Samenvatting ontwikkeling in de context
Hoofdstuk 1 systeemgericht werken
In de sociale wetenschappen wordt ‘systeem’ gebruikt voor een complex van met elkaar omgaande
individuen zowel binnen als buiten het gezin.
Het begrip systeem wijst op een eenheid, opgebouwd uit deelverhoudingen; het gaat niet alleen om
de delen op zich, ook niet om het geheel, maar om de doelgerichte betrekkingen tussen dit alles. (zie
pagina 19 voor schematische weergave).
Systeemgericht werken kan op verschillende manieren worden opgevat. Dit zijn de 3 betekenissen:
1. Ten eerste is het een verwijzing naar de therapievorm, waarbij niet alleen de aangemelde
cliënt maar een paar, een gezin of een groep mensen die een duurzame relatie hebben met
elkaar, samen bij de behandeling aanwezig zijn, dan wel deze deels samen doorbrengen.
2. Ten tweede heeft systeemgericht werken betrekking op de inhoud of het doel van de
behandeling. De onderlinge relaties vormen het belangrijkste aandachtspunt, hierbij is het
doel het functioneren van het (gezins) systeem te verbeteren.
3. Ten derde heeft systeemgericht werken betrekking op de circulariteit, de wederzijdse
beïnvloeding en niet op het ‘oorzaak en gevolg’ gedachtengoed, het lineaire denken.
Er is sprake van innerlijke boodschappen- een input, troughput en output: en binnen de eenheid van
de mens.
Materie, energie en informatie passeren voortdurend de grens van een systeem (input), worden
door het systeem bewerkt (throughput) om vervolgens weer uitgewisseld te worden met de
omgeving (output). Door dit proces krijgt het systeem voortdurend ‘feedback. Deze feedback wordt
gebruikt om het systeem te veranderen, te verbeteren of te stabiliseren.
Open systemen zijn in continue interactie met hun omgeving. De mens is een open systeem.
Wholeness: De benadering van de mens als systeem, die in open verbinding staat met de omgeving
en een voortdurende uitwisseling van materie, energie en informatie onderhoudt.
Bij gesloten systemen is er geen uitwisseling met de omgeving.
Open systemen hebben intensieve interactie, gesloten systemen een beperkte interactie met hun
omgeving.
Entropie: open systemen raken steeds meer gesloten wanneer de uitwisseling met de omgeving
afneemt.
Negentropie: hierbij komt steeds meer interactie met de omgeving waardoor je van gesloten
systeem naar een open systeem gaat.
Zelfstabilisatie: het mechanisme waarbij een mens zich aanpast aan zijn omgeving of aanpassingen
in zijn omgeving bewerkstelligt. Bv: het is koud, je doet een trui aan (aanpassing aan omgeving), of je
zet de verwarming aan (omgeving aanpassen)
Zelforganisatie: het systeem past niet zichzelf aan maar verandert structureel. Bv: een eskimo is
aangepast om voortdurende kou te trotseren terwijl onze vinger er af zouden vriezen.
,Dyadisch subsysteem: bestaat uit 2 personen, is het kleinste sociale subsysteem. (zie pagina 25)
Het suprafamiliare systeem: de familie als systeem kan opgebouwd zijn uit verschillende
gezinssystemen en individuele systemen. (met het systeem ‘familie’ worden de bloedverwanten tot
in de derde lijn bedoeld)
De vijf systemen waarmee de systeemgericht social worker te maken heeft zijn:
1. het individuele systeem de cliënt
2. subsysteem 2 personen, bv. cliënt en partner of cliënt en kind
3. gezinssysteem het gezin
4. suprafamiliare systeem drie generaties van de familie
5. de omgeving als systeem school, werk
Het werken aan zekerheid binnen een systeem heeft geen zin als de fysiologische behoeften niet
vervuld zijn.
Er is altijd sprake van circulair verband. Er is geen eenduidige oorzaak gevolg causaliteit.
,Hoofdstuk 2 systeemgericht werken
De Algemene Systeemtheorie word beschouwd als de basis van het systeemtheoretisch denken.
Hier uit komen er drie systeemtheoretische invalshoeken:
1. De Structurele theorie van Minuchin en anderen. Binnen deze theorie staat de wijze waarop
het gezin georganiseerd is centraal.
2. De Strategische of communicatietheorie van onder andere Haley en Watzlawick. Zij
benaderen vooral de wetmatigheden in de communicatie tussen mensen.
