Hoofdstuk 7 ADL en IADL 1
Paragraaf 7.1 Inleiding 1
Paragraaf 7.2 Prevalentie en incidentie 1
Paragraaf 7.3 Anatomie en fysieke functies 2
Paragraaf 7.4 Externe en persoonlijke factoren 3
Paragraaf 7.5 Assessment en diagnostiek 5
Paragraaf 7.6 Interventies 6
Hoofdstuk 7 ADL en IADL
Paragraaf 7.1 Inleiding
Het dagelijks functioneren wordt vaak opgesplitst in activiteiten van het dagelijks leven (ADL)
en instrumentele activiteiten van het dagelijks leven (IADL). Meestal ontstaan bij ouderen
eerst beperkingen in de IADL-functioneren en worden pas daarna de ADL-functies
aangetast. Achteruitgang in het ADL- en IADL functioneren wordt ook fysiek functieverlies
genoemd.
Paragraaf 7.2 Prevalentie en incidentie
Beperkingen in het functioneren ontstaan grofweg op twee manieren: als gevolg van een
chronische progressieve ziekte of als gevolg van een acute gebeurtenis. De prevalentie en
de incidentie van beperkingen in ADL-IADL-functioneren verschillen per doelgroep.
De prevalentie van beperkingen in lichamelijk functioneren bij ouderen neemt toe met het
stijgen van de leeftijd. Er zijn verschillen tussen mannen en vrouwen in de prevalentie van
ADL-beperkingen.
De incidentie van nieuwe beperkingen in functioneren bij thuiswonende ouderen is ongeveer
20-30% per jaar. Dit kan een korte periode van achteruitgang betreffen. Soms zijn de nieuwe
beperkingen echter blijvend. Ouderen die een korte periode van achteruitgang in
functioneren hebben doorgemaakt, hebben een vergrote kans om daarna weer achteruit te
gaan.
Ouderen die in het ziekenhuis worden opgenomen, vormen een aparte groep. Er kan
onderscheid gemaakt worden tussen ouderen die acuut worden opgenomen en ouderen die
worden opgenomen voor een geplande ingreep. Ouderen die acuut worden opgenomen
worden vaker gekenmerkt door comorbiditeit en bestaande beperkingen in functioneren dan
ouderen die voor een geplande ingreep komen.
De incidentie van functieverlies ligt bij ziekenhuisopname echter hoger dan bij thuiswonende
ouderen. In vergelijking met thuiswonende ouderen die niet in het ziekenhuis worden
opgenomen, is de kans op functieverlies bij een ziekenhuisopname zestig keer groter. Dat
betekent voor ouderen een toename van zorgverleners die thuis langskomen en een grotere
kans om uiteindelijk in het verpleeghuis opgenomen te worden.
Het is duidelijk dat de prevalentie van beperkingen in functioneren hoog is bij
verpleeghuisbewoners. Beperkingen in functioneren zijn vaak de reden voor opname op een
somatische afdeling. Bij dementie treden ADL-beperkingen vooral op bij vermindering van
1
, cognitieve en executieve functies, waardoor mensen moeite krijgen zich in de goede
volgorde aan te kleden of zich te wassen.
Functieverlies wordt ook wel een prognostische factor genoemd voor het naderende
levenseinde. ADL-functioneren kan een marker zijn voor de laatste levensfase. Door het
ADL-functioneren maandelijks te evalueren, kan een patroon zichtbaar worden.
Paragraaf 7.3 Anatomie en fysieke functies
Beperkingen in functioneren zijn vaak een klinisch teken van vermindering van de
spiermassa in combinatie met onderliggende oorzaken en geriatrische problemen. Ze
kunnen ook een marker zijn voor de restcapaciteit die ouderen bezitten. Voor
verpleegkundigen is een belangrijk onderdeel van de anamnese het in kaart brengen van de
onderliggende oorzaken, problemen, restcapaciteit en preventieve mogelijkheden. Dikwijls
zijn er verscheidene aandoeningen en/of functieproblemen op andere domeinen. Het is
daarom niet genoeg alleen naar het ADL- en IADL-functioneren te kijken. Breng ook in kaart
welke domeinen van functioneren aangetast zijn en welke compensatiemogelijkheden een
oudere heeft.
