Godsdienstpedagogiek
Schweitzer, F. (2006). Het leven is niet meer als vroeger. De postmoderne levensloop als uitdaging
voor kerk en theologie. Kampen: Kok.
Hoofdstuk 1 De godsdienstige eisen van het postmoderne leven. Een uitdaging voor de praktische
theologie
*Postmoderniteit: alles is vloeiend en flexibel geworden, pluriform en contingent, van korte duur en
vergankelijk. Kwestie van perspectieven (man/vrouw, oud/jong etc) geen ruimte voor grote verhalen
die het leven richting geven. Volgens sommigen: juist vrijheid voor het evangelie, voor wie hun leven
daardoor willen vormgeven.
1. De veranderlijkheid van de menselijke levensloop. Beelden van het gezinsleven
Fotobeelden. Jaren 30: 3 generaties bij elkaar, 50: 2 generaties bij elkaar, 90: 2 generaties, kleiner,
welvarender. Premodern, modern, postmodern.
1e (landbouw) weinig eigen beslissingen, routine 2e steeds meer keuzes, gevolg onzeker (industrie)
3e postmoderne tijd: levensloop staat niet vast, is te veranderen.
Kanttekening: foto’s schetsen ideaal. Werkelijkheid van het leven is anders, maar ideaalbeeld heeft
wel een godsdienstige dimensie: een zinvol leven.
2. Kenmerken van het hedendaagse godsdienstige situatie
Harvey Cox: definitieve secularisatie blijft uit. Terugkeer van godsdienst, maar anders
gepresenteerd dan in het verleden. Traditionele kerken verloren monopoliepositie, confessieloos,
kleiner, anders. Aspecten van nieuwe presentie:
• Pluralisering intern verschillende oriëntaties en externe multireligiositeit
• Individualisering godsdienst individuele keuze, persoonlijke spiritualiteit
• Privatisering privé-aangelegenheid, niet publiekelijk
• Globalisering botsing van culturen en godsdiensten
1 verandering van levensloop naar project; iedereen is zelf verantwoordelijk en kiest waar
betekenis of waarde aan geeft. Uitdaging beoordeeld door persoon zelf of door een ander.
2 godsdienstige oriëntaties en waarden pluriform, veelheid aan bronnen, zelf geloof eigen maken.
3 levenslang project; hoe vasthouden aan geloof tussen alle mogelijke opties? Levensloop
permanent in de steigers.
Angst voor ‘botsing van beschavingen’ (Huntington) zonder gemeenschappelijke waarden.
Uitdaging: postmoderne mensen overtuigen, overtuigend antwoord op postmoderne levensloop.
3. Twee manieren om de postmoderniteit te benaderen
• Praktische theologie: methodologie van onderop=hedendaagse situatie als uitgangspunt.
• Deductieve aanpak: methodologie van bovenaf=begripsmatige helderheid, afstand praktijk
1
, Opbouw van het boek: 5 fasen (H2,3,5,6). Kindertijd, jeugdfase, fase van postadolescentie, fase van
volwassenheid en fase van ouderdom. H4 postadolescent, H7 theologie van de levensloop.
Opbouw paragrafen (basis): 1 oorspronkelijke, traditionele (moderne) visie, 2 verandering van
huidige ervaringen (postmodern), 3 uitdagingen voor godsdienst en christendom.
Interdisciplinaire (wetenschappelijke) aanpak, kritisch en constructief.
Hoofdstuk 2 Geboren worden in een plurale wereld. Opgroeien te midden van multiculturele
rijkdom en godsdienstige ontworteling
1. De moderne zienswijze. De kindertijd als basis van godsdienstige betrokkenheid.
Psychologische basis op grond van vroege ervaringen met menselijke relaties. Ouders, gezin =>
wordt basis van godsdienst voor latere leeftijd. Dit is een tegenbeweging.
Modern mainstream: rationalisatie. Rousseau wees godsdienstige opvoeding in kindertijd af.
Kinderen missen geestelijke vermogens om te begrijpen. Freud: neurotiserend effect.
Erikson: positief tegenover godsdienst in kindertijd. In zijn voorstelling van psychosociale
ontwikkeling vormt de vertrouwensband tussen moeder en kind basis voor oorsprong van het
godsdienstige vertrouwen en de godsdienstige hoop.
Volgens moderne opvatting is kindertijd de akker waarin persoonlijk geloof gezaaid wordt,
stabiele basis voor gemeenschappelijke godsdienstige identiteit.
2. Opgroeien in plurale postmoderne verbanden
Kinderen worden niet meer standaard met geloof opgevoed en zijn zich bewust van de
verschillende godsdiensten die er zijn. Wat ze van hun ouders leren kan ook anders gezien
worden. Ouders zijn benauwd voor indoctrinatie. De rebelse generatie afkerig van hun
autoritaire opvoeding. Visie op kindertijd als stabiel begin van de levensloop is door incomplete
gezinnen of niet traditionele gezinsvormen een grote uitdaging. Primaire relaties wisselen
zomaar tijdens de kindertijd, invloed van media nog niet voldoende onderzocht.
3. Het recht van een kind op godsdienst. Perspectieven tussen betrokkenheid en openheid
Enerzijds zorgt pluriformiteit voor tolerantie en nieuwe openheid naar andere godsdiensten.
Anderzijds angst dat kinderen stabiliteit missen en geloofstraditie niet eigen kunnen maken. Er
is in de postmoderniteit weinig tot geen godsdienstige opvoeding meer: angst voor
indoctrinatie en wijdverspreide materialistische levensoriëntatie.
FS: Kinderen hebben recht op godsdienstige opvoeding om gezond op te groeien. Theologisch
vanaf begin Bijbel al opgedragen (Deut.6:22). Psychologisch: taal geven aan ervaringen van
godsdienstige dimensie. Kind behandelen als actief subject. Wie komt op voor hun recht op
godsdienst? Geen keuze tussen betrokkenheid en openheid, kinderen leven niet op een eiland,
maar begeleiden en ondersteunen bij de verwerking van ervaringen. Aan de ene kant
verworteling in het eigene, aan de andere kant vaardigheid in acceptatie en erkenning van het
andere.
Drie uitgangspunten voor kerk en theologie in het heden:
2
