Samenvatting: De Samenleving,
kennismaking met de sociologie
Macionis, J. & Peper, B. (2019). De samenleving, Kennismaking met de sociologie (14 e
editi e). Pearson Benelux B.V.
Inhoud
Hoofdstuk 1: Wat is sociologie?.............................................................................................................5
1.1 Het sociologische perspectief.......................................................................................................5
1.4 Het ontstaan van sociologie..........................................................................................................6
1.5 Sociologie en de moderne samenleving.......................................................................................6
Hoofdstuk 2: Sociologische theorieën en methoden..............................................................................8
2.1 Sociologische theorie....................................................................................................................8
2.2 Sociologen gaan op drie verschillende wijzen te werk..................................................................9
2.5 Onderzoeksethiek.......................................................................................................................11
2.6 Onderzoeksmethoden................................................................................................................11
Hoofdstuk 3: Cultuur............................................................................................................................12
3.1 Wat is cultuur?............................................................................................................................12
3.2 Cultuur elementen......................................................................................................................13
3.4 Culturele diversiteit....................................................................................................................14
3.5 Theoretische cultuuranalyses.....................................................................................................15
3.6 Cultuur en menselijke vrijheid....................................................................................................16
Hoofdstuk 4: Socialisatie: van jeugd tot ouderdom..............................................................................16
4.1 Sociale ervaringen: de sleutel tot ons mens zijn.........................................................................16
4.2 Inzicht in het socialisatieproces..................................................................................................16
4.3 Omgevingsvariabelen die het socialisatieproces richting geven.................................................18
4.4 Socialisatie en levensloop...........................................................................................................19
Hoofdstuk 5: sociale interactie in het dagelijks leven...........................................................................20
5.2 Status..........................................................................................................................................20
5.3 De rol..........................................................................................................................................20
5.4 De sociale constructie van de werkelijkheid...............................................................................20
5.5 dramaturgische analyse: zelfpresentatie....................................................................................21
Hoofdstuk 6: Groepen en Organisaties.................................................................................................22
6.1 Sociale groepen..........................................................................................................................22
6.3 De evolutie van formele organisaties.........................................................................................23
6.4 De toekomst van organisaties: tegenstrijdige ontwikkelingen...................................................24
,Hoofdstuk 7: Economie, verzorgingsstaat en politiek...........................................................................24
7.1 De economie: een historisch overzicht.......................................................................................25
7.2 Economische stelsels: op weg naar een rechtvaardige wereld...................................................26
7.3 De verzorgingsstaat....................................................................................................................27
7.5 Politiek in wereldwijd perspectief...............................................................................................28
7.6 De theoretische analyse van macht in de samenleving..............................................................29
7.7 Macht die regels te buiten gaat..................................................................................................29
Hoofdstuk 10: Arbeid en zorg...............................................................................................................30
10.1 Arbeid en de arbeidsmarkt.......................................................................................................30
10.2 Werken in de postindustriële Nederlandse economie..............................................................30
Hoofdstuk 8: Sociale Stratificatie..........................................................................................................32
8.1 Wat is sociale stratificatie...........................................................................................................32
8.2 Kastenstelsels en klassensystemen.............................................................................................32
8.3 De functies van sociale stratificatie............................................................................................34
8.4 Stratificatie en conflict................................................................................................................35
8.5 Stratificatie en interactie............................................................................................................36
8.6 Stratificatie en technologie: een wereldwijd perspectief...........................................................36
8.7 Ongelijkheid in Nederland..........................................................................................................36
8.8 Klassen in Nederland..................................................................................................................37
8.9 Het verschil dat klassen maken...................................................................................................37
8.10 Armoede in Nederland.............................................................................................................37
Hoofdstuk 9: Mondiale stratificatie: arm en rijk op wereldschaal........................................................38
9.1 Mondiale stratificatie: een overzicht..........................................................................................38
9.2 Mondiale rijkdom en armoede...................................................................................................38
9.3 Mondiale stratificatie..................................................................................................................39
Hoofdstuk 12: Migratie en etnische diversiteit.....................................................................................40
12.1 Migratieprocessen en diversiteit..............................................................................................40
12.2 De sociale betekenis van etniciteit en ras.................................................................................41
