Grondslagen van het recht samenvatting
Hoofdstuk 1, Recht
1.1 Rechtsregels
- We leven onbewust volgens de regels, en worden ons hier vaak pas bewust van wanneer benadeeld wordt
zodra anderen zich niet aan de regels houden -> dan maken we duidelijk dat wij bepaalde claims hebben en
dat de ander een bepaalde verantwoordelijkheid of verplichting heeft
- Functies van rechtsregels:
1) Ze verschaffen ons info -> we weten welke rechten/plichten wij en anderen hebben
2) We weten op grond vd regels hoe we ons horen te gedragen en welk gedrag we van anderen mogen
verwachten
3) Ze sturen ons leven (vaak onbewust)
1.2 Rechtsregels en andere sociale regels
- Soorten sociale regels:
1) Maatschappelijk verkeer -> bijv. kritiek brengen dmv woorden en niet door fysiek te handelen
2) Groepsregels -> bepalen hoe leden van een groep zich horen te gedragen
3) Morele regels -> zijn normen en waarden met betrekking op fundamentele levensvragen
4) Beroepsethiek -> regels die aangeven hoe het beroep op een juiste en zorgvuldige wijze
uitgeoefend moet worden (bijv. beroepsgeheim)
- Rechtsregels staan niet volledig los van sociale regels -> je mag volgens de wet niet stelen of moorden, maar
ook sociaal gezien wordt dit niet geaccepteerd
- Rechtsregels spreken sommige morele regels juist weer tegen -> een wet waarin staat dat euthanasie en
abortus legaal zijn, kan in strijd zijn met morele regels van bijv. een geloofsovertuiging
1.3 Rechtssysteem
1.3.1 Functies van het rechtssysteem
1) Sociale orde scheppen
- Recht zorgt voor bepaalde gedragspatronen
2) Niet-gewelddadige conflictbeslechting bevorderen
- Conflicten laten beslissen door een objectieve 3e partij
3) Individuele ontplooiing en autonomie van burgers garanderen
- Individuen moeten de kans krijgen hun talenten te ontwikkelen en wensen te realiseren
4) Een zo rechtvaardig mogelijke verdeling van schaarse goederen in de samenleving bewerkstelligen
- Lusten en lasten worden eerlijk en doelmatig verdeeld in de samenleving
5) Sociale verandering kanaliseren
- Veranderingen in de samenleving moeten niet chaotisch en ongecoördineerd plaatsvinden
1.3.2 Functies van staatsorganen
- Soorten functies:
1) Wetgeving -> algemene regels vaststellen
2) Bestuur -> zorgt ervoor dat de regels uitgevoerd/toegepast/nageleefd worden
3) Rechtspraak -> de rechter oordeelt of er een overtreding vd rechtsregels heeft plaatsgevonden
1.4 Soorten regels
1.4.1 Gedragsnormen
- Rechtsregels die een gedraging verbieden, gebieden of toestaan
- Komen vooral voor in het strafrecht -> deze zijn vaak gekoppeld aan dwang of straf
1.4.2 Sanctienormen
- Rechtsregels die aangeven wat iemand te wachten staat die zich niet aan een gedragsnorm heeft gehouden
- Sancties kunnen bestaan uit straffen, bestuursdwang etc.
1.4.3 Bevoegdheid verlenende normen
- Normen die staatsorganen een bepaalde macht geven -> bijv. rechten en plichten vaststellen of bepaalde
handelingen mogen verrichten
,1.5 Positiviteit, gelding en effectiviteit van het recht
- Rechtsregels zijn regels die op een bepaalde tijd in een bepaalde rechtsgemeenschap voorkomen -> wat er
precies wordt bedoeld met voorkomen, wordt duidelijk a.d.h.v. een onderscheid van 3 termen:
1.5.1 Positiviteit
- Positief recht = het recht dat in een bepaalde gemeenschap door mensen zelf vastgesteld of erkend is
- Ideaal recht = het recht dat men wenst en nastrevenswaardig vindt (verschilt per persoon)
1.5.2 Gelding
- Positieve rechtsregels hebben doorgaans gelding (zijn verbindend) -> ze hebben op een bepaalde plaats en
tijd aanspraak op gehoorzaamheid voor een bepaalde groep
1.5.3 Effectiviteit
- Het recht voor in het algemeen daadwerkelijk gehoorzaamd
- Gedoogbeleid = de overheid laat soms bewust bepaalde overtredingen van rechtsregels toe
- Regels kunnen hun effectiviteit verliezen als de samenleving verandert, maar de regels nog ‘achterlopen’ ->
dit kan resulteren in aanpassing vd regels of juist strengere handhaving
1.6 Twee betekenissen van ‘recht’
1.6.1 Objectief recht
- Het NL’se objectieve recht bestaat uit de verzameling van alle NL’se rechtsregels
1.6.2 Subjectief recht
- Het woord recht heeft hier de betekenis van bevoegdheid of aanspraak
- Voorbeelden -> eigendomsrecht, recht op loon, recht op betaling van een aankoop etc.
