Stress en gezondheid, boek samenvatting
Hoofdstuk 1 - Waarom krijgen zebra’s geen zweren?
Dankzij een revolutionaire vooruitgang in geneeskunde en volksgezondheid zijn onze patronen
van ziekten veranderd, we liggen niet meer wakker van bijvoorbeeld infecties.
Tegenwoordig hebben we te maken met andere ziektes dan onze voorouders. De ziektes die ons
tegenwoordig plagen zijn degene die zich langzaam ontwikkelen (hartziekten, kanker). Ook onze
kijk op ziekte is veranderd, we erkennen de interactie tussen onze biologie en emoties.
Persoonlijkheid, gevoelens en gedachten reflecteren en beïnvloeden de dingen die gebeuren in
ons lichaam. Ook zijn we erachter gekomen dat stress ons ziek kan maken, of de symptomen kan
verergeren.
Emotionele onrust, psychologische karakteristieken, onze positie in de maatschappij en hoe de
maatschappij de mensen behandeld kunnen fysiologische, biochemische en moleculaire
veranderingen teweeg brengen. Die dingen kunnen ook invloed hebben op medische problemen.
Enkele concepten
Je kan onderscheid maken tussen een acute fysieke stressor = extreme stressvolle
gebeurtenissen die onmiddellijke fysiologische aanpassingen vereist. Daarentegen kan je ook last
hebben van chronische fysieke stressoren = stressoren die voor een langere tijd aanhouden.
Tegenwoordig hebben we ook psychologie en sociale verstoringen, dit zijn resultaten van de
evolutie van de mens.
Ziektes gerelateerd aan stress ontstaan vooral door chronische psychologische stressoren
waarvoor we steeds weer de fysiologische reactie activeren.
Homeostase = de ideale balans van zuurstof in je bloed, lichaamstemperatuur en zuurgraad
(ideale balans in je lichaam). Homeostatisch balans is wanneer je lichaam dit allemaal onder
controle hebt, je brein zoekt naar deze balans. Een stressor is alles wat deze homeostatische
balans uit balans brengt en de stressreactie is de reactie van je lichaam om weer terug in
homeostatische balans te komen. Maar je kan ook een anticiperende stressor hebben, je stress
respons wordt geactiveerd door activiteiten die nog moeten gaan komen en waar je alleen maar
over na denkt. We raken gestresst over dingen in de toekomst.
Het menselijk bestaan zit vol met psychologische stressoren. De stressrespons kan geactiveerd
worden door psychologische en fysiologische stressoren, maar ook door stressoren waarvan we
denken dat ze gaan komen. Het fysiologische systeem wordt geactiveerd bij fysiologische
stressoren en ook bij het denken aan fysiologische stressoren. Hans Selye was een pionier in dit
onderzoeksveld.
Selye formuleerde een concept met twee ideeën:
1. Het lichaam heeft een reactie (hij noemde dit; general adaptation syndrome) op veel
verschillende stressoren
2. Als stressoren te lang aanwezig zijn kan dit je ziek maken
Homeostase plus het concept van allostasis
Het originele idee van homeostase was gegrond in twee ideeën:
1. Er is één optimaal niveau van elke meting in het lichaam (kan helemaal niet waar zijn want je
optimale bloeddruk tijdens het slapen is anders dan je optimale bloeddruk wanneer je actief
bent). Het ideale niveau is anders tijdens stressvolle moment dan tijdens rust (dit idee is
centraal in allostase)
2. Het ideale setpoint wordt bereikt door lokaal regulair mechanisme.
Allostase gaat over dat je brein veranderingen teweegbrengt in je lichaam, wat vaak
veranderingen in gedrag als gevolg heeft.
Wat doet je lichaam om zich aan te passen aan een acute stressor?
Een stressor kan dus ook gedefinieerd worden als iets wat je allostatische balans uit balans
brengt en de stressrespons is dan iets om je allostatische balans te herstellen. Dit kan door het
1
,uitscheiden van bepaalde hormonen, het remmen van andere hormonen, het activeren van
bepaalde delen van het zenuwstelsel enzovoorts. En het maakt niet uit wat de stressor is, je zet
dezelfde stressreactie aan.
