College 1: perceptuele ontwikkeling
Introductie en biologische basis van perceptie (H1 en H2)
Waarom is perceptie zo belangrijk?
Perceptie is eigenlijk de enige manier waarop wij informatie uit de buiten wereld van onze omgeving
tot ons kunnen nemen. Zonder perceptie kunnen wij niks. Als je niks waarneemt. Je kan wel één
zintuig missen en sommige mensen ook twee, maar als je helemaal geen zintuigen zou hebben,
kunnen wij heel weinig. Dan zouden we waarschijnlijk niet eens overleven. Daardoor is perceptie een
heel belangrijk aspect voor de cognitie, want cognitie is informatieverwerking. Want er moet dan wel
informatie zijn om te verwerken. Die informatie komt binnen via onze zintuigen.
Dat de perceptie belangrijk is blijkt ook wel dat een heel groot deel van onze cortex, het deel van de
hersenen waar informatie verwerkt wordt, houdt zich bezig met perceptuele informatie. Meer dan
de helft wordt geschat.
Is perceptie één op één relatie met de buitenwereld? Is dat wat daar is zie ik dat precies zoals dat
daar is? Gebeurt iets in de hersenen. Is niet één op één.
Ecologie
Vanuit een ecologisch perspectief is dat wel te verklaren. De ecologie houdt zich bezig met de
relaties tussen organismen en de omgeving. De ecologische psychologie vooral met de relatie met de
mens en zijn of haar omgeving.
Er zijn ook dingen die wij niet waar kunnen nemen. Wij kunnen geen moleculen zien met het blote
oog. Wij kunnen ook niet de afstand tussen sterren zien met het blote oog.
Lijkt allemaal goed afgestemd, zodat wij in het dagelijks leven gewoon goed kunnen functioneren en
weten hoe wij moeten handelen.
Sensatie versus perceptie
Keenan
Sensatie is het waarnemen van een stimulus, maar zonder dat je daar betekenis aangeeft.
Perceptie: dan geef je pas betekenis aan die waarneming. Dan geef je er betekenis aan.
Onderscheid is erg lastig!
Baby’s: sensatie of perceptie?
James (1890): Waarneming van pasgeborenen is ongeordend, chaotisch. Perceptuele ontwikkeling is
nodig om deze sensaties georganiseerd en betekenisvol te laten worden
Anderen: Baby’s hebben een verfijnd vermogen betekenis te geven aan de wereld.
Baby’s kunnen al veer meer. Veel geavanceerder waarneming, in bepaalde mate sprake van
perceptie.
,Wat valt er allemaal onder perceptie?
Proprioceptie: weten waar de ledematen zich in de ruimte bevinden zonder te kijken
Receptorcellen
Het omzetten van energie uit de buitenwereld naar elektrische zenuwimpulsen (en die worden dan
weer door gegeven naar de hersenschors).
Er zijn 4 soorten receptoren:
- Mechano
- Chemo
- Foto (ogen)
- Noci (pijn)
Receptoren → zenuwbanen → cortex
Perceptie: Constraints (voorwaarden)
Voor al die vormen geldt dat de energie uit de buitenwereld informatie geeft over die buitenwereld
en dat wordt omgezet in zenuwimpulsen. Het is niet een één op één relatie. We maken er in de
hersenen iets betekenisvols van. Dat doen we door middel van bepaalde constraints. Die zijn
gebaseerd op de kennis die wij hebben van de wereld. Baby heeft minder kennis en zal dus dingen
anders waarnemen dan ons.
Baby’s kijken al op jonge leeftijd langer naar onmogelijke situaties. Dus moeten ze wel een soort
beeld hebben en voorwaardes in hun hoofd. als het alleen maar sensaties zouden zijn zou een baby
geen onderscheid maken in wat hij ziet, of het nou mogelijk of onmogelijk is wat hij ziet.
