Methodologie van het belastingrecht
Week 1
Vertrouwen, legitimiteit en tax governance
Ontvangen belastingen en premies 2017
Maar wanneer wil de burger betalen?
We zullen zien dat het belangrijk is dat het belastingstelsel aan bepaalde waarden voldoet en deze waarde respect.
Belastingen en waarde(n)
• Commissie inkomstenbelasting en toeslagen (Commissie Van Dijkhuizen), Naar een activerender
belastingstelsel. Eindrapport, (juni 2013), p. 5, vraagt expliciet aandacht voor
o ‘misschien wel de belangrijkste waarde van een belastingstelsel, namelijk dat
o het door de overgrote meerderheid van de belastingplichtigen gezien wordt als een fair stelsel
gebaseerd op een vertrouwen dat er zorg voor wordt gedragen dat iedereen die belasting moet
betalen dat ook doet en dat toeslagen niet ten onrechte worden verstrekt.’
Het rapport van Commissie van Dijkhuizen 2013: dit rapport vroeg expliciet aandacht voor de belangrijkste waarden
van een belastingstelsel, namelijk dat de overgrote meerderheid van de belastingplichtigen het als een rechtvaardig
en fair stelsel ziet. En dat het ook gebaseerd is op het vertrouwen en dat ervoor gezorgd wordt, dat moet natuurlijk
de belastingdienst doen, dat iedereen die belasting moet betalen dat ook doet. Ook dat toeslagen niet ten onrechte
worden verstrekt.
Het gaat er bij toeslagen met name om dat deze op rechtmatige wijze worden verstrekt in de zin dat degene die de
toeslagen aanvragen (toeslaggerechtigden) op een nette en eerlijke manier worden behandeld.
Legitimiteit, vertrouwen, wederkerigheid & fiscaliteit
• Belastingen => rechtsorde => maatschappij => vrijheid individu
o Rawls: ‘society is a cooperative venture for mutual advantage (…) typically marked by a conflict as
well as by an identity of interests.’
o Belastingen maken overheidsvoorzieningen mogelijk, waardoor vrijheid van burgers inhoud krijgt:
➢ Justitie, politie, leger, onderwijs, gezondheidszorg, infrastructuur, economisch en
werkgelegenheidsbeleid, enz.
➢ Zonder belastingen geen (intellectuele) eigendom, geen markt etc.
• Samenwerking drijft op vertrouwen, daartoe dient handelen overheid legitiem te zijn
o Samenwerken doe je samen => wederkerigheid:
➢ Je moet over en weer met elkaar rekening houden; dus gezamenlijke verantwoordelijkheid
voor samenwerkingsproject en dat geldt ook voor fiscale actoren
➢ Fiscale actoren hebben gezamenlijke verantwoordelijkheid voor integriteit van
belastingrecht
, Methodologie van het belastingrecht
Belastingen worden krachtens de wet geheven (legaliteitsbeginsel). Dat betekent dus dat deze ingebed zijn in het
rechtssysteem en rechtsorde en de belastingen dienen de maatschappij. Belastingen zorgen voor publieke goederen
voor de maatschappij en daarmee uiteraard voor het individu.
Rawls zei dat de maatschappij een samenwerking was waarbij iedereen voordeel heeft. Maar belangrijk, er is ook
sprake van conflicten en ook van tegenstellingen van belangen. Ook zijn er gezamenlijke belangen.
Wederkerigheid
• Wederkerigheid: over en weer met elkaar rekening houden
• Mensen zijn afhankelijk van elkaar, van de maatschappij
o Zonder samenwerking geen overleving, geen beschaving/vrijheid
• Samenwerking leidt tot arbeidsdeling (specialisatie) => welvaart
o Zie Adam Smith
• Individuen dragen elk hun (‘anonieme’) onmisbare steentje bij aan maatschappij denk aan bakker,
wegwerker, secretaresse, leraar, etc.
• Individuen over en weer baat bij elkaars activiteiten
• Profiteren schept verplichting ook zelf bij te dragen aan maatschappij
• Niet bijdragen? Uitvreter / free rider schendt deze wederkerigheidsplicht
Legitimiteit
• Legitimiteit van belastingheffing o.b.v. de wet / het recht:
o Juridisch (normatieve benadering):
➢ Rule of law: machtsuitoefening overheid gebonden aan recht,
➢ Dan claim van staat jegens burgers:
▪ Burgers hebben verplichting tot gehoorzaamheid
o Sociaal-wetenschappelijk (empirische benadering)
➢ Mate waarin burgers zich verplicht voelen overheid te gehoorzamen, ongeacht mogelijke
voordelige of nadelige persoonlijke gevolgen
➢ Mate waarin burgers feitelijk vertrouwen hebben in overheid en zij bereid zijn haar regels na
te leven
• Legitimiteit: transformeert macht in gezag
o Burgers vertrouwen dat overheid hen rechtvaardig & als gelijken behandelt
Juridische legitimiteit. Waarom? Omdat belastingheffing via legaliteitsbeginsel op basis van de wet plaatsvindt. Dit is
een normatieve benadering. Vanuit de rechtsstaatgedachte (rule of law) wordt gesteld dat machtsuitoefening van de
overheid gebonden is aan het recht. Als nu op de juiste manier de juiste procedures worden toegepast, dus wetgeving
komt op juiste manier tot stand en ook belastingdienst handelt volgens het recht, dan is er een claim van de staat
jegens de burgers dat ze zullen betalen. Dus zij hebben verplichting tot gehoorzaamheid en dat is normatieve claim.
Sociaal-wetenschappelijke benadering is puur empirisch. Hierbij wordt gewoon gevraagd aan burgers of zij zich
verplicht voelen om de overheid te gehoorzamen. Voelt de burger zich verplicht om belasting te betalen ongeacht
mogelijke voordelige of nadelige gevolgen? Dus het gaat om de mate waarin burgers feitelijk vertrouwen hebben in
de overheid en daarom bereid zijn de regels na te leven. Dus het vertrouwen leidt tot legitimiteit. Belangrijk is dan dat
de legitimiteit macht transformeert in gezag.
Vertrouwen
• ‘De overtuiging dat anderen ons niet met opzet kwaad zullen aandoen, zeker niet als ze dit kunnen
vermijden, dat ze het goede met ons voor hebben en, indien mogelijk, oog zullen hebben voor onze
belangen’ (Van den Bos, 2011)
• Vertrouwen is noodzakelijke voorwaarde voor maatschappij/democratie/markt…
• Institutioneel vertrouwen: vertrouwen op instituties / systemen
o Instituties zoals wetgeving, rechtspraak of overheid
• Sociaal vertrouwen: vertrouwen in medemensen
• Mogelijk spill-over effect vertrouwen in belastingheffing:
o Vertrouwen werkt door naar andere instituties / medemensen