Een kenmerk van de stressreactie is de snelle mobilisatie van energie vanuit opgeslagen cellen en
het stoppen van de energieopslag. Glucose, proteïnen en vet komen uit je vetcellen, je lever en je
spieren om aan je spieren te geven die het nodig hebben. Als je lichaam al die glucose heeft
gemobiliseerd, moet het zo snel mogelijk geleverd worden aan de spieren die het nodig hebben.
Hartslag, bloeddruk en ademhaling gaat omhoog zodat het transport van de voedingsstoffen en
het zuurstof sneller kan gaan.
Een ander kenmerk van de stressreactie is dat het lange-termijn projecten stil legt, denk hierbij
aan de spijsvertering maar ook groeihormonen en reproductiehormonen worden stilgelegd.
Ook je immuunsysteem wordt geremd, immuunsysteem zoekt bijvoorbeeld voor dingen die je op
lange termijn dood kunnen maken maar dat is op het moment van een acute stressor niet van
belang.
Nog een kenmerk van onze stressreactie is dat het de perceptie van pijn kan vervagen. Het kan
ervoor zorgen dat je geen pijn voelt. Dit is super adaptief.
Tijdens stress verscherpen je cognitieve en sensorische vaardigheden. Je geheugen verbeterd
zich en je zintuigen worden scherper.
Walter Cannon is de andere pionier in onderzoek naar stress, hij heeft de fight-or-flight respons
bedacht. Hij focuste zich op het adaptieve aspect van de stressreactie.
Hans Selye ontwikkelde een driedelig model van hoe de stressrespons werkt:
Fase 1: Alarmfase, in deze fase wordt de stressor opgemerkt.
Fase 2: Aanpassing/weerstandsfase, hier vindt de mobilisatie van de stressrespons plaats en de
allostatische balans wordt herstelt.
Fase 3: Uitputtingsfase, hier komen de stress gerelateerde ziektes tevoorschijn. Selye geloofde
dat mensen in deze fase ziek werden door dat de hormoonvoorraden uitgeput raakten.
Deze theorie van Selye is niet waar, de stressrespons zou nooit ‘op’ kunnen raken, maar het is wel
zo dat de stress-respons uiteindelijk meer schade op kan leveren dan de stressor zelf. Dit laatste
is vooral het geval wanneer de stress puur psychologisch is.
Dat de stressrespons op een bepaald moment schadelijk kan worden is eigenlijk logisch. Als je
constant energie mobiliseert ten koste van de energie voorraad zal je nooit extra energie op
kunnen slaan. Je zal sneller vermoeid raken en het risico op het ontwikkelen van diabetes zal
toenemen.
Ook het chronisch activeren van je cardiovasculair systeem is schadelijk. Als je continu je lange
termijn projecten stillegt (groeihormonen, reproductiehormonen en spijsvertering) kan niets
hersteld worden. Als je je immuunfunctie te lang onderdrukt kan je het slachtoffer worden van vele
infecties waar je lichaam niet meer in staat is om tegen te vechten. En ook je systemen in je brein
kunnen beschadigd raken door bepaalde hormonen die uitgescheiden worden bij een te lang
aanhoudende stressor.
Wanneer je herhaaldelijk stressoren ervaart, kunnen we wel steeds de allostatische balans
herstellen maar daar wordt wel een prijs voor betaald. Deze prijs wordt ‘allostatic load’ genoemd.
Wanneer je je stressrespons niet accuraat aan kan zetten heb je een groot probleem. Twee
belangrijke hormonen worden tijdens de stressrespons uitgescheiden. Bij addison’s disease heb
je moeite met de eerste klasse hormonen (glucocorticoïden) en bij shy drager’s syndroom heb je
problemen met tweede klasse hormonen (norepinefrine en epinefrine). Mensen met deze ziektes
hebben geen grotere kans op diabetes of kanker maar bij een grote stressor raken mensen met
Addison’s disease in een shock door een enorme daling van hun bloeddruk waardoor ze geen
bloedcirculatie kunnen behouden. Bij het shy drager’s syndroom ben je te moe om in actie te
2
, komen en zal je niet kunnen vechten. Deze twee ziekten laten zien dat het een probleem is
wanneer je je stressrespons niet juist aan kunt zetten. (Meer informatie in hoofdstuk 4)
Het is ook schadelijk als je je stressrespons niet uit kunt zetten, de respons kan dan schadelijk
worden. Chronische of herhaalde stressoren vergroten je kans op het krijgen van een ziekte of
kunnen je eventueel ziek maken (er is meer voor nodig om je ziek te maken, maar stress speelt
een rol). Het verschilt per mens of je een stress gerelateerde ziekte ontwikkeld of niet.
