SPORTPSYCHOLOGIE
Sofie van Miert, BW 2020
Inhoudsopgave
Hoorcollege 1, Wat is sportpsychologie? ........................................................................................................ 3
Boek H.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 3
Hoorcollege 2, Motivatie in de sport............................................................................................................... 6
Boek H.2 Motivatie en sport ....................................................................................................................... 6
Halperin et al. (2016): Choices enhance punching performance of competitive kickboxers ................... 14
Hoorcollege 3, Attributies in de sport ........................................................................................................... 15
Boek H.3 Attributies .................................................................................................................................. 15
Rascle et al. Attributiefeedback ................................................................................................................ 18
Boek H.6 Persoonlijkheid en sport ............................................................................................................ 20
Hoorcollege 4 ................................................................................................................................................ 24
Hoorcollege 5, Mentale vaardigheden & mentale training........................................................................... 25
Boek H.9 Mentale vaardigheden en mentale training .............................................................................. 28
Gardner & Moore: Mindfulness-based and acceptance-based interventions in sport and performance
contexts ..................................................................................................................................................... 39
Gucciardi (2017): Mental toughness: progress and prospects ................................................................. 40
Jones (1993): The Role of Performance Profiling in Cognitive Behavioral Interventions in Sport ............ 40
Hoorcollege 6, Coaching en Sportteams ....................................................................................................... 42
Boek H.10 Coaching................................................................................................................................... 42
Boek H.11 Sportteams............................................................................................................................... 47
Hoorcollege 7, Motivatie extreme sporten, aanvullingen emoties en mentale voorstellingen ................... 50
Boek H.2.6 Motivatie voor extreme sporten............................................................................................. 50
Boek H.4 Emoties in de sport .................................................................................................................... 51
Balk et al. (2013): Coping Under Pressure: Employing Emotion Regulation Strategies to Enhance
Performance Under Pressure .................................................................................................................... 56
Boek H.8.4 8.5 Mentale voorstellingen ..................................................................................................... 57
Hoorcollege 8: Yannick Balk, Mentaal herstel ............................................................................................... 60
Hoorcollege 9: Afke van de Wouw, Praktijk sportpsychologie ..................................................................... 66
1
,Hoorcollege 10: Resilience (dr. Jolan Kegelaers) ........................................................................................... 70
Boek H.12: De keerzijde van sport ............................................................................................................ 74
Bruin et al.: Achievement goal theory and disordered eating: Relationships of disordered eating with
goal orientations and motivational climate in female gymnasts and dancers ......................................... 84
Gustafsson et al.: Athlete burnout ............................................................................................................ 84
Hooorcollege 11: Exercise Psychology .......................................................................................................... 85
Weinberg and Gould: Exercise behavior and adherence .......................................................................... 90
Ekkakis (2017): People have feelings ........................................................................................................ 92
2
,Hoorcollege 1, Wat is sportpsychologie?
Doelstellingen
• uiteenzetten wat bedoeld wordt met de "body of knowledge" sportpsychologie, waarin dit zich
onderscheidt van de "algemene" psychologie en waarin dit overeenkomt;
• uiteenzetten welke betekenis de sociale psychologie kan hebben voor het stimuleren van mensen
tot meer fysieke activiteit;
• een beknopte beschrijving geven van de geschiedenis van de sportpsychologie.
Boek H.1 Inleiding
Psychologie: wetenschap van het gedrag en de cognitief-affectieve, sociale en biologische basis daarvan
Inhoudelijke definitie
Sportpsychologie: deelgebied van de psychologie waarin gedrag in sportsituaties wordt bestudeerd
Operationele definitie
Sportpsychologie: deelgebied van de psychologie waarover wordt gepubliceerd in wetenschappelijke
tijdschriften op het gebied van de sportpsychologie.
Bestuderen gedrag in sportsituaties:
- Beschrijven
- Verklaren
- Voorspellen
- Beheersen/beïnvloeden
Sportkenmerken
- Leveren van lichamelijke inspanning
- Vrijwillig opwerpen van hindernissen en obstakels die het lastiger maken doelen te bereiken
- Vrijwillig afzien, pijn lijden en risico’s nemen
- Veel inspanning leveren tegen weinig of geen materiële beloning
- Optreden voor het oog van veel toeschouwers
- Situaties opzoeken die makkelijk tot negatieve emoties leiden
- Sterke wedijver
Taken sportpsychologie
1. Ontwikkelen van theorieën over/doen van onderzoek naar gedrag in sportsituaties
o Beschrijven, verklaren en voorspellen
2. Beïnvloeden van gedrag in sportsituaties
o Beïnvloeden, beheersen en controleren
Sportpsychologie: maakt gebruik van theorieën, begrippen, modellen en instrumenten uit de psychologie
Kern psychologie
• Studie van biologische basis van gedrag
o (neuro)fysiologische processen, hormoonhuishouding
• Studie van cognitief-affectieve basis (gevoelens, gedachten, gedrag)
o Mentale, emotionele, cognitieve processen
o Gedrag gestuurd door wat je weet, waar je over nadenkt
• Sociale basis van het gedrag
o Sociale context, culturele en etnische achtergrond, man/vrouw rollenpatroon
• Individuele verschillen
o Persoonlijkheidsverschillen, verschillen in omgaan met bijv. emoties, spanning, autoriteit,
tegenslag etc.
