers geen rechtssubject: het opzettelijk doden van een dier van een ander is
gelijkgesteld met vernieling (art. 350 lid 2 Sr)
ð Het zich verdedigen tegen een aanval van een hond kan geen noodweer opleveren, maar
eventueel wel overmacht in de zin van noodtoestand
De aanranding is een begrip dat zich verder kan uitstrekken dan de tijd die gemoeid is met het
voltooien van een delict waartegen men zich verdedigt
ð Zo kan nog van een ogenblikkelijke aanranding worden gesproken zolang een goed dat door
de dief aan de eigenaar is ontstolen zich in de buurt van het slachtoffer bevindt zodat dit
slachtoffer zich nog tegen een beschadiging van dat goed kan verweren
ð Maar noodweer is niet toelaatbaar als de aanranding de facto ten einde is
(2) Wederrechtelijk
De ogenblikkelijke aanranding moet wederrechtelijk zijn en niet voortvloeien uit een eigen recht of uit
de rechtmatige uitoefening van een overheidsbevoegdheid
(3) Rechtsgoederen
Gelimiteerd → Noodweer betreft de zelfverdediging, d.w.z. de verdediging van eigen lijf, eerbaarheid
of goed, of van iemand anders.
ð Men mag onrecht dat jegens een ander plaatsvindt onder dezelfde condities (helpen)
afweren. Wel moet duidelijk zijn dat de gedraging van de verdachte inderdaad strekte tot
verdediging van een of meer in art. 41 Sr genoemde rechtsgoederen
De aanranding van het lijf is van uitermate groot gewicht
ð De aantasting daarvan resulteert snel in een lange gevangenisstraf
Bij aanranding van de eerbaarheid moet men denken aan een schending van de kuisheid en het
fatsoen op seksueel gebied
ð Zelfverdediging tegen een schending van louter de eer d.m.v. een belediging mag niet
De aanranding van goederen veronderstelt in beginsel een daadwerkelijke aantasting van het
stoffelijke goed zelf, maar aangenomen wordt dat verdediging ook is toegelaten tegen de schending
van het eigendomsrecht op of de beschikkingsmacht over dat goed
ð Door diefstal van een antieke vaas wordt het eigendomsrecht van de eigenaar geschonden
ð Het verdedigde goed moet wel betrekking hebben op voor menselijke beheersing vatbare,
stoffelijke objecten; onstoffelijke objecten, zoals de huisvrede of de lokaalvrede, vallen er niet
onder
ð Ook tegen een aanranding van een goed dat men illegaal in bezit heeft (zoals drugs) kan men
zich in noodweer verdedigen
(4) Proportionaliteit en subsidiariteit
Noodzakelijk: subsidiariteit→ geen andere weg dan zelfverdediging
Geboden: proportionaliteit → redelijk middel tot redelijk doel (geen wanverhouding)
Had verdachte zich kunnen en moeten onttrekken? => Vaststelling van de subsidiariteit vergt een
normatief oordeel, waarvoor alle omstandigheden van het geval relevant kunnen zijn.
Wat men zeker niet mag doen is de aanvallende houding die een ander aanneemt ‘benutten’
teneinde naar deze persoon eens naar hartenlust uit te halen: dit zou neerkomen op rechtsmisbruik.
