Week 1
Hoofdstuk 1
Je kunt omschrijven wat een psychische stoornis inhoudt - 1.1
Een psychische stoornis is het geheel van afwijkende emoties, gedachten of
gedragspatronen dat wordt gekenmerkt door onder andere een storing in het functioneren
en (persoonlijk) lijden.
Je kunt de criteria beschrijven die professionals gebruiken om te bepalen of gedrag
afwijkend is - 1.2
1. Uitzonderlijk
Dit krijgt meestal het etiket ‘afwijkend’ of ‘abnormaal’. In de westerse cultuur wordt
bijvoorbeeld het horen van stemmen als afwijkend beschouwd. Het zetten van een
wereldrecord op de 100 meter borstcrawl is ook afwijkend, maar wordt door niemand zo
gezien: hij is afwijkend maar niet abnormaal. ‘Uitzonderlijk’ is dus op zichzelf niet voldoende
om gedrag afwijkend te noemen.
2. Sociaal afwijkend
Alle samenlevingen hebben normen (maatstaven) die bepalen welke vormen van gedrag
acceptabel zijn in een bepaalde context. Dit verschilt per cultuur. De norm ontwikkelt zich uit
de gewoonten en opvattingen van een specifieke cultuur, dus relatieve maatstaven en geen
universele waarheid.
Behandelaars moeten dus rekening houden met culturele verschillen en generaties. De
neiging kan ontstaan om mensen die niet voldoen aan die sociale norm als geestelijk
gestoord te bestempelen, terwijl dit wel normaal is.
3. Foute perceptie of interpretatie van de realiteit
Normaal gesproken vormen onze zintuigen en cognitieve processen een accurate mentale
representatie van onze omgeving. Als iemand wanen of hallucinaties heeft wordt dit opgevat
als een onderliggende psychische stoornis.
4. Aanzienlijk emotioneel lijden van de persoon
Persoonlijk lijden als gevolg van problematische emoties als angst en depressie kan
afwijkend zijn. Soms zijn angst en depressie echter heel normale reacties op een situatie en
zou de afwezigheid van de emotie juist als afwijkend worden aangemerkt.
, 5. Ongepast of contraproductief gedrag (disfunctioneren)
Gedrag dat geen bevrediging, maar onprettige gevoelens oproept, vinden we over het
algemeen afwijkend. Ook gedrag dat ons beperkt in ons vermogen om bepaalde rollen te
vervullen of dat ons ervan weerhoudt om ons aan onze omgeving aan te passen kan als
afwijkend worden opgevat. Denk aan zwaar alcoholgebruik.
6. Gevaar
Gedrag dat gevaar oplevert voor de betrokkene zelf of voor anderen noemen we gewoonlijk
afwijkend. Sociale context is van groot belang: opofferen tijdens de oorlog wordt heldhaftig
genoemd, maar zelfmoord wordt als afwijkend beschouwd.
Je kunt de criteria voor afwijkend gedrag toepassen op de casus in de tekst - 1.3
✓
Je kunt de culturele achtergronden van afwijkend gedrag benoemen - 1.4
In verschillende culturen wordt er anders gekeken naar wat afwijkend gedrag is. Gedrag dat
in de ene cultuur als afwijkend wordt bestempeld, kan in een andere cultuur normaal zijn.
Het is bij de beoordeling van afwijkend gedrag dan ook van belang om rekening te houden
met bijvoorbeeld culturele gebruiken, tradities, gewoonten, verklaringen, normen.
Neem bijvoorbeeld angst: Westerse zien het als vorm van bezorgdheid om baanverlies.
Afrika ziet het als vrees voor voortplanting. Aboriginals kunnen bang zijn voor tovenarij etc.
Zelfs de woorden waarmee we psychische stoornissen beschrijven, woorden als depressie
of geestelijke gezondheid, hebben in verschillende culturen een andere betekenis, of er
bestaat helemaal geen woord voor. Dit betekent niet dat het niet bestaat, maar dat ze er
anders mee omgaan. China legt bijvoorbeeld de nadruk op fysieke pijn terwijl westerse zich
richten op mentale.
