Eindtermen filosofie
Hoofdstuk 1
De kandidaten kunnen met een voorbeeld uitleggen dat het toeschrijven van
verantwoordelijkheid aan een persoon een filosofische (metafysische) opvatting over
persoonlijke identiteit vooronderstelt.
Verschillende filosofen hebben verschillende meningen over het feit wanneer je iemand
verantwoordelijk zou kunnen stellen voor de handelingen die zij zouden hebben gedaan. Dit
omdat bij sommige filosofen, de persoon die een bepaalde handeling heeft verricht, niet meer
dezelfde persoon is als nu om bepaalde redenen, zoals geen herinneringen meer hebben van
eerder, of geen psychologische verbanden hebben, zoals een dement iemand. Volgens een
aantal filosofen is de nieuwe persoon niet meer verantwoordelijk voor wat de oude persoon
heeft gedaan, omdat het twee verschillende personen zijn.
De kandidaten kunnen met het gedachte-experiment ‘Het schip van Theseus uitleggen wat
de metafysische vraag naar (persoonlijke) identiteit inhoudt. Daarbij kunnen zij de volgende
onderscheidingen uitleggen en toepassen: de continuïteit van een persoon en de continuïteit
van een ding kwalitatieve identiteit en numerieke identiteit
De vraag naar persoonlijke identiteit is wat hetzelfde blijft door de tijd heen. Bij een ding wordt
gekeken naar de materie, of deze gelijk is gebleven. Bij personen wordt gekeken naar
psychologische continuïteit. Daarnaast wordt er nog een verschil gemaakt op gebied van
numerieke en kwalitatieve identiteit. Numeriek = er is er maar één van, zoals jijzelf. Kwalitatief =
ergens veel op lijken, dezelfde kenmerken en eigenschappen hebben.
De kandidaten kunnen het psychologische criterium voor persoonlijke identiteit van John
Locke weergeven, uitleggen en toepassen en er voorbeelden bij geven. Daarbij kunnen zij
aangeven welke rol het bewustzijn /geheugen speelt in Lockes onderscheid tussen persoon
en mens.
Het psychologische criterium van Locke gaat allereerst een onderscheid maken tussen mens en
persoon. Een mens is een lichaam waarin de functionele organisatie goed geregeld is. Een
persoon is iemand die zich dingen kan herinneren van dingen die hij eerder heeft gedaan. Hier is
het bewustzijn/geheugen natuurlijk erg belangrijk, omdat zonder dit, je jezelf niks zou
herinneren. Wanneer je niet kan herinneren wat jij vorige week vrijdag hebt gedaan, ben jij een
ander persoon nu, tegenover die vrijdag.
De kandidaten kunnen uitleggen dat herinneringen volgens Locke zowel voldoende als
noodzakelijke voorwaarden zijn voor persoonlijke identiteit en dit toepassen op vragen naar
verantwoordelijkheid.
Noodzakelijk > zonder herinneringen ben je niet die persoon, eenzelfde persoon weet wat hij
eerder heeft gedaan in zijn leven
Voldoende > alleen dezelfde persoon kan zich dingen herinneren die hij eerder heeft ervaren,
het bewustzijn is alleen voor de persoon zelf
De kandidaten kunnen de kritiek van Thomas Reid op Lockes psychologische criterium voor
persoonlijke identiteit weergeven en uitleggen met een voorbeeld.
, Volgens Thomas Reid leidt Locke zijn criterium tot een paradox. (appeldief, officier, commandant
verhaal) volgend Locke kunnen deze personen niet dezelfde persoon zijn. Maar volgens de logica
zouden deze personen wel één en dezelfde persoon zijn
De kandidaten kunnen overeenkomsten en verschillen tussen het psychologische criterium
voor persoonlijke identiteit van Derek Parfit en Locke weergeven, uitleggen en toepassen.
Daarbij kunnen zij aangeven welke problemen bij Lockes criterium worden opgelost door het
criterium van Parfit.
Overeenkomst: voor beide zijn herinneringen aan bepaalde dingen in het verleden voldoende
om te concluderen dat je dezelfde persoon bent
Verschil: bij parfit wordt er naar meer gekeken dan alleen herinneringen, maar ook naar
karaktereigenschappen, intenties, verlangens etc. Hierin moet een overlap zijn.
Parfit zijn oplossing: door de psychologische overlap is Parfit zijn theorie niet meer kwetsbaar
voor Reid zijn kritiek
De kandidaten kunnen met een gedachte-experiment uitleggen dat je in meer of mindere
mate dezelfde persoon kunt zijn en uitleggen dat vragen naar persoonlijke identiteit daarom
volgens Parfit soms leeg zijn.
Volgens Parfit kan persoonlijke identiteit gradueel zijn. Dit betekent dat je in meer of mindere
mate jezelf kan zijn. (Kwaadaardige hersenchirurg die schakelaars omzet) De vraag naar
persoonlijke identiteit kan volgens Parfit dan ook leeg zijn, omdat je zoals bij dit gedachte-
experiment midden in het verhaal zit, je deels Napoleon en deels jezelf bent. Je kan dus geen
betekenis antwoord geven op wie je nu eigenlijk echt bent.
De kandidaten kunnen de kritiek van Paul Ricoeur op Parfits theorie over persoonlijke
identiteit weergeven en uitleggen. Daarbij kunnen zij de onderscheidingen tussen ipse-
identiteit en idem-identiteit, tussen een huidig en toekomstig perspectief en tussen een
eerste- en derde persoonsperspectief toepassen.
De kritiek die Paul Ricoeur levert op Parfit is dat zijn theorie te onpersoonlijk zou zijn. Parfit kijkt
alleen nog maar naar de psychologische verbanden, waar de personen zelf niet echt meer van
belang zijn, er wordt bij Parfit vooral naar het derde persoonsperspectief gekeken. Bij Ricoeur
wordt er juist gekeken naar de persoon zelf, in het eerste persoonsperspectief. Bij ipse-identiteit
gaat het dan ook echt om de persoon zelf, wat de persoon zelf meemaakt. Bij idem-identiteit
wordt er meer van een ‘afstandje’ toegekeken en worden ervan daaruit oordelen gevestigd,
zonder naar de persoon zelf echt te kijken naar hoe deze bepaalde dingen ervaart.
Daarnaast kan je door het huidig- en toekomstperspectief ook iemand sneller verantwoordelijk
houden voor zijn daden. (Dennett die wist dat hij gewelddadig was in slaap, had acties hiervoor
kunnen ondernemen)
De kandidaten kunnen met een voorbeeld uitleggen welke verschillende praktische gevolgen
voor persoonlijke verantwoordelijkheid er zijn vanuit Parfits en Ricoeurs opvatting over
persoonlijke identiteit.
Parfit en Ricoeur zullen mensen op een andere manier beoordelen in het feit of zij
verantwoordelijk zijn voor bepaalde handelingen. Parfit kijkt puur en alleen naar de
psycholgische verbanden van de persoon die een handeling heeft gedaan en naar de persoon
nu, hebben deze twee personen veel psychologische overlappingen, dan wordt de persoon
