Samenvatting: Geef me de 5
Colette de Bruin
,Inhoud
1. Autisme, wat is het?...........................................................................................................................2
2. Waarnemen in puzzelstukjes..............................................................................................................2
3. Anders denken....................................................................................................................................3
4. Als een computer................................................................................................................................4
5. Zintuigen.............................................................................................................................................6
6. Ontwikkeling.......................................................................................................................................7
7. Auti-bril...............................................................................................................................................9
8. Samenhang door de “Puzzel van 5”..................................................................................................10
9. Op weg naar auti-communicatie......................................................................................................12
10. Mindmap Contact maken...............................................................................................................12
11. Mindmap Spreken..........................................................................................................................14
12. Mindmap Begrijpen van communicatie..........................................................................................16
13. Andere communicatieproblemen...................................................................................................18
14. Auti-communicatie gebruiken........................................................................................................18
15. Het kind iets leren...........................................................................................................................19
16. Ondersteunen in de ontwikkeling...................................................................................................20
17. Visualiseren....................................................................................................................................23
18. ‘Stop!’.............................................................................................................................................24
19. Werken met een takenlijst.............................................................................................................25
20. Bas gaat ‘normaal’ slapen...............................................................................................................28
21. Werken met een afsprakenschrift..................................................................................................29
22. Werken met een contract...............................................................................................................32
23. Werken met strategiekaarten (onderwijs)......................................................................................32
, 1. Autisme, wat is het?
1.1 Gebruikte termen
In literatuur worden voor autistische stoornissen verzameltermen gebruikt zoals: PDD (Pervasive
Developmental Disorder); ASS (Autistische Spectrum Stoornis). Deze kunnen worden onderverdeeld
in de volgende onderdelen:
1. Kern-autisme
2. PDD-NOS
3. Syndroom van Asperger
4. Syndroom van Rett
5. Desintegratiestoornis van de kinderleeftijd
In het boek wordt omwille van de leesbaarheid gebruik gemaakt van het woord autisme.
Het gedrag van kinderen met autisme kan erg verschillen terwijl ze toch dezelfde stoornis hebben. De
een heeft meer kenmerken dan de ander en er kan ook veel verschil zitten in aanwezigheid van deze
kenmerken. Ieder mens heeft kenmerken van autisme. Alleen degene met een diagnose hebben
kenmerken in alle ontwikkelingsgebieden (zintuigelijk, motorisch, sociaal/emotioneel, denken,
taalgebruik en telbegrip).
1.2 Gevolgen
De gevolgen van autisme zijn onderverdeeld in drie categorieën.
Gevolgen voor het kind in relatie tot zijn omgeving:
- Niet aan verwachtingen kunnen voldoen
- Moeizame wisselwerking met anderen
- Sprake van veel miscommunicatie
Gevolgen voor de ouders:
- Normale opvoedingswijze werkt niet
- Een zoektocht door hulpverleningsland
- Conflicten binnen het gezin
- Relatie tussen ouders komt onder druk te staan
- Sociaal isolement door onbegrip
- Inleveren persoonlijke belangen
- Veel overleven, in plaat van leven
Gevolgen voor de broertjes en zusjes (‘Brusjes’):
- Moeten vaak inleveren en incasseren
- Conflicten onderling en met ouders
- Aandacht voor brusjes dikwijls minder
- Leven met een brusje met handicap
- Reactie van de omgeving
2. Waarnemen in puzzelstukjes
Mensen met autisme nemen op een andere, gefragmenteerde wijze waar. Deze manier van
waarnemen is de kern waar autisme om draait en in dit boek is dit ook als uitgangspunt genoemd om
de stoornis te beschrijven. Pas als je begrijpt hoe een kind met autisme denkt, kun je je enigszins in
zijn wereld verplaatsen. Dat is weer nodig voor de juiste begeleiding.
,Autisme is een stoornis van de hersenen, die het kind al vanaf de geboorte heeft. Waarnemen doet
iedereen via ogen, oren, huid, mond en neus. Deze informatie gaat naar de hersenen. Bij mensen
met autisme komen de waarnemingen van de zintuigen als losse puzzelstukjes in de hersenen aan.
Wanneer zintuigen veel informatie tegelijkertijd te verwerken krijgen komen a de losse puzzelstukjes
in de hersenen als het waren op en hoop terecht. Het kind moet ze eerst in elkaar zetten (puzzelen).
Het verwerken van indrukken kost hem dus meer tijd. Op het moment dat het kind niet meer in staat
is om de veelheid aan puzzelstukjes te verwerken, zie je vaak dat hij opeens ontploft. Dit kan al
gebeuren bij iets kleins dat net de emmer doet overlopen.
Het verwerken van de puzzelstukjes kan soms enkele seconden tot een week of een maand duren.
Ook een betekenis geven aan de puzzelstukjes is niet eenvoudig. Een kind krijgt meer informatie
binnen naarmate het drukker is. Het moet dan ook meer puzzels leggen en er is meer kans dat het
foute stukjes in een puzzel legt.
Vaak heeft een kind met autisme een beeld van een gebeurtenis dat niet overeenkomt met de
werkelijkheid. Hij heeft fout gepuzzeld. Omdat het puzzelen onbewust gebeurt, kun je hem niet
aanspreken op zijn foute denkbeeld. Dit is zijn beperking; het gevolg van zijn gefragmenteerde
waarneming. Ga hierover dan ook niet in discussie, want het is zijn waarheid.
3. Anders denken
Er zijn drie cognitieve theorieën over het denken:
- Centrale coherentie
Het grote geheel overzien en er de juiste betekenis aan geven. Met andere woorden: de
omgeving zien als één geheel met alles wat zich daar in afspeelt, inclusief personen en
communicatie en hieraan de juiste betekenis geven.