Het is belangrijk om uit te zoeken of onze opvattingen wel geldig zijn, voordat we ze in
andere culturen toepassen. In onze maatschappij en tijd spelen invloeden van cultuur,
etniciteit en religie op de geestelijke gezondheid ook een actuele rol. Het is daarom
belangrijk om hiermee rekening te houden bij de beoordeling.
, Je kunt de historische veranderingen beschrijven die zich in de westerse cultuur
hebben voorgedaan in beeldvorming rondom en de behandeling van afwijkend gedrag
- 1.5
In de hele geschiedenis van de (westerse) cultuur zijn concepten van afwijkend gedrag
bepaald door het overheersende wereldbeeld van die tijd. Vroeger werd sterk geloofd in
bovennatuurlijke krachten en demonen. Nu is geloof in wetenschap en rede overheersend.
- Hippocrates
Hippocrates startte het overheersende geloof van zijn tijd door te stellen dat ziekten van
lichaam en de geest het gevolg waren van natuurlijke oorzaken en niet bezetenheid. Hij
stelde dat gezondheid van het lichaam en de geest wordt bepaald door een evenwicht in
de humores, lichaamssappen. Een verstoring van het evenwicht tussen de humores was
verantwoordelijk voor afwijkend gedrag (460-366 v.Chr, arts).
- Arabische psychiatrie
In ongeveer dezelfde tijd werd in de arabische psychiatrie een humane visie op en
behandeling van psychiatrische patiënten nagestreefd. In de 8e tot 16e eeuw bloeide het op.
Wetenschappelijke uitvindingen zoals algebra. Ze ontwikkelden een eigen psychiatrie met
veel aandacht voor behandelingen, theorieën en diagnostiek. Het was een mensgerichte
benadering van geesteszieken. Dit komt waarschijnlijk door de Koran, die adviseerde dit. Dit
leidde tot een gedetailleerd overzicht van stoornissen. Ze gingen nauwkeurig met de patiënt
om.
- Exorcisme en heksenvervolging
In de middeleeuwen nam het geloof in bovennatuurlijke oorzaken weer toe. Met name
doctrine van bezetenheid. Afwijkend gedrag is een teken van bezetenheid door boze
geesten of de duivel. Het was onderdeel van de katholieke kerk. Die deden exorcisten met
bijvoorbeeld bezweringen. Ze werken als heksenvolgers aangesteld. Veel vrouwen werden
hierdoor vermoord: ze deden een test door iemand in het water te gooien om te kijken of ze
‘zuiver’ waren. Hierdoor werden heksen vervolgd.
- Gekkenhuizen
Rond 1600 werden de overal in Europa krankzinnigengestichten of ‘gekkenhuizen’ gebouwd.
De leefomstandigheden waren slecht.
- Vanaf 1800: hervormingen
Er kwam inspanning van Franse artsen wat de behandeling van psychiatrische patiënten
betreft. Mensen waren gewoon ziek en hadden recht op bejegening. Mening was nu
populair: ze werden beschouwd als bedreiging. Morele therapie ontstond: door menselijke
bejegening en goede omgeving zouden ze weer normaal functioneren.
,In 1841 besloot de overheid op grond van het Utrechtse model tot het ontwerpen van een
wet waarin kwaliteitseisen werden gesteld aan de behandeling en verpleging van
psychiatrische patiënten.
In de tweede helft van de 19e eeuw raakte het idee dat afwijkend gedrag succesvol kon
worden behandeld langzaam maar zeker in ongenade. De mening werd dat het ongeneeslijk
was. Het werden angstaanjagende plekken.
In de 20e eeuw is er veel veranderd. Tot ruim na WOII vond behandeling van patiënten met
ernstige psychische stoornissen veelal plaats in psychiatrische ziekenhuizen ver van
bewoond wereld. Voordeel: rust. Nadeel: wegstoppen van de gewone burger.
In de midden jaren 50 begon begon er een nieuwe wind te waaien. Dit werd veroozaakt
door nieuwe maatschappelijk opvattingen en meer mogelijkheden: medicijnen en
behandelingen → ‘ongeneeslijke’ patiënten konden in maatschappij functioneren.
