Alle hoorcollege aantekeningen en een samenvatting van de literatuur per week van het eerstejaars Bestuurskunde vak Organisatietheorie, gegeven door professor Bernhard Bernhards aan de Universiteit Leiden.
2020 – 2021 Organisatietheorie
Hoorcollege 1: Organisaties als rationele systemen (1) + H1 t/m H3 & H36
Doel: inzicht in hoe (publieke) organisaties zijn opgebouwd, hoe we deze kunnen begrijpen en hoe deze
zich tot elkaar verhouden. Verschillende onderscheiden:
- Organisaties als rationele systemen
- Organisaties als sociale (natuurlijke) systemen
- Organisaties als open systemen
Daarnaast:
- Met een benign of goedaardige visie
- Met een kritische visie.
Wat zijn organisaties?
- Verkokerde systemen? Hiërarchieën? IJzeren kooien?
Definitie volgens Handel (2003):
1. Bewust opgerichte groep met een bepaald doel of doelen
2. Organisaties ‘overleeft’ in de regel de individuele leden van de organisatie
a. Organisatie overleeft langer dan de leden.
3. In meer of minder mate geformaliseerd in regels en hiërarchie
VB.: De Belastingdienst
- De Belastingdienst is een organisatie, want het is een bewust opgerichte groep met als doelen:
inkomsten ophalen en inkomsten uitdelen.
- De Belastingdienst overleeft de individuele leden van de organisatie sinds 1805.
- De Belastingdienst heeft grote hiërarchie en formalisatie.
Wat voor soort vragen kun je stellen?
- Verklarend: Hoe kan de organisatiestructuur verklaard worden:
o Aan de hand van de aard van de werkzaamheden
o Aan de hand van de kenmerken van de omgeving?
- Prescriptief: Hoe kan een organisatie zo effectief mogelijk worden ingericht?
Rol van theorie?
Theorie is de lens waardoor je kijkt en je dus kunt voor- of beschrijven of verklaren.
Hetzelfde verschijnsel vanuit verschillende perspectieven verklaard, bijvoorbeeld de opkomst van de
bureaucratie. Volgens Weber was dit omdat de bureaucratie de meest rationele vorm van organisatie-
inrichting was. Volgens DiMaggio en Powell het gevolg van interne modegevoeligheid (domino-effect) van
ambtenaren. Als Pruisen een bureaucratie wordt, dan wil Frankrijk dat ook als het goed gaat.
Weber – bureaucratie
- Bureaucratie als organisatievorm
o Centralisering en formalisering
Centralisering: In hoeverre is de organisatie in verschillende niveaus ingedeeld en
hoe communiceren deze niveaus?
Formalisering: In welke mate wordt de organisatie geregeerd door geschreven regels
en procedures?
o Sine ira et studio
Zonder haat of vooringenomenheid/partijdigheid
o Onzekerheidsreductie
Een voorspelbare en betrouwbare overheid, voor economische zekerheid.
o Ideaaltype
Beschrijving van meest pure vorm van organisatie. Je komt het in de praktijk niet
precies tegen zoals je het in theorie hebt gezien.
, o Autoriteit berust op rationeel-legaal gezag
Gezag dat voortvloeit uit wetten, de wetten zijn logisch besloten om bepaalde
doelen te halen (rationeel).
Gezag is de spiegel van gehoorzaamheid
- Vormen van gezag
o Traditioneel
Gezag van koningen en hoge edelen, gebaseerd op hoe wij het altijd al doen.
o Charismatisch
Met persoonlijke kwaliteiten hadden charismatische leiders burgers overgehaald om
gezag te krijgen.
Duurde vaak niet lang.
o Rationeel-legaal
Zie hieronder.
Rationeel-legale gezag/autoriteit
- De wijze waarop het werk moet worden uitgevoerd is vastgelegd in vaste, min of meer uitputtende
regels.
- Binnen hun werkverband zijn ambtenaren alleen onderworpen aan het gezag van de
organisatieleiding.
- Ambtenaren werken in een hiërarchische organisatiestructuur.
