Geschiedenis
Tijdvak 5 – Veranderend mens- en wereldbeeld
Tijd van de ontdekkers en hervormers
Renaissance
KA 19: “Het veranderende mens- en wereldbeeld van de Renaissance en het begin van een
nieuwe wetenschappelijke belangstelling.”
KA 20: “De hernieuwde oriëntatie op het erfgoed van de klassieke Oudheid.”
5.1 De Renaissance
Middeleeuwen
In de Middeleeuwen stond de Kerk centraal, relatie met god was heel belangrijk. Het leven
na de dood Momento mori is het belangrijkste, het leven is slechts een tussenfase. Weinig
mensen konden lezen en schrijven. En er was grote angst voor het onbekende.
Wat is de Renaissance?
‘Wedergeboorte’ van de Griekse en Romeinse cultuur.
In de Renaissance gingen mensen genieten van het leven op aarde en de aarde zien als een
paradijs, in plaats van een tussenfase van het leven.
Oorzaken Renaissance overzicht
1. Groeiende contacten tussen het Midden-Oosten en Europa
2. Meer mensen werden rijk
3. De uitvinding van de drukpers
4. De opkomst van de burgercultuur; machtsverlies katholieke kerk eind 16e eeuw,
opkomst protestantisme.
Ontstaan van een burgercultuur
De burgercultuur ontstond in twee gebieden:
o Italië
o Zuidelijke Nederlanden
Dit omdat deze gebieden een gunstige ligging hebben voor de handel.
Kenmerken burgercultuur
o Mensen konden lezen en schrijven
o Ze lieten grote huizen bouwen
o Mensen gingen luxegoederen en kunstwerken aanschaffen
o Er was veel interesse in de klassieke Oudheid
Het lezen van klassieke teksten was populair
,De mens en de wereld centraal
In de Renaissance (c. 1300 – 1600) veranderde de manier van denken in Europa. Dit noemen
we verandering van mensbeeld; wat betekend de mens en het wereldbeeld; hoe je naar de
wereld kijkt. Mensen gingen meer op zichzelf vertrouwen en zichzelf centraal stellen, ze
kwamen erachter dat ze talenten hadden en zich konden ontplooien. Er kwam interesse naar
het leven op aarde en de werking van de natuur en samenleving. Homo Universale; Het
ideaalbeeld van de mens, de algemeen ontwikkelde mens, een alleskunner, iemand die zich
volledig ontplooide. Leonardo Da Vinci (1452-1519) is een voorbeeld van een Homo
Universale, hij hield zich bezig met anatomie; bouw van het menselijk lichaam, natuur- en
scheikunde, kunst etc. Hij had een diepe interesse in zijn wereld en de mens.
Mensbeeld Renaissance
o Carpe diem: pluk de dag
o Mensen kregen nieuwe idealen, zoals zich ontwikkelen tot verstandig en mondig
individu
Terug naar de oude Grieken en Romeinen
In de Renaissance gingen mensen opzoek naar nieuwe inspiratie in de cultuur van de Grieken
en Romeinen uit de oudheid. De aandacht voor andere/onbekendere schrijvers groeide, de
boeken zouden kennis bevatten over verbetering van het leven op aarde. Humanisme;
Belangstelling van geleerden voor de antieke literatuur, poëzie en geschiedenis.
Menselijkheid staat centraal.
Literatuur, kunst en politiek
De mentaliteitsverandering is op verschillende manieren te merken, in literatuur, kunst en
politiek denken. Literatuur was in de Middeleeuwen vooral belangrijk voor geestelijken,
maar in de Renaissance groeide het bewustzijn van literatuur onder de niet-geestelijken. Er
kwam literatuur in de eigen taal en over niet-religieuze onderwerpen. Dante legt begin 14 e
eeuw de grondslag voor het moderne Italiaans en ook Boccaccio is een renaissanceschrijver
die schreef in eigen taal en over aardse zaken. Renaissance kunstenaars hadden meer
aandacht voor de manier van uitbeelding van het onderwerp. Ze wilden het echte leven
weerspiegelen, door gebruik van licht, schaduw en andere kleuren. Anatomie en menselijke
emoties werden belangrijk. Italiaanse kunstenaars als Botticelli, Rafaël en Michelangelo (15 e
en 16e eeuw) werden erg bekend met hun kunstwerken. In de Middeleeuwen had de politiek
veel te maken met god, maar dit veranderde in de Renaissance. Machiavelli schreef dat
machthebbers voor stabiliteit moesten zorgen, dat was in Italië namelijk niet het geval. Het
welzijn van de staat was belangrijker dan het welzijn van het individu. Machiavellisme;
machtspolitiek, de heerser zet lot naar eigen hand.
De uitvinding van de drukpers
o Meer mensen konden lezen
o Boeken en pamfletten konden sneller en makkelijker verspreid worden
, Schilderkunst
o Middeleeuwen: 2D
o Plat en vlak
o Renaissance: 3D
o Schaduw en diepte
o Nieuwe onderwerpen
o Niet-godsdienstig en portretten
o Auteur mag zijn naam op het werk zetten
Architectuur
o Griekse en Romeinse elementen
Literatuur
o Terugkijken naar de Griekse en Romeinse geschriften
o Mensen willen de denkbeelden van de Grieken en Romeinen begrijpen
o Meer los van het geloof komen
Geen scherpe breuk
Vanwege de belangstelling voor de Grieks-Romeinse cultuur is de periode Renaissance gaan
heten; ‘wedergeboorte’ van de klassieke cultuur. Een scherpe breuk tussen de
Middeleeuwen en Renaissance is er echter niet, de mentaliteitsverandering kwam al bij
andere voorlopers en werd later overgenomen. Het begon in Italië en verbreidde zich naar
Noord-Europa. Mensen dachten niet ‘Middeleeuws’ of ‘Renaissancistisch’, het was een
combinatie.
Ontstaan, verspreiding en gevolgen van de Renaissance
Italiaanse stadstaten
In Italië waren zelfstandigen stadstaten ontstaan. Sommige bewoners waren erg rijk
geworden. In Florence, belangrijkste stadstaat, was een culturele elite ontstaan, die rijkdom
wilde tonen. Rijke families gaven kunstenaars opdrachten, er kwam een culturele bloei en
vernieuwing, gericht op de antieke oudheid, want hiermee voelde de rijke burgers zich
verwant. De belangstelling voor de oudheid kwam ook weer op vanwege de terugkomst van
klassieke teksten, in kloosters in Italië, door kruistochten en via handel met Arabische
wereld.
Groeiende contacten Midden-Oosten en Europa
o Handel over land en over zee
o Ontstaan meer universiteiten in Europa
o Uitwisseling van kennis door kruistochten, drukpers en handel
o Gebruik van originele Griekse- en Romeinse geschriften
Noord-Europa
De nieuwe denkbeelden konden zich snel verspreiden door de uitvinding van de
boekdrukkunst; kunst om met losse letters boeken te drukken. Daardoor maakte kunstenaars
en geleerden op andere plekken in Europa kennis met de Renaissance en verplaatste zelfs
