Aantekeningen van de hoorcolleges voor het vak Organisatietheorie van Bestuurskunde aan de Universiteit Leiden in het jaar 2022/2023. Ik heb hiermee een 8,0 gehaald.
1. Hoe zijn (overheids-)organisaties ingericht?
- Organisaties als rationale systemen
2. Wat is de rol van mensen in organisaties?
- Organisaties als sociale (natuurlijke systemen)
3. Hoe werken organisaties met elkaar samen?
- Organisaties als open systemen
Ook:
Benign of goedaardige visie: teksten stellen dat interventies in organisaties en personen pakken
positief uit (efficiëntie, productie) > win-win situatie
Kritische visie: komt voort uit marxistische benadering > organisaties buiten personen uit: gaat om
verhogen productie, niet om welzijn medewerkers.
INHOUD COLLEGE
1. Introductie op organisatietheorie
2. Wat zijn organisaties?
3. Onderzoeksvragen binnen de organisatietheorie
4. Inhoudelijke behandeling literatuur
- Weber > bureaucratie
- Taylor > scientific management
- Braverman > kritische benadering op scientific management
WAT ZIJN ORGANISATIES?
Verkokerde systemen: kritiek op organisaties
Hiërarchieën: in bureaucratietheorie > machtsverhouding waarbij er duidelijk is wie welke taken heeft.
IJzeren kooien: manier om creativiteit tegen te houden
,DEFINITIE VOLGENS HANDEL (2003)
KENMERKEN ORGANISATIES:
1. Bewust opgerichte groep met een bepaald doel of doelen
2. “Overleeft’ in de regel de individuele leden van de organisatie
3. In meer of mindere mate geformaliseerd in regels en hiërarchie
VOORBEELD BELASTINGDIENST:
Belastingdienst is opgericht voor centralisatie
Voldoet het aan de kenmerken?
(1) Is bewust opgericht en heeft concrete doelen
(2) Is een oude organisatie en geen enkel individu is zo belangrijk dat als diegene > organisatie is
belangrijker dan individuen
(3) Heeft geformaliseerde regels en verdeelde taken (hiërarchie)
Dus ja, het voldoet aan de kenmerken van een organisatie
VRAGEN
Verklarend: hoe kan de organisatiestructuur verklaard worden aan de hand van:
a) De aard van de werkzaamheden
b) Of de kenmerken van de omgeving?
Prescriptief: hoe kan een organisatie zo effectief mogelijk worden ingericht?
ROL VAN THEORIE
Lens door middel waarvan je voor- of beschrijven of verklaren.
Hetzelfde verschijnsel vanuit verschillende perspectieven verklaard, binvoorbeeld de opkomst van de
bureaucratie. Volgens Weber was it omdat de bureaucratie de meest rationele vorm van organisatie-inrichting
was. Volgens DiMaggio en Powell het gevolg van interne ‘modegevoeligheid’ van ambtenaren.
BUREAUCRATIE
WEBER – BUREAUCRATIE
BUREAUCRATIE ALS ORGANISATIEVORM:
Centralisering en formalisering:
- Centralisering: in hoeverre berust het gezag van de organisatie ook aan de top van de organisatie
> veel lagen van gezag
- Formalisering: veel geschreven regels en procedures op basis waarvan het werk wordt gericht. Er
zijn ook normen: dit zijn ongeschreven afspraken.
Sine ira et studio: zonder haat of vooringenomenheid > ambtenaren moeten hun werk neutraal
verrichten (ambtelijke neutraliteit)
, Onzekerheidsreductie: combinatie centralisering, formalisering, ambtelijke neutraliteit > op basis van
regels voorspellen wat besluit van ambtenaar gaat zijn > minder onzekerheid
Ideaaltype: in praktijk niet realiteit maar wel belangrijk om ernaar te streven
Autoriteit berust op rationeel-legaal gezag: gezag vloeit voort t uit wetten en procedures.
VORMEN VAN GEZAG/ AUTORITEIT:
Traditioneel: gezag dat berust op het feit dat iets is wat het is > traditie. Dit wil je niet in organisaties.
Bijv: koningshuis.