- Ambtenaren worden geworven op basis van hun competenties en er is sprake van vrije selectie.
- De uitvoering van het werk berust op schriftelijke stukken.
Bureaucratie en democratie
- Enerzijds past de bureaucratie bij de democratie
o Gelijkheid voor de wet en gelijke behandeling
o Toepassing regels
o Rekrutering ambtenaren op basis van deskundigheid
- Anderzijds kan de bureaucratie op gespannen voet staan met de democratie
o Usurpatie door niet-gekozen, maar benoemde, deskundige ambtenaren
o Vierde macht problematiek
Lipsky – street level bureaucratie
- Kritiek op het rationele perspectief van Weber
o Beleid is wat ambtenaren doen, niet hoe het op papier staat.
- Centraal staat de street level bureaucratie
o Staat in direct contact met burgers
Werken in directe uitvoering van beleid
Leraren, politie, sociaalwerkers, etc.
o Heeft aanzienlijke mate van discretie
Discretie is een mate van beleidsvrijheid in ambtenaren
Ambtenaar kon goed rekenen wat goed of fout is
- Werkcondities street level bureaucratie
o Onwillige en onvrijwillige cliënten
Onwillig is tegenwerken, onvrijwillig is dat je het niet zelf kan.
o Vage, ambigue en conflicterende doelen
Je kan niet snel objectief vaststellen of een doel bereikt is.
o Tekorten aan hulpbronnen
Bijv. budget. Er is altijd een grotere vraag dan het aanbod wat beschikbaar is.
- Coping mechanismen Hoe ga je met de moeilijke omstandigheden om?
o 1) Hulpbronnen rantsoeneren op basis van:
, Creaming
Afromen van cliënten, je eigen werklast onder controle houden door de
makkelijkste eerst te kiezen.
Vooroordelen
Op basis van vooroordelen een deel cliënten controleren.
Morele oordelen
Wie wil je eerder helpen dan een ander?
Bijv. iemand die schulden heeft gekregen door ex-man eerder helpen dan
iemand die schulden zelf heeft gecreëerd.
o 2) Cliënten controleren
Ongelijke machtsrelatie versterken
Hogere en lagere posities
Cliënten isoleren
Nu persoonlijke afspraken om controle te houden over cliënten.
Rechten als gunsten presenteren
Als je aan bepaalde voorwaarden voldoet, krijg je bijv. een uitkering.
Taylor – Scientific Management
- Rationalisering
o Dacht heel goed na over organisatie inrichting.
Doelen zo effectief bereiken.
- De arbeider volgens Taylor:
o Extrinsieke motivatie
Is liever lui dan moe en uitsluitend te motiveren door beloningen en straffen
o Soldiering
Werkt samen met zijn collega’s om zo min mogelijk werk te verrichten
o Principaal-agent probleem
Arbeider weet veel meer over het productieproces dan zijn baas
- Principes van het Taylorisme
o Wetenschappelijke analyse arbeidstaken
Time-and-motion studies
o Wetenschappelijke selectie en training van arbeiders
o Samenwerking management en arbeiders
Scheiding van denken en doen
o Bijna gelijke verdeling verantwoordelijkheden voor management en arbeiders.
- Betekenis Taylorisme
o Start rationalisatie-beweging
Continu streven van management om doelmatigheid en doeltreffendheid te
maximaliseren.
o Start organisatieadviesbureaus
Op basis van Taylorisme om te kijken hoe het werk efficiënter kon.
o Veel bekritiseerd, maar nog steeds invloedrijk
- Benign visie van Taylor
o Manier om productiviteit te verhogen, voor betere efficientie van het bedrijf.
o Voordelen voor zowel de medewerkers als de organisatie en managers.
Braverman – “De achteruitgang van het werk in de 20e eeuw”
- De achteruitgang van het werk in de 20e eeuw
o Er zijn volgens Braverman alleen maar nadelen aan de Tayloristische manier van werken.
- Marxistische benadering:
o Clash tussen kapitaal en arbeid
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper scholteniris. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €7,99. Je zit daarna nergens aan vast.