3. De Intergenerationele of Contextuele systeemtheorie van Boszormenyi-Nagy, Hij stelt met
name dat de relaties tussen familieleden over de verschillende generaties moeten worden
betrokken in de analyse en behandeling.
De algemene systeemtheorie
Zijn theorie kent een viertal kernpunten zoals hij systemen ziet:
1. Bestaande uit verschillende delen die onderling samenhangen en elkaar wederzijds
beïnvloeden, niet lineair maar circulair. Veranderingen in een deel van de groep zullen
gevolgd worden door veranderingen in andere delen van een groep, enzovoort;
2. Zichzelf handhavende eenheden die in voortdurende wisselwerking staan met hun
omgeving. Er is sprake var eer in input, troughput en output. Dit is de basis van zijn open
systeemtheorie
3. Eenheden die het vermogen hebben zichzelf te handhaven. Zich voortdurend op hun
omgeving af te stemmen en in een dynamisch evenwicht zijn met hun omgeving. Al de
gedragingen van de eenheden hebben een functie binnen het geheel;
4. Eenheden met het vermogen zichzelf te besturen en zichzelf te reproduceren.
De structurele theorie
Bij de structurele theorie wordt het gezin gezien als een dynamisch sociaal systeem. Het gezin heeft
vanuit deze visie twee belangrijke taken:
1. Het zeker stellen van het voorbestaan van het gezinssysteem;
2. Het stimuleren van de ontwikkeling van de gezinsleden. Bij het aanpassen van het
gezinssysteem aan de veranderingen, veranderen ook de betrekkingen van de gezinsleden
ten opzichte van elkaar.
Ieder individu, gezin, iedere familie of gemeenschap is:
- tegelijkertijd geheel en een deel
- niet meer dan een ander deel;
- een ander deel niet verwerpt of in tegenspraak ermee is;
- in een actueel en voortdurend proces staat van communicatie en verwantschap.
De Strategische of communicatietheorie
Deze theorie gaat uit van het systeem als communicatief en interactioneel systeem, waarbinnen
wetmatigheden zijn in de wijze waarop mensen met elkaar omgaan.
Het doel van de strategische therapie is gericht op het herstel van een evenwicht binnen een
systeem.
Men wil interactiepatronen die probleemgedrag of een stoornis in stand houden opsporen,
blokkeren en reguleren om zodoende het systeem anders te organiseren en bestaande destructieve
regels te vervangen.
,Strategisch therapeuten benadrukken twee niveaus van communicatie:
1. het niveau van de feitelijke communicatie. Hierbij gaat het om het observeerbare gedrag en
de vicieuze, zichzelf organiserende interactiereeksen;
2. het niveau van interpuncties en premissen, van waaruit de gezinsleden de interactionele
gebeurtenissen betekenis geven. Dit is het niveau van de cognities, ook wel het symbolische
niveau genoemd.
Om een gezinssysteem te analyseren gebruikt een strategisch gezinstherapeut vier concepten:
- De interactiereeks, als een steeds terugkeren stereotiep proces;
- Hiërarchische ordening van gezinsinteracties;
- De meervoudige betekenis van symptomen;
- De levenscyclus van het gezinssysteem.
Vanuit de communicatietheorie zijn enkele algemene principes over menselijke communicatie
geformuleerd:
- Alle gedrag is communicatie.
- Inhoudsniveau of rapportaspect en betrekkingsniveau of bevelsaspect.
Inhoudsniveau: wordt in woorden overgebracht
Betrekkingsniveau: wordt overgegeven door middel van toon, houding, gebaren en context
Bevelsaspect: roept op om je op een bepaalde manier te gedragen.
- Interpunctie: dit geeft het startpunt van gedrag weer.
De Intergenerationele of Contextuele systeemtheorie
Deze theorie benadert vanuit het proces over generaties heen de cliënt. De theorie is gebaseerd op
twee overtuigingen:
1. De gevolgen van iemands beslissingen en acties kunnen naast het gevolg voor de eigen
persoon, ook van invloed zijn op het leven van alle mensen die een betekenisvolle relatie
met die persoon hebben.
2. Een goede, bevredigende relatie is onlosmakelijk verbonden met het rekening houden met
de gevolgen van beslissingen en acties die ie als persoon neemt, voor personen met wie je
een betekenisvolle relatie hebt.