Een aantals verstoringen in het cardiovasculair systeem kan problemen in ADL veroorzaken:
- ritmestoornissen: deze kunnen een collaps veroorzaken doordat gedurende kort tijd
minder toevoer van bloed naar de hersenen plaatsvindt.
- pompfunctie: een verminderde pompfunctie van het hart wordt gezien hij hartfalen,
na een myocardinfarct en bij mitralisklepinsufficiëntie. Het kost het lichaam dan meer
moeite om bloed goed rond te pompen en zorgt ervoor dat iemand sneller buiten
adem is. Bewegen wordt daardoor zwaar.
- oedeem: een verminderde pompfunctie met een verminderde werking van de
veneuze vaten kan oedeem in benen veroorzaken.
Het brein is essentieel om ADL en IADL-activiteiten te kunnen uitvoeren. Verschillende
ziekten kunnen de mogelijkheid aantasten om ADL- en IADL-activiteiten uit te voeren. De
meest voorkomende bij ouderen zijn:
- dementie: er zijn verschillende vormen van dementie, maar de gemene deler is dat
het geheugen achteruitgaat. Een belangrijk signaal van beginnende dementie is dat
het koken moeizaam gaat of de koelkast slecht gevuld is. Vaak worden eerst
IADL-taken aangetast; daarna komen pas ADL-taken.
- delier: een delier komt vooral voor tijdens een ziekenhuisopname en verstoort de
waarneming, de oriëntatie en soms ook het geheugen. Een oudere met een
hypoactief delier is voornamelijk apathisch en moe en heeft aansporing en structuur
nodig bij het uitvoeren van ADL. Een oudere met een hyperactief delier is juist druk
en verward en moet afgeremd en gestructureerd worden.
- CVA: hiermee wordt een groot aantal neurologische stoornissen aangeduid,
waaronder een herseninfarct of -bloeding. Deze komen vooral bij ouderen voor en de
ADL en IADL kunnen hierdoor op verschillende vlakken gestoord raken.
- depressie: komt veel voor en neemt de interesse voor activiteiten weg en vaak ook
de prikkel om activiteiten te ondernemen. Structuur en beweging kunnen helpen om
de depressie te overwinnen. Dat vraagt om voorlichting en overredingskracht.
2
Paragraaf 7.1 Inleiding 1
Paragraaf 7.2 Prevalentie en incidentie 1
Paragraaf 7.3 Anatomie en fysieke functies 2
Paragraaf 7.4 Externe en persoonlijke factoren 3
Paragraaf 7.5 Assessment en diagnostiek 5
Paragraaf 7.6 Interventies 6
Hoofdstuk 7 ADL en IADL
Paragraaf 7.1 Inleiding
Het dagelijks functioneren wordt vaak opgesplitst in activiteiten van het dagelijks leven (ADL)
en instrumentele activiteiten van het dagelijks leven (IADL). Meestal ontstaan bij ouderen
eerst beperkingen in de IADL-functioneren en worden pas daarna de ADL-functies
aangetast. Achteruitgang in het ADL- en IADL functioneren wordt ook fysiek functieverlies
genoemd.
Paragraaf 7.2 Prevalentie en incidentie
Beperkingen in het functioneren ontstaan grofweg op twee manieren: als gevolg van een
chronische progressieve ziekte of als gevolg van een acute gebeurtenis. De prevalentie en
de incidentie van beperkingen in ADL-IADL-functioneren verschillen per doelgroep.
De prevalentie van beperkingen in lichamelijk functioneren bij ouderen neemt toe met het
stijgen van de leeftijd. Er zijn verschillen tussen mannen en vrouwen in de prevalentie van
ADL-beperkingen.
De incidentie van nieuwe beperkingen in functioneren bij thuiswonende ouderen is ongeveer
20-30% per jaar. Dit kan een korte periode van achteruitgang betreffen. Soms zijn de nieuwe
beperkingen echter blijvend. Ouderen die een korte periode van achteruitgang in
functioneren hebben doorgemaakt, hebben een vergrote kans om daarna weer achteruit te
gaan.
Ouderen die in het ziekenhuis worden opgenomen, vormen een aparte groep. Er kan
onderscheid gemaakt worden tussen ouderen die acuut worden opgenomen en ouderen die
worden opgenomen voor een geplande ingreep. Ouderen die acuut worden opgenomen
worden vaker gekenmerkt door comorbiditeit en bestaande beperkingen in functioneren dan
ouderen die voor een geplande ingreep komen.