3
,Uitgangspunt sportpsychologie: O.b.v. valide vragen uit en over de sport, theorie en begrippen verder
ontwikkelen en toespitsen tot “body of knowledge” sportpsychologie
Exercise psychologie: psychologie van fysiek (in)actief gedrag
- Leefstijl: actief/inactief
- Motivatie tot fysieke activiteit
- Van inactief naar actief gedrag: gedragsverandering (veranderen, vasthouden, terugval)
- Effecten fysieke activiteit op psychologische variabelen; fysieke/mentale gezondheid
Fysieke activiteit: lichaamsbeweging, skeletspieren, energieverbruik
Exercise: gestructureerde fysieke activiteit (vaak met als doel gezondheid)
Sport: gereglementeerde en gestructureerde fysieke activiteit
Geschiedenis sportpsychologie Nederland
- 1898: Norman Triplett bestudeert wielrenners onder verschillende condities → conclusie dat
aanwezigheid van andere de prestatie positief beïnvloed = sociale facilitatie.
- 1900: Anderson, mentale oefening en transfer
- 1914: Cummings, effect basketbaltraining op concentratie/ motorische reacties
- 1925: Coleman Griffith (VS), sportpsychologisch lab ingericht
o Mentale alertheid, spiergevoel, reactiesnelheid
o ‘The more mind is made use of in athletic competition, the greater will be the skill of our
athletes.’
- 1925: Carl Diem (De) en Avksentij Puni (Rusland), sportpsychologische labs ingericht
- 1955: Begin systematisch sportpsychologisch onderzoek
- 1965: International Society for Sport Psychology (ISSP) → Noord-Amerika
- 1967: NASPSPA
- 1969: FEPSAC → Europees
- 1980: eerste kwarteeuw van de sportpsychologie was onderzoek vaak beschrijvend of
explorerend en nauwelijks hypothese-toetsend → Morgan: ‘De keren dat sportpsychologen hun
werk baseren op theorieën, hebben zij neiging slechte theorieën te kiezen.’
- 1984: Bakker & Whiting: 1e NL boek Sportpsychologie
- 1987: VVSP (Vlaanderen)
- 1989: VSPN (Vereniging sportpsychologie NL), samenwerking met NOC*NSF
Exercise psychology (inspanningspsychologie): vragen centraal over fysieke activiteit en lichamelijk
inspanning. (Als er ‘sport’ in de vraag staat behoort het tot de sportpsychologie!)
4
, Gardner & Moore (2006): Klinische sportpsychologie logisch gericht op ontwikkeling van een holistisch
begrip van psycho-sociale werkelijkheid van de sporter i.p.v. focus op prestatie alleen
Mentale training = systematisch leren en oefenen van mentale vaardigheden
- Stellen van doelen
- Zelfspraak
- Werken met mentale voorstellingen
- Ontspanning
➢ Om goed te presteren
➢ Om plezier in sport te houden
➢ Behoud van welzijn (well-being) = holistisch
Sportpsychologie APA
- Enhance performance. Various mental strategies, such as visualization, self-talk and relaxation
techniques, can help athletes overcome obstacles and achieve their full potential.
- Cope with the pressures of competition. Sport psychologists can help athletes at all levels deal
with pressure from parents, coaches or even their own expectations.
- Recover from injuries. After an injury, athletes may need help tolerating pain, adhering to their
physical therapy regimens or adjusting to being sidelined.
- Keep up an exercise program. Even those who want to exercise regularly may find themselves
unable to fulfill their goal. Sport psychologists can help these individuals increase their motivation
and tackle any related concerns.
- Enjoy sports. Sports organizations for young people may hire a sport psychologist to educate
coaches about how to help kids enjoy sports and how to promote healthy self-esteem in
participant
Mentale begeleiding: Alle activiteiten waarin bewust en systematisch aandacht wordt besteed aan
mentale aspecten van sportbeoefening
5