Nagy onderscheidt vier dimensies in de relationele werkelijkheid van de mens:
1. De dimensie van de feitelijke gegevens
2. De dimensie van het terrein van de psychologie
3. De dimensie van de interactie
4. De dimensie van de relationele ethiek.
Relationele ethiek: het leggen van een betrouwbare basis voor het omgaan met elkaar, waardoor
vertrouwen, veiligheid en solidariteit tussen mensen wordt vergroot Het kan hier gaan om het vragen
om en het geven van erkenning op basis van rechtvaardigheid.
,Hoofdstuk 3 systeemgericht werken
Een gezin is elk leefverband, van één of meer volwassenen die verantwoordelijkheid dragen,
stabiliteit en continuïteit bieden voor de verzorging en opvoeding van een of meer kinderen vanuit
een duurzame relatie.
Het gezin als hoeksteen van de samenleving 1875 - 1950
Het gezin beschouwd als het fundament van de samenleving, reden vanuit politiek oogpunt was dat
gezonde gezinnen met gezonde kinderen de nationale volkskracht op peil zouden houden. Het
christelijke huisgezin kreeg een heilige glans als enige juiste plek voor seksualiteit en voortplanting,
voor opvoeding en voor geloofsoverdracht.
Het gezin in wederopbouw 1945-1960
De oorlogen en de economische crisis van de jaren dertig hadden veel gezinnen in diepe armoede
gebracht. Het welzijn van Nederlandse gezinnen werd meer dan ooit beschouwd als een nationaal
belang. In deze jaren ontwikkelde de Nederlandse overheid voor het eerst een duidelijk gezinsbeleid
om gezinnen van goede huisvesting en een toereikend inkomen te voorzien. De verzorgingsstaat was
in opkomst. In deze periode ontstond ook voor het eerst het gezinsgericht werken.
Het gezin uit beeld 1960-1980
Het gezin verloor langzaam zijn centrale plaats, althans in het sociale denken, niet in de dagelijkse
praktijk. De groeiende economische welvaart maakte dat er een andere maatschappelijke behoefte
ontstond. Vanuit de overheid werd gestimuleerd om beide ouders te laten werken en verdienen.
Bovendien ontstonden in de jaren zeventig en tachtig naast het gezin allerlei andere leefvormen:
eenoudergezinnen, latrelaties, ongehuwd samenwonen, commune-achtige leefvormen. De aandacht
vanuit de overheid en het maatschappelijke werk voor deze gezinnen was minimaal, enerzijds
passend bij de terughoudendheid die deze periode kenmerkte, anderzijds vanuit een onbekendheid
met de andere cultuur.
Het gezin wederom hoeksteen? 1990-2005
De politiek richt zich in het kader van jeugdhulp ook op gezinsvervangende hulpvormen als het in het
eigen gezin niet meer kan. De onderhandelingsstijl als opvoedstijl is in. De kinderen laten zich ‘horen’
en de politiek hierop reageert met ‘nonnen en waarden’ en aandacht voor het gezin. Allochtonen
hebben een hechtere familieband dan autochtonen.
Het gezin, zelfverantwoordelijk 2005-heden
Het percentage van kinderen dat in een niet-huwelijkse situatie wordt geboren, lag in 1970 nog op
2%, in 2006 werd 39% van alle kinderen geboren in een niet-huwelijke situatie. Trouwen is uit de
mode eenoudergezinnen zijn in de mode.
Autoritair, gebruikmakend van macht met een dwingend karakter, voor iedereen is er maar één
maatstaf. Er wordt gesteld dat kinderen een minderwaardigheidscomplex zouden kunnen krijgen als
ouders heel erg dominant zijn.
Autoritatief. Uitgaan van de individuele behoeften en geaardheid van het kind met duidelijke
grenzen tegemoet wordt gekomen.
Vanuit de Structurele Theorie wordt het volgende begrip aangehaald, regelproblematiek: wat voor
soort boodschappen of wat voor soort gedrag kan of mag binnen onze relatie voorkomen en wat niet
, en wie stelt vast wat er in onze relatie zal gebeuren, met andere woorden: wie zal onze relatie
definiëren?
De affectieve relatie binnen een gezin symboliseert zich in termen van:
- Onvoorwaardelijke affectie versus een tekort aan affecten;
- Vertrouwen versus wantrouwen
- Wederkerigheid versus negatief reageren
Ieder gezin is continu aan verandering onderhevig op diverse fronten: leeftijd., gezinsgrootte en
beroepsstatus. Om een goed beeld van een gezin te krijgen, moet je verder kijken dan het hier en nu,
verder ook dan het verleden. Bij een faseverandering hoort ook een verandering in de
ontwikkelingstaken en gezinsfuncties van ouders en ontwikkelingstaken van de kinderen.