12.3 Reacties: vooroordelen en stereotypen....................................................................................42
12.4 Discriminatie.............................................................................................................................42
12.5 Interactiepatronen in de samenleving......................................................................................43
Hoofdstuk 14: Seksualiteit....................................................................................................................43
14.1 Seksualiteit begrijpen...............................................................................................................43
14.2 Seksuele oriëntatie...................................................................................................................44
14.4 Theoretische analyses van de seksualiteit van de mens...........................................................44
Hoofdstuk 11: Deviant gedrag..............................................................................................................44
, 11.1 Wat is deviantie?......................................................................................................................44
11.2 De functies van deviantie: een structureel-functionalistische analyse.....................................45
11.3 Het labelen van deviantie: het symbolisch interactionisme.....................................................46
11.4 Deviantie en ongelijkheid: de conflictsociologie.......................................................................47
Hoofdstuk 10: Arbeid en zorg...............................................................................................................48
10.3 Arbeid en gender......................................................................................................................48
10.4 Arbeid en zorg..........................................................................................................................48
Hoofdstuk 15: Gezin en familie.............................................................................................................49
15.1 Familie en gezin: basisbegrippen..............................................................................................49
15.2 Familie en gezin: mondiale verschillen.....................................................................................49
15.3 Theoretische analyses van het gezin.........................................................................................49
15.6 Alternatieve gezinsvormen.......................................................................................................50
Hoofdstuk 13: Onderwijs, zorg en gezondheid.....................................................................................50
13.1 Onderwijs: een mondiaal overzicht..........................................................................................50
13.2 De functies van onderwijs.........................................................................................................51
13.3 Onderwijs en sociale interactie.................................................................................................51
13.4 Onderwijs en sociale ongelijkheid............................................................................................51
Hoofdstuk 16: Religie............................................................................................................................51
16.1 Religie: basisbegrippen.............................................................................................................51
16.2 Theoretische analyses van religie.............................................................................................52
16.3 Religie en sociale verandering..................................................................................................52
16.6 Religie in een veranderende samenleving................................................................................52
Hoofdstuk 17: Bevolking en verstedelijking..........................................................................................53
17.1 De wereldbevolking nu: een kort overzicht..............................................................................53
17.2 Demografie: het wetenschappelijk onderzoek van bevolkingsvraagstukken............................53
17.3 De geschiedenis en de theorie van de bevolkingsgroei............................................................53
17.4 Urbanisatie: stedengroei..........................................................................................................54
17.5 Urbanisme als een manier van leven........................................................................................54
17.6 Verstedelijking in armere landen..............................................................................................54
Hoofdstuk 18: Sociale verandering: (post)moderne samenlevingen....................................................54
18.1 Wat is sociale verandering........................................................................................................55
18.2 De oorzaken van sociale verandering.......................................................................................55
18.3 Milieu en samenleving..............................................................................................................56
18.4 Het structureel functionalisme: moderniteit als massamaatschappij.......................................56
18.5 De conflictsociologie: moderniteit als klassenmaatschappij.....................................................57
18.6 Moderniteit en het individu......................................................................................................57
,18.7 Moderniteit: vooruitgang en mondiale verschillen...................................................................57
18.8 Postmoderniteit........................................................................................................................58
18.9 Vooruitkijken: modernisering en de toekomst van de wereld..................................................58
,Hoofdstuk 1: Wat is sociologie?
Wat maakt dat je via het sociologische perspectief op een andere en stimulerende wijze naar de
wereld gaat kijken?
Waarom is sociologie belangrijk voor je toekomstige loopbaan?
Welke rol speelt sociale verandering in het werk van sociologen?
1.1 Het sociologische perspectief
Sociologie: is het systematisch onderzoeken van de menselijke samenleving. Deze discipline bestaat uit een
geheel eigen gezichtspunt dat het sociologisch perspectief heet.
Het sociologische perspectief. Peter Berger (1963) omschreef dit als in het algemene in het bijzondere zien of in
het bekende het ongewone gaan zien. Sociologie helpt om in het gedrag van bepaalde mensen bepaalde
patronen te ontdekken.
Voorbeeld:
Individueel: de partnerkeuze maken we aan de hand van persoonlijke gevoelens.
Sociologisch perspectief: partnerkeuze wordt beïnvloed door patronen in de samenleving (leeftijd, sekse,
etniciteit etc.)
Hoe we het ongewone in het bekende kunnen zien
Het sociologisch perspectief houdt in dat je eerst het vertrouwde gevoel dat je zelf bepaalt hoe je leven eruit
ziet los moet laten en de vreemde gedachte moet accepteren dat de samenleving onze beslissingen en
ervaringen beïnvloedt.
Voorbeeld: kinderen willen/ krijgen en de economie (samenleving).
Persoonlijke keuzes in hun sociale context
Emile Durkheim, Franse socioloog, heeft laten zien dat zelfs de meest eenzame en persoonlijke handeling
(zelfdoding) beïnvloed worden door sociale factoren. Hiermee toonde hij het volgende aan:
Sociale factoren beïnvloeden dus individueel gedrag.
