Colleges wetenschapsfilosofie
Standaardbeeld/common sense visie
- Wetenschap = rationeel
o Logica: logisch consistent
o Feiten: ware uitspraak over de werkelijkheid (empirie)
- Wetenschappelijke methode volgens standaardbeeld: logische afleidingen, empirisch vastgestelde feiten,
theorie gebaseerd op feiten, repliceerbaarheid, falsifieerbaarheid, normen en waarden doen er niet toe,
geen externe invloeden (wetenschapper is autonoom), neutraal bij vraagstelling, onafhankelijk bij de
acceptatie, maatschappelijk waardenvrij, niet normatief
- Niet houdbaar → wetenschap is een grillig proces, dat niet volgens de ongeschreven regels van de common
sense verloopt (een menselijk proces)
o Bijvoorbeeld: Darwin en de Darwinvinken (pas toen hij de evolutietheorie had bedacht, kwam hij op
het idee dat de vinken als bewijsmateriaal konden dienen → de vraag is of dit klopt) & Kekule en
benzeen (droomde over een slag die in zijn eigen staart beet)
Wetenschapsfilosofie = een normatieve analyse
- Het gaat om de vraag naar de wijze waarop levenswetenschappelijke en medisch wetenschappelijke kennis
wordt geaccepteerd
- Wetenschap is een grillig proces waarin interpretatie, toeval, creativiteit, praktische vaardigheid, eergevoel,
debat en het zoeken naar consensus een belangrijke rol spelen
- Doel is het denken over levenswetenschappen en geneeskunde te stimuleren
Sciëntistische vs. traditionele visie
- Sciëntistische visie
o Behandelingen die niet wetenschappelijk onderbouwd zijn, zouden in onze samenleving geen plaats
mogen hebben
o Er is één vorm van kennis (wetenschappelijke kennis) en alle andere vormen van kennis kunnen
worden herleid tot wetenschap of zijn het label kennis niet waard
o Er zijn geen grenzen
- Traditionele visie
o Er zijn vele vormen van kennis
o Juist waar de gezondheid van mensen in het geding is, speelt de vraag naar de grenzen van de
wetenschap
o Er lijkt soms een overschatting van de geneeskunde
Descriptief vs. normatief
- Descriptief: Wat is er gebeurd? Hoe is iets tot stand gekomen? Hoe is theorie Q uit theorie P gekomen?
- Normatief: Wat is een goede theorie? Hoe is de wetenschappelijke kennis te rechtvaardigen? Onderscheid
echte kennis vs. pseudokennis? Wat is een adequate wetenschappelijke verklaring?
Ethiek in de wetenschap
- Er is ook onderscheid tussen theorieën/studies en gedrag van wetenschappers
o Normen kunnen betrekking hebben op wetenschappelijk werk of op gedrag van wetenschappers
o Dit leidt tot ethiek in de wetenschap
- Wetenschappers zijn steeds nadrukkelijker onderworpen aan sturing en controle van buitenaf
o Er is sprake van een toenemende dominantie van markt en management op de universiteit en in de
wetenschap
o De economisering van het wetenschappelijk onderzoek en de grotere greep van de politiek hebben
een duidelijke keerzijde
- Als oplossing gedragscodes ontwikkeld: Robert Merton over het ethos van wetenschap (CUDOS normen)
o Communism: wetenschap is een gemeenschappelijk bezit
o Universalism: wetenschappelijke uitspraken dienen onderworpen te worden aan onpersoonlijke
criteria → universele geldigheid en objectiviteit
o Disinterestedness: de persoonlijkheid van de onderzoeker mag geen invloed hebben
o Organized skepticism: een basishouding van wantrouwen tegenover wetenschappelijke resultaten
- Kritiek: John Ziman → CUDOS slaat niet op industriële en overheidsresearch labs → descriptieve kritiek
o Kan ook normatief worden opgevat: zo is het misschien niet, maar zo zou het moeten zijn
, Empirisme
- Kennis is gebaseerd op waarnemingen (empirie) en experiment
- Inductie vs. deductie
o Inductie: altijd als X, dan Y; als je een aantal waarnemingen met elkaar combineert dat je uit die
waarnemingen vervolgens algemene conclusies kan trekken → echter is logische geldigheid niet
hetzelfde als waarheid
o Deductie: waarheidsbehoudend, conclusie wordt afgedwongen
- Empirische cyclus
o Singuliere waarnemingsuitspraken → inductie → empirische wetten → theorievorming → theorie
→ deductie → hypothese → toetsing → waarnemingen etc.
