Samenvatting Basisboek social media – R. van Osch, R. van Zijl
Inleiding
Social media zijn dynamisch, veranderlijk en ze construeren hun eigen werkelijkheid. Wat vandaag in
is, is morgen uit. Hoe nieuw de social media als fenomeen ook zijn, ze sluiten toch aan bij bestaande
kennisdomeinen. Sterker nog: daar komen ze uit vandaan. De roots van de social media zijn
geworteld in de communicatietheorie. Dit boek verbindt voor zijn lezers de social media met
kennisdomeinen die voor zowel digital natives als digital immigrants binnen het gebied van
‘communicatie’ van belang zijn: managers, beroepsprofessionals, docenten, studenten, trainers en
adviseurs.
Dit boek geeft geen handleidingen hoe social media zijn te gebruiken. Een van de belangrijkste lessen
die de social media-gebruiker leert, is dat er geen strategieën te bedenken zijn hoe social media naar
een vooraf gewenst doel leiden. Dat doel mag worden gesteld, maar van de weg ernaartoe is van
tevoren geen plattegrond te geven. Dit boek destilleert de gestolde kennis uit de vele terreinen van
de communicatiewetenschappen. Het boek is en blijft echter een momentopname. Voorbeelden en
inzichten die nu van toepassing zijn of relevant lijken, zijn dat over een poosje niet meer. Om te leren
volstaat het echter om naar het verleden te kijken: reeds opgedane ervaringen.
Hoofdstuk 1: Social media in de netwerkmaatschappij
Internet is begonnen als een peer-to-peer netwerk (voor academici) in de jaren ’80. Het was daarom
verwonderlijk dat social media pas in 2004 voor de hele bevolking begon. Het internet is daarmee
terug bij zijn oorsprong.
1.1 Netwerkmaatschappij en netwerkindividualisering
Sociologen onderscheiden verschillende maatschappijtypen: de massamaatschappij, de
informatiemaatschappij en de netwerkmaatschappij. Een netwerkmaatschappij is een samenleving
die primair bestaat uit individuen, verbonden door netwerken. Interactieve media (waaronder social
media).
Informatiemaatschappij: legt meer de nadruk op de inhoud van deze maatschappij;
Massamaatschappij: staat tegenover de netwerkmaatschappij. Wordt gekenmerkt door
een optelsom van massa’s of collectiviteiten (familie, buurt, traditionele gemeenschap, organisatie).
Face-to-face via massamedia, eenrichtingsverkeer.
1.1.1 Netwerkindividualisering
Voor veel sociologen is individualisering de allerbelangrijkste trend van de hedendaagse westerse
samenleving. Het individu wordt in toenemende mate de basiseenheid van de maatschappij. Dit
proces uit zich in tal van trends, zoals:
- Een verkleining van de huishoudomvang;
- Een groter deel van de dag dat alleen, zij het met media, wordt doorgebracht;
- Differentiatie van behoeften en activiteiten;
- Persoonlijke onafhankelijkheid van de directe fysieke en collectieve omgeving.
Moderne maatschappij: de maatschappij die ontstaan is sinds de industriële revolutie. Vanaf 1975:
directe sociale contacten in Nederland gestaag verminderd. Dit is een aspect van individualisering.
Dit afnemend aantal wordt echter deels gecompenseerd door toenemend telefoongebruik en e-mail,
sms, social media-gebruik, etc. Social media bieden de mogelijkheid voor het individu om zelf het
vertrekpunt te zijn en toch zeer sociaal te leven. Dit wordt netwerkindividualisering genoemd.
individualisme is in dit verband een verkeerd woord, zeker als het om social media gaat.
1
, 1.1.2 Belang van social media-netwerken
Het toenemend belang van sociale en medianetwerken in onze netwerkmaatschappij is de
noodzakelijke keerzijde van individualisering. Sociale netwerksites (FB, TW, online daten, enz.)
hebben het individu als vertrekpunt.
1.2 Social media tussen inter-persoonlijke en massacommunicatie
Social media bewegen zich tussen inter-persoonlijke en massacommunicatie. Aantal gevolgen, zoals
problemen met de bescherming van privacy en het vinden van nieuwe manieren of omgangswijzen.
Maatschappelijke effecten van social media, zie 1.4
1.2.1 privaat versus publiek
Massamedia: zowel de zender als de ontvanger publiek. Nieuwe media mengvormen:
- Zender publiek, ontvanger privaat: bijv. online krant (publiek) of muziek die je (privaat)
download;
- Zender privaat, ontvanger publiek: social media.
Spanning tussen privaat en publiek: chatting privaat, social media meer publiek. Zie fig. 1.1 blz. 22.
1.2.2 Focus versus mediarijkdom
Er zijn nog twee andere eigenschappen waartussen social media zich bewegen.
- Focus: individu of collectiviteit (waar ligt de nadruk op): bij Twitter en andere sociale
netwerksites (SNS) ligt de nadruk op individu. Kazaa, YouTube, Flickr en online games zijn
meer voor het uitwisselen van bestanden, gericht op de collectiviteit;
- Mediarijkdom: er zijn social media die vooral gebruikmaken van tekst, bijv. Twitter en wiki’s.
Andere social media maken gebruik van visuele en auditieve middelen. Het onderscheid
tussen focus en mediarijkdom is samengevat in tabel 1.1, geïnspireerd door Kaplan en
Haenlein. Zie blz. 23 of de afbeelding hieronder.
1.3 Verklaringen voor de opkomst van social media
De snelle verspreiding van social media heeft een aantal verklaringen:
- Verklaringen in termen van behoeften: Uses and Gratifications Theory;
- Verklaring in termen van innovatie en gebruiksvoordelen: Innovatietheorie van Rogers;
- Verklaring in termen van netwerkeffecten: netwerktheorie;
- Verklaring in termen van leren: Social Cognitive Theory.
2