Voorbeeld:
Zelfdoding verklaard door sociale integratie: mensen met sterke sociale banden zullen minder gauw uit het
leven stappen dan individualistische mensen. Veel vrijheid betekent een groter sociaal isolement (minder
sociale banden) en meer kans op zelfdoding.
Groepsnormen beïnvloeden in dit geval een individuele beslissing
In het gedrag cab afzonderlijke individuen kunnen we algemene sociologische patronen vinden.
Sociale integratie: Mate van harmonie of disharmonie (conflict) tussen personen of groeperingen.
Kijken als een socioloog: marginaliteit en crisis
Sociologisch perspectief leren zien door:
1. Een bestaan in de marges van de samenleving;
2. Het doormaken van een sociale crisis.
Hoe hoger de mate van buitenstaander-zijn, des te groter de marginaliteit van een individu is en hoe beter
hij/zij instaat is om het sociologisch perspectief te hanteren (denk aan mensen met een migratie-
achtergrond/etniciteit).
We kunnen het sociologische perspectief beter begrijpen als we afstand nemen van onze gewoontes. Dit doen
we wanneer de samenleving veel veranderingen ondergaat; tijdens een crisis.
C. Wright Mills (1995) Amerikaanse crisis jaren ’30. Veel mensen die hun baan verloren dachten dat ze dat aan
zichzelf te danken hadden, totdat de crisis werd erkend en de mensen in gingen zien dat het ontslag het gevolg
was van sociale factoren. Ze zagen de situatie vanuit een sociologische visie. Mills: “sociologische
verbeeldingskracht”: mensen die hier gebruik van maken, krijgen een beter inzicht in het functioneren van de
samenleving en de wijze waarop deze hun leven beïnvloedt.
,1.4 Het ontstaan van sociologie
Sociale veranderingen en sociologie
In de 18e en 19e eeuw hebben zich ingrijpende veranderingen voorgedaan. Mensen gingen nadenken over de
samenleving en over hun eigen positie.
1. De industrialisering;
2. De explosieve groei van steden;
3. Politieke veranderingen.
Industrialisering: nieuwe energiebronnen (waterkracht en stroom) waarmee grote machines (molens en
fabrieken) aan het werk konden. De arbeid van mensen werd opgenomen in een anoniem leger aan
arbeidskrachten en zij werden gecontroleerd door onbekende mensen, de eigenaren. Er ontstond een
scheiding tussen werk en privé.
De groei van steden: landeigenaren bakenden hun eigen land af om er zeker van te zijn dat ze genoeg grond
hadden om hun product te verbouwen. De mensen zonder baan trokken massaal naar de stad opzoek naar een
baan. De steden werden groter en er ontstonden veel sociale problemen. De stad werd gevuld met anonieme
gezichten.
Politieke veranderingen: de economische ontwikkelingen en stedengroei leidden tot andere denkwijzen.
(Thomas Hobbes, John Locke & Adam Smith) Accentverschuiving: de aandacht verlegt zich van verplichtingen
tegenover god naar het nastreven van hun eigen belang. De vrijheid en de rechten van het individu. Daar waar
zich de grootste veranderingen voor deden, ontstond de nieuwe discipline: sociologie.
Amerikaanse onafhankelijkheidsverklaring (1776) elke burger heeft onvervreemdbare rechten als het recht
op leven, vrijheid en het recht om geluk na te streven.
Franse revolutie (1789) de aandacht richtte zich door de combinatie van industrialisering, steden groei en
nieuwe politieke ideeën meer op de samenleving. De menselijke rede (het verstand/ ratio) werd de nieuwe
maatstaf.
Wetenschap en sociologie
Voor christus jaartelling waren denkers geïnteresseerd in de ideale samenleving, meer dan in het bestuderen
van de maatschappij zoals die op dat moment was. Auguste Comte (1838) introduceerde de term: sociologie.
Drie ontwikkelingsfasen gingen er vooraf aan het ontstaan van sociologie.
Theologische fase: een samenleving dat Gods wil tot uitdrukking bracht.
Metafysische fase: door de renaissance (15e eeuw) een samenleving is een natuurlijk en niet
bovennatuurlijk verschijnsel.
Wetenschappelijke fase: een wetenschappelijke benadering voor het analyseren van de fysieke wereld
(ook het bestuderen van de samenleving).
Comtes benadering wordt het positivisme genoemd: inzicht verwerven op basis van wetenschappelijk
onderzoek. Het functioneren van de samenleving als gevolg van wetmatigheden. Wetenschappelijke
waarnemingen is de enige bron van geldige kennis over de werkelijkheid. Alle normatieve en oncontroleerbare
kennis geldt niet (theologie & filosofie).