Charismatisch: vloeit voort uit kenmerken van de gezaghebber. Bijv: goede spreekvaardigheid.
Rationeel-legaal: vloeit voort uit wetten en procedures. Dit is het meest wenselijke voor een
organisatie.
RATIONEEL-LEGALE AUTORITEIT
Officiële kenmerken volgens Weber:
De wijze waarop het werk moet worden uitgevoerd is vastgelegd in vaste, min of meer uitputtende
regels
Binnen hun werkverband zijn ambtenaren alleen onderworpen aan het gezag van de organisatieleiding
Ambtenaren werken in een hiërarchische organisatiestructuur
Ambtenaren worden geworven op basis van hun competenties en er is sprake van vrije selectie
De uitvoering van het werk berust op schriftelijke stukken
BUREAUCRATIE EN DEMOCRATIE
Enerzijds past de bureaucratie bij de democratie:
- Gelijkheid voor de wet en gelijke behandeling, toepassing regels, recrutering ambtenaren op basis
van deskundigheid (geen vriendjespolitiek)
Anderzijds kan de bureaucratie op gespannen voet staan met de democratie:
- Usurpatie door niet gekozen maar benoemde deskundige ambtenaren > vierde macht-
problematiek = ambtenaren weten meer over hoe de overheid functioneert dan de mensen die
de ambtenaren moeten aansturen > ambtenaren worden machtiger en kunnen meer bepalen >
staat haaks op het beginsel van ambtelijke neutraliteit
SCIENTIFIC MANAGEMENT
Frederick Winslow Taylor (1856-1915)
Rationalisering: zo goed mogelijk de manier van werken in kaart brengen > formele inrichting organisatie
(formele organisatiestructuur) > verbetering efficiëntie organisatie
De arbeider volgens Taylor:
Extrinsieke motivatie: is liever lui dan moe en uitsluitend te motiveren door beloningen en straffen
(motivatie door externe prikkels)
Solidering: werkt samen met zijn collega’s om zo min mogelijk werk te verrichten
, Principaal-agent probleem: weet veel meer over het productieproces dan zijn baas. Bijv: overheid en
ict projecten (belastingdienst) > meer kennis bij ingehuurde bedrijven dan de overheid dus
kennisasymmetrie
PRINCIPES VAN HET TAYLORISME
Time- and motion-studies:
- Wetenschappelijke analyse arbeidstaken: hoe wordt er gewerkt en welke aanbevelingen kunnen
er worden gedaan?
- Monden uit in aanbevelingen: fysieke inrichting van het werk > verhoging efficiëntie
Wetenschappelijke selectie en training arbeiders
Samenwerking management – arbeiders: scheiding van denken en doen
- Medewerkers: doen
- Management: denken
Start rationalisatie-beweging: continue streven management doelmatigheid en doeltreffendheid te
maximaliseren (nutsmaximalisatie)
Start organisatieadviesbureaus: bijv managementconsultants
Veel bekritiseerd (o.a. HRM-benaderingen), maar nog steeds invloedrijk (efficientiedenken,
ergonomie)
BENIGN VISIE VAN TAYLOR:
Interventie bij organisatie en personen is goed voor efficiëntie en productie in organisaties
Samenwerking en optimaliseren van werk
BRAVERMAN OVER TAYLOR EN ARBEID
Fabrieksarbeid: “De achteruitgang van het werk in de 20 e eeuw.”
Conflict: arbeider en management
KRITISCHE VISIE (MARXISTISHE BENADERING):
Clash tussen kapitaal en arbeid > Taylor: in het voordeel van kapitaal (management), niet van de
arbeiders
Gevolg: andere wetenschapsopvatting > prescriptieve benadering, taak is om oordeel te vellen
Karakterisering Taylor als neurotische persoonlijkheid, die een obsessie had voor beheersing.
Kern van Taylorisme: beheersing, disciplinering en uitholling competenties arbeiders, zodat arbeiders alleen
nog maar laag- en ongeschoold werk deden, gemakkelijk vervangbaar waren en lage lonen kregen > De-skilling.
KRITIEK OP HET TAYLORISME
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper ilsebruijs1. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €5,99. Je zit daarna nergens aan vast.