- Grondrechten vallen ook binnen de categorie subjectieve rechten -> ze bestaan uit:
1) Klassieke vrijheidsrechten -> vrijheid van meningsuiting, vrijheid van godsdienst etc.
2) Sociale grondrechten -> bevordering van voldoende werkgelegenheid vanuit de overheid etc.
- Het subjectieve recht heeft twee kanten:
1) Positieve kant -> voor de rechthebbende betekent het subjectieve recht ‘mogen’ of een ‘aanspraak’
2) Respect kant -> anderen moeten het subjectieve recht respecteren
- Soms geldt naast de algemene respectplicht ook een specifieke rechtsplicht bij een subjectief recht -> er
bestaat dan een plicht om iets te doen (bijv. de werkgever moet jouw loon uitbetalen)
1.6.3 Subjectief recht en objectief recht
- Beide soorten rechten staan niet los van elkaar -> subjectieve rechten berusten op het objectieve recht ->
iemand heeft bevoegdheden, rechten en plichten wanneer deze gebaseerd kunnen worden op rechtsregels
die behoren tot het objectieve recht
- In het Engels wordt het objectieve recht aangeduid met law
- In het Engels wordt het subjectieve recht aangeduid met right
,Hoofdstuk 2, Indeling in het recht
2.1 Inleiding
- Het NL’se positieve recht is grotendeels systematisch in wetboeken en wetten geplaatst en daarnaast in
rechtsgebieden ingedeeld
- Ook op andere manieren zijn rechtsregels te onderscheiden -> dwingend en aanvullend, formeel en
materieel, internationaal en nationaal etc.
2.2 Codificatie, wetboeken en wetten
- Codificatie -> alle rechtsregels binnen een bepaald rechtsgebied systematisch in een wetboek
(codex) opnemen
- Voordelen -> het is inzichtelijk en geordend
- Doelen codificatie -> einde maken aan lokale en regionale rechtsregels en juridische praktijken
-> het recht moest zo volledig en duidelijk mogelijk vastgelegd worden voor burgers
2.3 Rechtsgebieden
- Klassieke indeling van het nationaal recht:
1) Privaatrecht
2) Staats- en bestuursrecht
Constitutionele recht, provincierecht, waterschapsrecht etc. Publiekrecht
3) Strafrecht
Commune strafrecht, economisch strafrecht, verkeersstrafrecht etc.
- Functioneel rechtsgebied -> heeft betrekking op een bepaald thema en regelt relaties tussen betrokkenen
2.4 Publiekrecht en privaatrecht
- Algemene verschillen:
Privaatrecht Publiekrecht
Rechtsverhoudingen - Betrokkenen kunnen dit recht - De overheid is juist voorstander vd
gebruiken om hun eigenbelang te behartiging van het algemene belang
behartigen - Er bestaat een gezagsrelatie -> de
- Betrokkenen zijn nevengeschikt -> burger staat onder de overheid
ze staan gelijk aan elkaar
Rol vd rechter - Burgerlijke rechter - Bestuursrechter
- De burgers schakelen zelf een - Er gaat een besluitvormingsproces
rechter in bij een conflict vooraf aan de inschakeling vd rechter
2.4.1 Publiekrecht
- Regelt van oorsprong de verhoudingen tussen bedrijfsorganen onderling of tussen bedrijfsorganen en burgers
- Staatsrecht
Bepaalt de inrichting en opbouw van onze staat -> de regels geven aan welke organen er zijn en welke
taken/bevoegdheden deze hebben
Het rechtssysteem kent 4 hoofdfuncties -> wetgeving, bestuur en rechtspraak
De belangrijkste staatrechtelijke regelingen zijn:
1) Het Statuut -> geeft regelingen vd staatsrechtelijke inrichting van het Koninkrijk der Nederlanden
2) De Grondwet -> regelt de staatsinrichting van Nederland
Soorten grondrechten:
1) Klassieke -> garanderen de burger een sfeer waarin de overheid niet zomaar mag optreden
-> bijv. vrijheid van meningsuiting, recht op privacy, het gelijkheidsbeginsel etc.