1.5 Sociologie en de moderne samenleving
Sociologie is een wetenschap die voortkomt uit de grote veranderingen in de 18 e en 19e eeuw. Tijdens de
transitie van een traditionele naar een moderne samenleving. Belangrijke vragen: of transitie leidt tot
veranderingen in (on)gelijkheid, sociale orde of dat mensen rationeler denken.
Moderniteit, sociale patronen die het resultaat zijn van industrialisering is een begrip in onderzoek naar sociale
verandering. Het geeft de relatie tussen het verleden en het heden weer en deze term wordt gebruikt om
patronen te verklaren die tot ontwikkeling zijn gekomen door de industriële revolutie (1750).
Modernisering: het sociale veranderingsproces dat in gang is gezet door de industrialisering.
Voorbeelden van verandering: nationale bevolking (aantal), percentage in steden, levensverwachting,
scheidingen etc.
Peter Berger (1977) onderscheidt vier belangrijke kenmerken van modernisering.
1. Het verdwijnen van kleine en traditionele gemeenschappen.
, 2. De uitbreiding van persoonlijke keuzemogelijkheden.
3. Grote sociale diversiteit.
4. Oriëntatie op de toekomst en een groeiend tijdsbewustzijn.
Het verdwijnen van kleine en traditionele gemeenschappen
Mensen hebben altijd in kleine gemeenschappen geleefd. Elk individu heeft zijn eigen plaats in een dergelijke
traditionele samenleving. Mensen hebben weinig keuzemogelijkheden, wel een sterk identiteitsbesef: het
gevoel ergens bij te horen gepaard met een levensdoel. Tegenwoordig bestaan er bijna geen geïsoleerde
gemeenschappen meer (alleen geografisch gezien) door auto’s, internet etc.
Uitbreiding van persoonlijke keuzemogelijkheden
Het verdwijnen van tradities heeft tot gevolg dat mensen hun leven als een oneindige reeks aan keuzes kunnen
gaan zien, want ze krijgen zelf de controle in handen. Berger noemt dit individualisering. Mensen kiezen voor
een levenswijze of mensen zijn er van overtuigd zelf de touwtjes in handen te moeten hebben (keuzestress).
Grotere sociale diversiteit
In de moderne wereld denkt men rationeel, met een wetenschappelijk wereldbeeld en mensen krijgen meer
keuzemogelijkheden. Dit alles bevordert de ontwikkeling van diverse opvattingen en gedragspatronen.
Oriëntatie op de toekomst en een groeiend tijdsbewustzijn
De leden van de moderne samenleving zijn meer met de toekomst bezig dan met het verleden. Ze kijken
vooruit en zijn optimistisch. De moderne mens leeft volgens een strak tijdsschema (tijd en klok maken dit
mogelijk). “De mate van modernisering is af te lezen aan het percentage horloge dragende mensen.”
Ferdinand Tönnies: de teloorgang van de gemeenschap
Ferdinand Tönnies: theorie over Gemeinschaft & Gesellschaft. Tönnies zei dat de modernisering ervoor zorgde
dat Gemeinschaft steeds meer uit het wereldbeeld verdwijnt.
Gemeinschaft: groep waarin relaties tussen de mensen direct, diepgaand en alomvattend zijn
Gesellschaft: groep waarbij de relaties tussen de mensen voornamelijk indirect en oppervlakkig zijn en
slechts een deel van de leefsfeer der betrokkenen met elkaar verbinden.
De industriële revolutie creëerde een zakelijke benadering in plaats van een familie en traditie. Gemeinschaft,
of te wel gemeenschapszin, werd vervangen door Gesellschaft. Mensen vormden geen hechte eenheid meer en
gingen in grote steden wonen. Mensen hechtten meer waarde aan persoonlijke behoeften dan aan
groepsloyaliteit (mensen vertrouwden elkaar niet meer) en groepscohesie is sterk verminderd.
deze theorie komt vandaag de dag nog steeds voor: Gemeinschaft zijn bijvoorbeeld hechte vriendschappen
of andere relaties. Ook is de theorie breed inzetbaar over veel verschillende dimensies: bevolkingsgroei,
verstedelijking en toenemende onpersoonlijke interacties.