De incidentie van functieverlies ligt bij ziekenhuisopname echter hoger dan bij thuiswonende
ouderen. In vergelijking met thuiswonende ouderen die niet in het ziekenhuis worden
opgenomen, is de kans op functieverlies bij een ziekenhuisopname zestig keer groter. Dat
betekent voor ouderen een toename van zorgverleners die thuis langskomen en een grotere
kans om uiteindelijk in het verpleeghuis opgenomen te worden.
Het is duidelijk dat de prevalentie van beperkingen in functioneren hoog is bij
verpleeghuisbewoners. Beperkingen in functioneren zijn vaak de reden voor opname op een
somatische afdeling. Bij dementie treden ADL-beperkingen vooral op bij vermindering van
1
, cognitieve en executieve functies, waardoor mensen moeite krijgen zich in de goede
volgorde aan te kleden of zich te wassen.
Functieverlies wordt ook wel een prognostische factor genoemd voor het naderende
levenseinde. ADL-functioneren kan een marker zijn voor de laatste levensfase. Door het
ADL-functioneren maandelijks te evalueren, kan een patroon zichtbaar worden.
Paragraaf 7.3 Anatomie en fysieke functies
Beperkingen in functioneren zijn vaak een klinisch teken van vermindering van de
spiermassa in combinatie met onderliggende oorzaken en geriatrische problemen. Ze
kunnen ook een marker zijn voor de restcapaciteit die ouderen bezitten. Voor
verpleegkundigen is een belangrijk onderdeel van de anamnese het in kaart brengen van de
onderliggende oorzaken, problemen, restcapaciteit en preventieve mogelijkheden. Dikwijls
zijn er verscheidene aandoeningen en/of functieproblemen op andere domeinen. Het is
daarom niet genoeg alleen naar het ADL- en IADL-functioneren te kijken. Breng ook in kaart
welke domeinen van functioneren aangetast zijn en welke compensatiemogelijkheden een
oudere heeft.
Een aantals verstoringen in het cardiovasculair systeem kan problemen in ADL veroorzaken:
- ritmestoornissen: deze kunnen een collaps veroorzaken doordat gedurende kort tijd
minder toevoer van bloed naar de hersenen plaatsvindt.
- pompfunctie: een verminderde pompfunctie van het hart wordt gezien hij hartfalen,
na een myocardinfarct en bij mitralisklepinsufficiëntie. Het kost het lichaam dan meer
moeite om bloed goed rond te pompen en zorgt ervoor dat iemand sneller buiten
adem is. Bewegen wordt daardoor zwaar.
- oedeem: een verminderde pompfunctie met een verminderde werking van de
veneuze vaten kan oedeem in benen veroorzaken.
Het brein is essentieel om ADL en IADL-activiteiten te kunnen uitvoeren. Verschillende
ziekten kunnen de mogelijkheid aantasten om ADL- en IADL-activiteiten uit te voeren. De
meest voorkomende bij ouderen zijn:
- dementie: er zijn verschillende vormen van dementie, maar de gemene deler is dat
het geheugen achteruitgaat. Een belangrijk signaal van beginnende dementie is dat
het koken moeizaam gaat of de koelkast slecht gevuld is. Vaak worden eerst
IADL-taken aangetast; daarna komen pas ADL-taken.
- delier: een delier komt vooral voor tijdens een ziekenhuisopname en verstoort de
waarneming, de oriëntatie en soms ook het geheugen. Een oudere met een
hypoactief delier is voornamelijk apathisch en moe en heeft aansporing en structuur
nodig bij het uitvoeren van ADL. Een oudere met een hyperactief delier is juist druk
en verward en moet afgeremd en gestructureerd worden.
- CVA: hiermee wordt een groot aantal neurologische stoornissen aangeduid,
waaronder een herseninfarct of -bloeding. Deze komen vooral bij ouderen voor en de
ADL en IADL kunnen hierdoor op verschillende vlakken gestoord raken.
- depressie: komt veel voor en neemt de interesse voor activiteiten weg en vaak ook
de prikkel om activiteiten te ondernemen. Structuur en beweging kunnen helpen om
de depressie te overwinnen. Dat vraagt om voorlichting en overredingskracht.
2
