Samenvatting gzw
Hoorcollege 1: inleiding
Public health: vakgebied dat zich bezighoudt met de volksgezondheid en collectieve maatregelen om
de volksgezondheid te bevorderen
Ontstaan in de periode 1830-1875
In Engeland ontstaan als gevolg van de IR
Fases van public health
1. Sanitaire beweging (1830-1875)
2. Gerichte preventieve maatregelen (1875-1950) → bacteriologie en bestrijding infectieziekten
3. Combinatie van verschillende maatregelen (na 1950) → chronische ziekten zijn dominant
Paradigma (gedachtegoed) van de public health
De meeste gezondheidsproblemen ontstaan door blootstelling aan ongunstige
omgevingsinvloeden en zijn dus vatbaar voor preventie
Problemen in de volksgezondheid kunnen het best opgelost worden door collectieve
maatregelen
Kwantitatieve onderzoeksmethoden zijn het meest geschikt
Sociale geneeskunde: deel van de geneeskunde dat zich richt op de wisselwerking tussen mensen en
hun materiële en immateriële milieu
De zorg gaat over:
Kwaliteit
Toegankelijkheid
Betaalbaarheid en doelmatigheid
Hoofdrolspelers en marktwerking
Burgers/patiënt
o Willen een zo laag mogelijke zorgpremie, maar daarbij ook de beste zorg
Zorginkopers
o Verzekeringsmaatschappijen
o Premies
o Financiert de zorg en onderhandelt met zorgaanbieders over de juiste prijs
o Wlz: wet langdurige zorg
Voorziening, dus je hoeft er niet voor te betalen
Gedaan door zorgkantoren
Voor een verpleeghuis is een Wlz indicatie nodig
o Jeugdzorg naar gemeenten, maar loopt vast door een tekort aan geld
Zorgaanbieders
o Zorgverleners aan patiënten
o Ondernemers en onderhandelaars
Zorgtaken van de gemeenten
In NL moet de zorg en ondersteuning zo dicht mogelijk bij de burgers georganiseerd worden
Van verzorgingsmaatschappijen naar participatiemaatschappijen
Taken van de GGD (gemeentelijke gezondheidsdiensten)
Verantwoordelijk voor de volksgezondheid binnen een gemeente
, Monitoren en signaleren advies
Uitvoerende taken en gezondheidsbescherming
Bewaken van de publieke gezondheid bij rampen en crises
Toezicht houden
GGD in de praktijk: jeugdgezondheidszorg, rijksvaccinatieprogramma, medische milieukunde,
bevolkingsonderzoeken, epidemiologie, gezondheidsvoorlichting, openbare geestelijke
gezondheidszorg, infectieziektebestrijding en tuberculosebestrijding
Geschiedenis van de zorg
Claudius Galenus (129-199 na chr.)
Menselijk lichaam is gevuld met 4 lichaamssappen (humores): slijm, bloed, gele gal en zwarte
gal
Onbalans in hoeveelheden → ziekte en andere stoornissen
Zo’n gebrek aan evenwicht werd behandeld door middel van een dieet of aderlaten
Aderlaten: humores weer in evenwicht brengen
o In de praktijk ging het vaak mis: veel sterfgevallen en meer zieken
o De theorie werd zo heilig verklaard, dat men er mee door bleef gaan
De humores
Galenus koppelde sappen aan vier grondkwaliteiten: warm, koud, vochtig en droog
Slijm: koud en vochtig
Bloed: warm en vochtig
Gele gal: warm en droog
Zwarte gal: koud en droog
Miasmen staan centraal (17e/18e eeuw)
Geur is erg bepalend
Ziekten zitten in de lucht
Miasmen bevuilen de lucht en maken na inademing het menselijk lichaam ziek
Komen uit lijken en rivieren
Ziekte wordt overgedragen doordat zieke mensen de lucht uitademen en gezonde mensen
deze lucht dan inademen
Ziekte kun je bestrijden door de lucht te zuiveren
De Pest (1347-1351)
Één derde deel van alle Europeanen overleden, enkele tientallen miljoenen
Men dacht dat dit kwam door miasmen
Bacterie die overgedragen wordt door vlooien op bv. ratten
Al-Qanun fi al-Tibb (980-1036)
Boek uit de 11e eeuw: ‘Canon van de Geneeskunde’
Geschreven door de Perzische wetenschapper Avicenna Ibn Sina
Weet dat verspreiding van ziekten door quarantaine wordt voorkomen
Klinisch testen voor medicijnen
Diagnosticeert symptomen van ziekten
Onderkent de invloed van de kwaliteit van water en voedsel op de gezondheid