2) Sociale -> vragen juist vd overheid om op te treden in bepaalde gevallen
-> bijv. het bevorderen van werkgelegenheid, recht op gezondheidszorg etc.
Grondrechten kunnen in de GW staan, maar ook in internationale verdragen
- Bestuursrecht
Regelt de rechtsverhoudingen tussen bestuursorganen en burgers
Het gaat bijv. niet alleen om het heffen van belasting, maar ook om dingen zoals het bevorderen van
sociale zekerheid
Bestuursorganen nemen beslissingen die burgers direct raken -> bijv. uitkering of vergunning verlenen
- Strafrecht
, Regelt de verhouding tussen overheid en burgers
Bestaat uit rechtsregels die feiten strafbaar stelt met bijbehorende straffen
Strafrechtelijk legaliteitsbeginsel
2.4.2 Privaatrecht
- Regelt van oorsprong de juridische relaties tussen burgers
- De partijen zijn gelijk aan elkaar (bijv. koper en verkoper)
- De partijen mogen zelf bepalen wat de kosten voor de goederen/diensten zijn
- Het burgerlijk wetboek
Bestaat uit verschillende boeken:
1) Personen- en -> bevat bepalingen over de burgerlijke stand -> geboorte en overlijden
familierecht -> bevat ook regelingen omtrent huwelijk, ouderlijk gezag en voogdij
2) Rechtspersonen -> gaat over organisaties als verenigingen, vennootschappen, stichtingen etc.
3) Vermogensrecht -> vermogen in deze zin is het totaal van rechten en plichten dat iemand op
een bepaald moment heeft (rechten > plichten = positief)
4) Erfrecht -> bevat regels over de overgang vd nalatenschap
5) Zakelijke rechten -> bevat rechten m.b.t. stoffelijke voorwerpen, zoals het eigendomsrecht
6) Verbintenissenrecht -> gaat over juridische relaties tussen een schuldeiser en schuldenaar
7) Bijzondere -> bevat koopovereenkomsten, huurovereenkomsten, arbeids-
overeenkomsten overeenkomsten, geneeskundige behandelingsovereenkomst etc.
8) Verkeer en vervoer -> bevat bepalingen over personenvervoer en vervoer van stoffen
9) Intellectueel eigendom -> bevat bijv. het auteursrecht
10) Internationaal privaat -> gaat bijv. over regels omtrent een huwelijk van verschillende nationaliteiten
- Overige privaatrechtelijke regels
Wetboek van Koophandel en de Faillissementswet
2.5 Andere onderscheidingen en indelingen van rechtsregels
2.5.1 Dwingend en aanvullend recht
Dwingend Aanvullend
- Rechtsregels waar de betrokkenen niet van mogen afwijken - Rechtsregels waarvan betrokkenen
wel van mogen afwijken, door bijv.
een overeenkomst te sluiten
- Komen we onder andere tegen in het arbeidsrecht, - Komen we vooral tegen bij het
huurrecht, geneeskundige behandelingsovereenkomst etc. verbintenissenrecht
- Vooral regels die het algemeen belang raken of die
betrekking hebben op de openbare orde
2.5.2 Formeel en materieel recht
Formeel Materieel (inhoudelijk)
- Zijn de regels die aangeven hoe men zijn recht kan halen bij - Geven aan welke rechten, plichten
de rechter en bevoegdheden burgers hebben
tot wie de regel zich richt
- Bestaat allereerst uit het procesrecht -> geeft aan hoe het - Bijv. de rechten en plichten van
materiële recht gehandhaafd kan worden als dat contractspartijen tegenover elkaar,
geschonden is + bevat processuele rechten van verdachten of strafbepalingen
- Onder andere te vinden in de GW, organieke wetten en de - Onder andere te vinden in het
Algemene wet bestuursrecht Burgerlijk Wetboek, het Wetboek
van Strafrecht en de GW
2.5.3 Internationaal en nationaal recht
Internationaal Nationaal
- Rechtsregels van staten of internationale organisaties - Recht dat binnen nationale staten
- Recht tussen staten (volkenrecht) -> bijv. hoe bestrijden tot stand komt en gelding heeft
staten samen drugs
- Recht m.b.t. internationale organisaties -> bijv. de VN