Emile Durkheim: arbeidsverdeling
De modernisering werd voor Durkheim gekenmerkt door de toenemende arbeidsverdeling (gespecialiseerde
economische activiteit). In een traditionele samenleving verricht iedereen gelijke werkzaamheden, in een
moderne samenleving zijn er gespecialiseerde rollen. De premoderne samenleving werd bijeengehouden door
mechanische solidariteit of gedeelde morele waarden (Gemeinschaft). Mechanische solidariteit is vervangen
door organische solidariteit: de wederzijdse afhankelijkheid van mensen die gespecialiseerde arbeid verrichten
versterking sociale cohesie. De moderne samenleving wordt bij elkaar gehouden door verschillen en we zijn
van elkaar afhankelijk. Organische solidariteit komt overeen met Gesellschaft.
Durkheim was bang dat de moderne samenleving te divers zou worden dat er anomie optreedt.
Anomie: een situatie waarin een samenleving het individu weinig morele richtlijnen te bieden heeft. Mensen
kunnen egocentrisch worden en hun eigen behoeften boven al het andere kunnen stellen.
Mensen hechten waarde aan normen & waarden en aan de persoonlijke vrijheid.
Max weber: rationalisering
Het traditionele wereldbeeld wordt vervangen door een rationelere denkwijze. De waarheid is niet meer
voorgeschreven, maar het product van rationele processen. Het rationele denken heeft mensen laten twijfelen
over vaststaande waarheden. Hij spreekt over ‘onttoverd’ als mensen niet meer op zichzelf staande tradities
volgen, maar voor zichzelf gaan denken.
, Karl Marx: kapitalisme
De moderne samenleving staat volgens Marx gelijk aan kapitalisme. De industriële revolutie is een
kapitalistische revolutie. Marx was het eens met de stellingen dat de moderniteit kleine gemeenschappen
verminderde, de arbeidsverdeling en een rationeel wereldbeeld in de hand werkte. Maar hij beschouwde dit
als condities om kapitalisme volledig te maken.
Een vaak gehoorde definitie van het kapitalisme luidt dat het een economisch systeem is waarin private
ondernemers goederen laten produceren voor de markt, om die met winst te verkopen. Dit systeem lijkt
tegenwoordig vanzelfsprekend en zelfs 'natuurlijk'.
Hoofdstuk 2: Sociologische theorieën en methoden
Wat voor sociologische perspectieven op de werkelijkheid kunnen worden onderscheiden?
Waarom zijn methoden van onderzoek belangrijk voor het begrijpen van de werkelijkheid?
Hoe gaan sociologen te werk als zij meer over de samenleving te weten willen komen?
2.1 Sociologische theorie
Sociologie is een wetenschap die het gedrag en samenleven van mensen bestudeert en probeert die te
verklaren. Een theorie is een stelsel van uitspraken die met elkaar samenhangen. Een theorie geeft een
verklaring hoe dingen samenhangen met elkaar die je kunt toetsen en waarop je voorspellingen kunt baseren.
Sociologische theorie verklaart sociaal gedrag dat men in de werkelijkheid laat zien.
Sociologen die zich met theorieën bezighouden worden met drie fundamentele vragen geconfronteerd:
1. Wat moeten we onderzoeken?
2. Hoe worden resultaten aan elkaar gerelateerd?
3. Hoe worden resultaten verklaard?
Theoretische benadering (theoretisch perspectief of paradigma): fundamenteel beeld van de samenleving dat
als richtsnoer dient voor theorie en onderzoek.
Sociologische benaderingen:
1. Structureel functionalisme
2. Conflictsociologie
3. Symbolisch-interactionismebenadering
4. Rationelekeuzebenadering
1. Structureel functionalisme (stroming)
De theorievorming waarin de samenleving als een complex systeem wordt gezien, een systeem waarin sprake
is van onderlinge samenwerking tussen de verschillende delen en dat solidariteit en stabiliteit beoogt. De
theorie richt zich voornamelijk op het functioneren van de samenleving door:
Sociale structuur: relatief stabiele gedragspatronen
Sociale functies: de gevolgen van een sociaal patroon voor het functioneren van de totale
samenleving.
“De samenwerking tussen sociale structuren heeft het in stand houden van de samenleving als doel.”
– Herbert Spencer.
Robert K. Merton: elke sociale structuur kent vele functies:
Manifeste functies: de onderkende en beoogde gevolgen van een sociaal patroon.
Latente functies: de niet-onderkende en niet-bedoelde gevolgen van een sociaal patroon.
Sociale disfunctie: een sociaal patroon dat het functioneren van de samenleving kan verstoren. Meningen
verschillen Wat functioneel is voor de een, is disfunctioneel voor de ander.
* door de focus op stabiliteit, worden ongelijkheden die tot conflict kunnen leiden in de samenleving minder
erkend.