Toont aan dat bloed het hart binnenkomt en door het hele lichaam wordt gepompt
Mensen geloofden nog steeds in miasmen, dus de mensen vonden het maar ‘dom’
De anatomische les van dr. Nicolaes Tulp (1632)
, Er werd nog geloofd in miasmen, dus er werd niet zomaar iemand opengesneden
Misdadiger die niet ziek was
James Lind (1716-1794)
Scheepsarts bij de Britse marine
Werd niet geloofd vanwege de miasmen
Toont in 1747 aan dat de behandeling van scheurbuik met zeewater, azijn en vitriool elixer
niet helpt, maar sinaasappels en citroenen wel
Lind heeft geen invloed bij marine of medici
Het gebruik van citroensap raakt uit de gratie, maar in de 18e eeuw neemt het
scheepvaartverkeer toe (VOC)
James Cook
Toont in 1775 (28 jaar later) aan dat verse groente en fruit scheurbuik kunnen voorkomen
Cook haalt de overheid over om schepen met voldoende citroensap te bevoorraden
Vitamine C heet ascorbinezuur, afgeleid van anti-scorbitum (Latijn voor anti-scheurbuik)
Nog steeds veel doden, want mensen geloofden hem niet door het geloof in miasmen
John Snow (1813-1858)
1854: Cholera uitbraak in Londen, mensen die contact vermeden werden alsnog ziek
Men zag hierin een bevestiging van de miasmen theorie
Snow ontdekte dat cholera werd verspreid door drinkwater uit één waterpomp
Hij werd na afsluiten van de pomp pas geloofd
1800-1850 en de volksgezondheid
Gemiddelde levensverwachting: 40 jaar
Geen overheidsbemoeienis voor zieken en armen, alleen particulier
De hygiënische omstandigheden waren slecht
Tijdens de Bataafse Republiek (1795-1806) werd voor het eerst erkend dat volksgezondheid
en armenzorg aandacht verdiende van de centrale regering
Volksgezondheid werd opgenomen in de Grondwet (1815)
Vanaf 1830 ontstaat de public health geleidelijk
Edwin Chadwick (1800-1890)
Sanitary movement
Na uitbraak van tyfus in 1838 startte hij een onderzoek in samenwerking met artsen
Hij verzond vragenlijsten en sprak met landmeters, bouwers, gevangenis gouverneurs,
politieagenten en fabrieksinspecteurs om aanvullende gegevens over het leven van de armen
te verkrijgen
Mensen gingen dood als ratten in de grote steden
Advies: waterleidingen en riolering
In 1900 had 40% van de samenleving riolering en drinkwater
Rudolf Virchow (1821-1902)
Duitse arts
1845: ontdekking van leukemie
1846: liet zien hoe een bloedstolsel trombose veroorzaakt
1880-1893: afgevaardigde in de Reichstag waar hij zich sterk maakte voor
overheidsbemoeienis met de gezondheidszorg
‘Geneeskunde is een sociale wetenschap en politiek is niets anders dan geneeskunde op
grote schaal’
, 1850-1900 en de opkomende industrialisatie
Sociale wantoestanden, epidemieën en kwakzalverij
Het ministerie van Binnenlandse Zaken is verantwoordelijk voor de volksgezondheid en
armenzorg
1854: de Armenwet
1865: wetten voor beroepsuitoefening voor artsen en apothekers
1865: Staatstoezicht op de Geneeskunde (voorloper GGD en RIVM)
o Liberaal Thorbecke aan de leiding
o Hygiënisten in Nederland
o Landelijke, provinciale en gemeentelijke besturen adviseren op het gebied van
volksgezondheid
Epidemiologische transities: daling van sterftecijfers door verschuiving van doodsoorzaken
1. Voor 1875 → epidemieën en hongersnood
2. 1875 - 1920 → afnemende pandemieën, infectieziekten maakten plaats voor kanker, hart- en
vaatziekten en ongevalsletsels
3. 1920 - 1970 → degeneratieve ziekten en door de mens veroorzaakte aandoeningen
4. 1970 - nu → uitgestelde degeneratieve ziekten
5. Opkomst nieuwe infectieziekten
1917: Spaanse Griep
1945: WO2
Thomas McKeown
Sociaal geneeskundige
De sterftedaling tussen 1850 en 1970 vooral door daling infectieziekten (75%)
Niet door effectiviteit gezondheidszorg, maar door betere leefomgeving (volkshuisvesting),
hygiënische maatregelen (drinkwater en riolering) en toegenomen welvaart
(arbeidsomstandigheden)