- Executieve functies:
Het plannen en organiseren van taken en daarin schakelvaardig, flexibel zijn. Met andere
woorden; welke taken komen er na elkaar en hoe moet ik ze uitvoeren.
- ‘Theory of mind’:
Het innerlijk van de ander begrijpen en er rekening mee houden en daarnaast ook het
innerlijk van jezelf herkennen, kunnen verwoorden en er naar handelen.
3.1 Centrale coherentie
Een kind met autisme ziet een situatie meer als een verzameling van feiten, als een opsomming van
losse puzzelstukjes, zonder de samenhang en de juiste betekenis daarvan te zien. Als gevolg hiervan
kan hij snel het overzicht verliezen en in paniek raken.
Onveranderlijke details zijn voor een kind met autisme van levensbelang. Het kind heeft geen
overzicht over het geheel en kan daardoor geen hoofd- en bijzaken onderscheiden. Hij kan dus niet
anders dan zich vastklampen aan details. Dit noemen we ook wel: detaildenken. Deze manier van
denken kent twee verschillende uitingsvormen. De eerste uitingsvorm vind je bij een kind dat pas iets
begrijpt als alle details (puzzelstukjes) die hij in zijn hoofd heeft ook in de werkelijkheid aanwezig zijn.
De tweede uitingsvorm zie je bij kinderen die zodra ze een detail zien direct een taak gaan uitvoeren,
al dan niet passend in de situatie.
Voor een kind met autisme kan het moeilijk zijn om een handeling die hij eerder leerde, toe te
passen in een vergelijkbare situatie. Voor hem moeten situaties tot in detail hetzelfde zijn, wil hij de
handeling kunnen uitvoeren. Ook een betekenis geven aan een waarneming kost het kind met
autisme extra bedenktijd. Is het puzzeltje in zijn hoofd compleet, dan moet hij er de juiste betekenis
, aan geven. Ook dat gaat in stappen. Vergeleken met iemand zonder autisme krijgt het kind dus een
geweldige hoeveelheid aan extra denkwerk (puzzels) te verzetten.
Soms koppelt het kind bij een van de stappen, de functie verlenen, de details blijvend aan elkaar.
Hierdoor gebeurt het dat er verkeerde, absolute verbanden worden gelegd. Er wordt dan ook wel
over ‘1 – 1’-associatie gesproken.
3.2 Executieve functies
Een kind met autisme dat moeite heeft om de samenhang te zien, heeft als gevolg daarvan ook
moeite met het plannen en organiseren van de eigen taken. Daardoor heeft het kind zich activiteiten,
die hij gezien zijn leeftijd allang onder de knie zou moeten hebben, nog niet eigen gemaakt. Als de
zaken echter voor hem gepland worden, ontleen hij daaraan houvast en kan hij tot uitvoering
overgaan. Hoewel hij altijd eerst weerstand zal hebben tegen een verandering die hij zelf niet heeft
bedacht.
3.3 Theory of mind
Normaal gesproken leert ene kind dat de ander ook een ‘ik’ (innerlijk) heeft, met een eigen mening,
plannen, bedoelingen en gevoelens. Het vermogen om dat innerlijk van jezelf en de ander te kunnen
zien en er daarnaast ook rekening mee te houden, wordt ‘theory of mind’ (TOM) genoemd. Kinderen
met autisme hebben een gebrekkige TOM. Ze kunnen niet begrijpen dat een ander de werkelijkheid
anders zou kunnen waarnemen dan zij zelf doen. Het kind begrijpt de emoties van de ander niet en
kan ze daardoor ook nauwelijks voorspellen. Daarnaast is het bedenken dat de ander over zijn
binnenkant wat kan denken voor weinigen met autisme weggelegd. Daardoor wordt manipuleren
haast onmogelijk. Ook heeft het kind moeite om zijn eigen innerlijk, drijfveren, gevoelens of
meningen te begrijpen en verwoorden, of zijn eigen rol in een situatie te zien.
4. Als een computer
Overeenkomsten tussen een ‘hersenmap’ en een computermap:
- Een ‘hersenmap’ symboliseert de opgeslagen informatie.
- Alles wat een kind weet en kan, is opgeslagen in verschillende mappen.
- Je kunt het kind helpen door een nieuwe map toe te voegen.
Wat moet hij doen? Hoe, waar, wanneer en met wie? Je programmeert hem als het ware.
- Waarneming wordt letterlijk opgeslagen. Als de waarneming foutief gepuzzeld wordt, dan zal
deze ook zo worden bewaard.
- Hij denkt rechtlijnig en ziet alleen verbanden die letterlijk vastgelegd zijn. Hij is niet in staat
de samenhang te zien.
- Hij kan een bestand, opgeslagen in een map, alleen vinden als alle details kloppen met de
wijze waarop hij ze heeft opgeslagen.
4.1 Informatieverwerking
Gedwongen door zijn stoornis verwerkt een kind met autisme de informatie die op hem afkomt
systematisch. Hij kan alleen informatie opslaan als hij die tot een geheel kan puzzelen. Oftewel, als
het niet te snel gaat en de samenhang duidelijk is. Doordat gelijksoortige situaties in details kunnen
verschillen, herkent het kind de samenhang pas veel later, na veel herhaling.
Opslaan van informatie gaat als volgt: hij maakt een map aan met nieuwe gegevens. Hierin worden
de bestanden van de nieuwe regel ondergebracht, alsmede uitzonderingsbestanden. Hoe duidelijker
de regel gesteld is, des te gemakkelijker is hij door het kind uit te voeren. Hoe meer hij oefent met de
regel, hoe meer hij te maken krijgt met uitzonderingen. Als die uitzinderingen worden toegevoegd