Stress vergroot je risico op het krijgen van ziektes die je ziek maken of het niet goed kunnen
vechten tegen deze ziektes.
Hoofdstuk 2 - nieren, kippenvel en hormonen
Het brein kan functies door ons hele lichaam reguleren.
Stress en het autonoom zenuwstelsel
Je brein stuurt berichten via zenuwen naar het ruggenmerg en naar de rest van je lichaam. Het
vrijwillige zenuwstelsel is de bewuste, hiermee beweeg je. Dan is er nog een deel van het
zenuwstelsel waar we geen invloed op hebben (blozen, krijgen van kippenvel) en dit wordt het
autonome zenuwstelsel genoemd en deze heeft alles te maken met je stressrespons.
Dit autonome zenuwstelsel bestaat uit twee delen, één deel daarvan heet het sympathisch
zenuwstelsel. Dit deel zit in het brein, stuurt dingen naar je ruggenmerg en bereikt vanuit daar elk
orgaan, elk bloedvat en elke zweetklier in je lichaam.
Dit stelsel wordt aangezet tijdens noodgevallen. Het brengt waakzaamheid, opwinding, activatie
en mobilisatie tot stand. Het wordt aangezet tijdens stress.
De zenuwuiteinden laten adrenaline en noradrenaline vrij. Adrenaline (epinefrine) wordt
uitgescheiden als resultaat van actie van sympathische zenuwuiteinden in je bijnieren,
noradrenaline wordt uitgescheiden als resultaat van actie van sympathische zenuwuiteinden in de
rest van je lichaam. Deze chemische boodschappers zetten binnen een paar seconden je lichaam
aan tot actie.
De andere helft is het parasympathische zenuwstelsel en dit zorgt voor kalme, vegetatieve
activiteiten. Het zorgt voor groei, energie opslag en andere optimistische processen.
Het sympathische en parasympathische zenuwstelsel hebben tegenovergestelde effecten. Het
eerste verhoogd je hartslag, ademhaling en bloeddruk en het tweede verlaagd je hartslag,
ademhaling en bloeddruk. Er is een gebied in je brein die ervoor zorgt dat niet beide stelsels
tegelijkertijd geactiveerd kunnen worden.
Je brein, de echte meesterklier
De neurale route van het sympathische stelsel is een manier waarop je brein activiteit kan
mobiliseren als reactie op een stress. De andere manier is door het uitscheiden van hormonen.
Een neurotransmitter is de boodschapper die uitgescheiden wordt door een neuron (cel in het
zenuwstelsel) die een andere cel verteld wat het moet doen. Een hormoon is een boodschapper
uitgescheiden door een neuron die vrijgelaten wordt in de bloedstroom en daardoor dingen in je
lichaam beïnvloedt. Er zijn veel klieren die allerlei hormonen uitscheiden, tijdens stress wordt de
vrijlating van sommige hormonen geactiveerd en van andere hormonen geremd.
Als de hypofyse beschadigd is dan raakt de hormoonsecretie in het lichaam verstoord. De basis
van het brein, de hypothalamus, bevat een grote hoeveelheid van vrijlatende en remmende
hormonen die de hypofyse de opdracht geven om ervoor te zorgen dat klieren hormonen
uitscheiden of juist niet uitscheiden.
Hormonen van de stressrespons
De brein kan iets ervaren, of alleen maar aan iets denken en er worden al componenten van de
stressrespons geactiveerd.
De twee hormonen, norepinefrine en epinefrine die worden vrijgelaten door het sympathisch
zenuwstelsel zijn erg belangrijk. Een andere groep hormonen die erg belangrijk zijn, zijn de
glucocorticoïden. Dit zijn steroïde hormonen (= testosteron, oestrogeen, progestines en
3