Men ging naar patiënt toe in plaats van andersom.
- De antipsychiatrische beweging
In jaren zeventig werd het hoogtepunt bereikt. De beweging ging ervan uit dat het niet
bestond maar gevolg was van maatschappij. Het ambulant behandelen van patiënten nam
toe. Ook is de wetgeving veranderd.
Eind van de 20e en begin van de 21e eeuw werd het uitgangspunt bij behandeling van
mensen met een psychische stoornis dat patiënten niet worden opgenomen, tenzij er
werkelijk geen alternatief is. Er kwamen grootschalige projecten om ze in de maatschappij te
houden. Dit mocht niet onder dwang plaatsvinden, patiënt moet voor zichzelf kunnen zorgen.
De keerzijde hiervan werd duidelijk: patiënten werden aan hun lot overgelaten als ze niet
mee wilden of konden werken. De bemoeizorg ontwikkelde zich toen → Hulpverlening
waarbij hulpverleners zich richten op zorgmijders (willen of kunnen stap naar reguliere
hulpverlening niet maken).
- Hedendaagse trends
Er kwamen hoge kosten, waardoor ingrijpen in zorgstelsel noodzakelijk was. Wmo maakte
burgers zelf verantwoordelijk. Er kwam een participatiesamenleving in 2013. Er moest dus
anders gewerkt worden. Zorg moest door gemeenten ingekocht worden, instellingen
moesten profileren bij gemeente en burgerinitiatieven kwamen tot stand.
Er bestaan grote verschillen tussen regio's in zorgkeuzes. Burgers voelen zich genoodzaakt
zorg af te dwingen bij de rechter. Er ontstaan misstanden en organisaties gaan failliet.
Nadruk komt in psychiatrie op eigen kracht, empoweren van mensen, terug in nieuwe
accenten en benaderingen.
, De rol van deskundigen is groter geworden: herstelbenadering is veel voorkomende
aandacht en er is veel aandacht voor onderwerpen als taboes en de-stigmatisering. Kwaliteit
kan niet altijd worden gegarandeerd door het geld, door bijvoorbeeld registratiedruk.
- Evidence-based medicine
Dit is een belangrijke ontwikkeling en de deels daaruit voortvloeiende
behandelingsrichtlijnen. Het is een poging om de kwaliteit van zorg te verbeteren en
resultaten meetbaar en vergelijkbaar te maken. Dit roept wel ook weerstand op.
Evidence-based is het streven om gebruik te maken van het best beschikbare bewijs bij het
maken van een keuze voor de behandeling van een patiënt.
- Conclusie
In de loop van de eeuwen is er in diverse culturen op verschillende wijzen gekeken naar wat
afwijkend gedrag is, naar de oorzaak en behandelingen. Gunstige periodes werden
afgewisseld door mindere fasen. In de laatste 1.5 eeuw begonnen pschitratie en psychologie
te lijken op wat we nu kennen. Er zijn nog steeds grote meningsverschillen. Er bestaan nog
veel controverses over betekenis, oorzaak en behandeling.
Je kunt de belangrijkste ethische principes die gelden voor psychologisch onderzoek
benoemen - 1.6
Twee belangrijkste principes
- Informed consent
- Vertrouwelijkheid
Informed consent: dit principe vereist dat proefpersonen de vrijheid moeten hebben om
ervoor te kiezen al dan niet mee te doen aan onderzoek.
Vertrouwelijkheid: dit principe vereist dat degene die meewerken aan een onderzoek
anoniem zullen blijven.
Je kunt de belangrijkste aspecten van een kritische houding en denkwijze ten aanzien
van de studie van afwijkend gedrag benoemen 1-7
Er zijn zeven aspecten kenmerken die kenmerken voor een kritische houding en denkwijze:
1. Blijf sceptisch: ga niet op eerste indrukken af
2. Denk na over de definities en terminologie: beweringen kunnen waar of onwaar zijn,
afhankelijk van de definities en gebruikte terminologie
3. Weeg de aannamen of premissen waarop argumenten gebaseerd zijn: denk aan
onderzoek onder bepaalde etnische groepen. Komt het dan door raciale identiteit of
etniciteit?