Theoretische stromingen
• Constructivistische benadering (Piaget)
• Nativistische of ecologische benadering (Gibson & Gibson, directe perceptie)
,Constructivisme
Jean Piaget → cognitief centraal
Volgens hem is de perceptuele ontwikkeling een gevolg, een afgeleid van die cognitieve ontwikkeling.
Dus perceptie wordt door hem geconstrueerd op basis van voorafgaande kennis. Dat gaat niet
automatisch. Dat gaat door actief handelen, interacteren met de omgeving. Hierdoor zal een kind
steeds meer kennis vergaren en daardoor ook meer gaan waarnemen. Hij ziet dat als een top-down
proces, dat gaat van de cognitie naar de waarneming. Cognitie is dan de top.
Nativisme
James en Eleanor Gibson.
Alles zit het al in hetgeen wat wij waarnemen. Alle structuren zitten al in de wereld en wij zijn zo
gebouwd dat we in staat zijn dat ook op te nemen uit de wereld. Het is al aangeboren. (ongeacht hoe
ze waargenomen worden)
Affordancist hiermee bedoelen ze hetgeen, objecten of de buitenwereld, verschaffen van informatie.
Bijvoorbeeld een stoel geeft de affordance dat je erop kan zitten.
Perceptie ontwikkelt zich wel, in de zin dat kinderen leren meer onderscheid te maken door dingen
die wel op elkaar lijken, maar gaan dat steeds specifieker kijken. En door meer relaties te leggen.
Bijvoorbeeld een hamer en een spijker dat je die samen kan gebruiken.
Bottom-up processing is data gestuurd en stelt dat perceptie de cognitie stuurt, dat wil zeggen dat
we onderaan beginnen met waarneembare patronen en deze informeren onze cognitieve processen
van hogere orde. Nu kan ik dit een klein beetje vereenvoudigen met een voorbeeld. Sensation houdt
in dat je ogen visuele informatie verzamelen, hun oren auditieve informatie verzamelen, enzovoort,
met de andere zintuigen. Dus als je je voorstelt dat een mug om je hoofd zoemt. Je ogen verzamelen
visuele gegevens over de omgeving, je oren horen het zoemen en zodra deze gegevens de hersenen
bereiken en verwerkt zijn, heeft de waarneming plaatsgevonden, neemt de cognitieve component
het over en wordt de intentie om de bug te meppen gevormd en in actie overgebracht. Dus het
bottom-up proces zegt dat zijn externe gegevens worden gebruikt door de cognitieve processen van
de hersenen om dingen te doen zoals beslissingen nemen en gedrag bepalen.
Top-down processing, bent u ooit midden in de nacht wakker geworden en in het donker naar de
koelkast of badkamer geschuifeld. Natuurlijk hebben we dat allemaal, maar dit is waar het concept
van top-down verwerking in beeld komt. Deze benadering stelt dat ons gedrag wordt beïnvloed door
conceptuele gegevens die zijn ondergebracht in het cognitieve proces van hogere orde dat onze
ervaringen en verwachtingen construeert. Dus eenvoudiger gezegd met een voorbeeld: je dwaalt
door je appartement in het donker. Je kunt je redelijk goed verplaatsen omdat je uit eerdere
ervaringen hebt bedacht hoe je appartement eruitziet in het licht. Dat is top-down verwerking,
omdat je perceptie en gedrag werd bepaald door wat je verwachtte te zien, niet alleen door de
visuele gegevens alleen.
Dus bottom-up processing stelt dat perceptie cognitie of gedrag stuurt en top-down processing stelt
dat perceptie wordt geconstrueerd door cognitie.
Ontwikkeling perceptie
Onderschatting perceptuele vermogens
Hoe komt het nou dat ze vroeger dachten dat baby’s echt nog helemaal niks konden op het gebied
van perceptie. Dat was eigenlijk het algehele beeld. Dat kwam uit het behaviorisme, het idee dat wij
allemaal als blanco ter wereld komen en dat alles geleerd moet worden door middel van
, conditionering. Dus vanuit dat idee dacht men dat de perceptie zal ook nog niet ontwikkeld zal zijn.