- Logisch positivisme
o Alleen directe waarneming is kennis (empirie)
▪ Effect op psychiatrie en termen in de natuurkunde (moet waarneembaar zijn)
o Verificatie-criterium van betekenis: een uitspraak heeft alleen betekenis als er omstandigheden
kunnen worden gespecificeerd waaronder die uitspraak waar is, daar ontleent ze haar betekenis aan
o Verwantschap met naturalisme, maar niet identiek
o Inductie → theorie
o Kritiek: inductieprobleem, geen theorievrije waarneming, vooronderstelt gelijkenissen-metriek →
aanleiding oor de ideeën van Karl Popper
Karl Popper
- Vertrekt vanuit deductie
- Demarcatiecriterium van het standaardbeeld: de eis van inductieve confirmeerbaarheid, Popper maakt er
echter op attent dat vele ‘onzin’ theorieën juist door de ervaring geconfirmeerd kunnen worden
o Volgens Popper: een theorie is wetenschappelijk als zij weerlegbaar, falsifieerbaar of testbaar is
o Een theorie moet kritiseerbaar zijn op de grond van feiten
o Falsifieerbaar, met nog niet gefalsifieerd = gecorroboreerd
- Popper stelt dat onvooringenomen/theorievrije waarneming een mythe is en dat waarneming altijd
theoriegeladen is; alle waarneming vereist een begrippenkader, een verwachtingspatroon of een theorie
o Mensen laten feiten spreken met behulp van hun theorieën; elk feit is een theoretisch
geconstitueerd feit
o Elk mens heeft bepaalde verwachtingspatronen, een eerste aangeboren zoeklicht
- Wijst relativisme, net als fundamentalisme, af
o Hij wil vasthouden aan de grondstelling van het standaardbeeld, namelijk dat wetenschap een
rationele onderneming is, geleid door ideeën van waarheid, objectiviteit en onafhankelijkheid
o Een theorie is een vrije creatie van de menselijke rede, maar de volgende stap is dat zij onderworpen
wordt aan zo scherp mogelijke falsificatiepogingen
▪ Kloppen de voorspellingen, dan wordt de gecreëerde theorie voorlopig aanvaard
o Hoe kan er zonder objectieve feiten ooit een theorie worden weerlegd? → er is geen onafhankelijke
feitenbasis, daarom moet elke wetenschappelijke discipline op rond van consensus een empirische
basis vastleggen (cultuurproduct, geen natuurproduct) → intersubjectieve overeenstemming
o Elke theorie blijft altijd een mening, die in de toekomst onwaar kan blijken te zijn (we vinden nooit
de waarheid)
- Elke wetenschappelijke gemeenschap vormt op basis van consensus een probleemloze achtergrond van
zoeklichttheorieën → via rationele consensus (wanneer een groep mensen het op grond van de kracht van
hun wederzijdse argumenten eens is over een bepaalde kwestie)
Thomas Kuhn
- Descriptief georiënteerd
- Aanleiding voor Kuhn was het probleem van onderbepaling: als je een hypothese uit een theorie neemt en je
probeert deze te falsifiëren, dan is het moeilijk om te besluiten dat een theorie niet klopt op basis van een
experiment, want er kan ook iets anders zijn dat niet klopt
o De aanvaarding of verwerping van wetenschappelijke kennis is dus steeds een kwestie van een
toetsing aan de feiten en van logische argumentatie, waardoor wetenschappelijke theorievorming
haar eigen rationaliteit kent
- Kuhn wil aantonen dat Poppers grondidee van falsifieerbaarheid normaliter in de wetenschap niet wordt
aangetroffen en dat de aanvaarding en verwerping van wetenschappelijke theorieën wordt bepaald door