Daarnaast komt het ook door de generalisatie vanuit de motoriek. Dat werkt twee kanten op; aan de
ene kant, kan een baby niet iets pakken en daaruit kan je afleiden dat hij het niet ziet of hij heeft nog
niet het vermogen op het te pakken. Anderzijds dacht men als dit nog niet zo ontwikkeld zal zijn, die
motoriek, dan zal die perceptie ook wel niet ontwikkeld zijn, zoals alles nog niet ontwikkeld is.
De derde manier waarop men dacht was terug extrapolatie van de peuter/kleutertijd naar de
babytijd. Er werd in deze tijd ook vanuit gegaan dat alles zich continu ontwikkelde. Vanuit boven naar
beneden redeneren kom je bij nul uit, dat betekent dat bij een baby de perceptie nog niet ontwikkeld
is.
Belang onderzoek perceptuele ontwikkeling
Door allerlei betere onderzoeksmethoden is men erachter gekomen dat baby’s al degelijk veel verder
ontwikkeld zijn op perceptueel gebied. Waarom is dat nou belangrijk om te weten? Enerzijds is het
belangrijk wetenschappelijk gezien in het grote nature vs nurture debat, kan ook het stukje van de
perceptie bijdragen. Maar vooral ook praktisch; we moeten weten wat de normale ontwikkeling is op
perceptueel gebied om te weten wanneer iets niet goed gaat. En aangezien perceptie heel belangrijk
is zowel sociaal als cognitief voor de ontwikkeling.
Biologische basis van de perceptuele ontwikkeling
Zenuwstelstel
Zenuwcellen geven informatie, impulsen door aan andere zenuwcellen en komen uiteindelijk aan in
de hersens. Receptoren zijn ook zenuwcellen, maar dan van een speciaal soort. Die ontvangen geen
informatie van de zenuwcellen, maar ontvangen informatie uit de buitenwereld en geven die
vervolgens door aan andere zenuwcellen.
Ontwikkeling zenuwstelsel
Daar zit ook een ontwikkeling in, de verbinding tussen zenuwcellen. Rond de 6 maanden teveel
verbindingen en die gaan vervolgens ook weer weg. Dat proces van verbindingen vormen wordt
dendritishe arborisatie genoemd. En het weer wegsnoeien van teveel verbindingen, en dat zijn dan
vooral de verbindingen die niet gebruikt worden heet synaptisch snoeien. Hieruit kan je ook wel
opmaken dat stimulatie belangrijk is, want verbindingen die niet onderhouden worden, die niet
gestimuleerd worden die zullen verdwijnen. En dat is goed als het overbodige verbindingen betreft,
maar als een kind niet voldoende stimulatie krijgt perceptueel. Dan gaan de verkeerde verbindingen
weg.
Zien
Zien, de visus, is een belangrijk zintuig. Maar is ook een zintuig waar heel veel onderzoek naar
gedaan is en het is een zintuig met heel veel aspecten.
Wat zien we nu eigenlijk? De stimulus voor visuele perceptie is licht.
Vroeger dacht men dat onze ogen licht uitstraalde en dat we daardoor dingen zagen. We weten dat
dat niet zo is. Wat ook wel eens is gedacht dat objecten licht gaven en dat we dat opvingen. Objecten
geven normaal gesproken geen licht. Dus dat was het ook niet. Wat is dan wel die stimulus? Daar zijn
ze nog steeds niet helemaal over eens. Bestaat licht nou uit deeltjes? Of bestaat dat uit golven?
(MOET WETEN DAT HET OP BEIDE MANIEREN BESCHRIJVEN KAN WORDEN EN DAT VOOR
VERSCHILLEND ASPECTEN VAN HET ZIEN EN HET LICHT. DE ENE KEER HOMOGERELATEERD ALS
GOLVEN EN DE ANDERE KEER ALS DEELTJES OF ALS STRALEN)
