Systeemgericht werken
Hoofdstuk 1 het werkterrein van de systeemgerichte social worker
Wat is een systeem? Het begrip systeem wijst op eenheid, opgebouwd uit deelverhoudingen; het
gaat niet alleen om de delen op zich, ook niet om het geheel, maar om de doelgerichte betrekkingen
tussen dit alles.
De algemene systeemtheorie: Binnen de algemene systeemtheorie worden alle levende wezens, dus
ook mensen, gezien als open systemen. Daarmee wordt bedoelt dat deze systemen in open
verbinding staan met hun omgeving. Open systemen zijn in continue interactie met hun omgeving.
Materie, energie en informatie passeren voortdurend de grens van een systeem (input), worden
door het systeem bewerkt (throughput) om vervolgens weer uitgewisseld te worden met de
omgeving (output). Op deze wijze vindt een procesmatige uitwisseling plaats tussen het systeem en
de omgeving. Door dit proces krijgt het systeem voortdurend ‘feedback’ deze feedback wordt
gebruikt om het systeem te veranderen, te verbeteren of te stabiliseren.
De omgeving kan het individuele systeem beïnvloeden, maar het individuele systeem beïnvloedt ook
de omgeving. Het voortdurende proces van input, throughput en output zorgt er dus voor dat de
interacties van het individuele systeem en de omgeving circulair zijn, één van de betekenissen van
systeemgericht werken.
,Het subsysteem: Het kleinste sociale subsysteem bestaat uit twee personen en wordt een dyadisch
subsysteem genoemd. Om tot een bepaald subsysteem te behoren, moet je deelnemen aan de
communicatie en interacties. Binnen een gezin zijn er bepaalde regels over wie er lid is van een
bepaald subsysteem en wie niet.
Bij een specifiek subsysteem horen
ook regels, normen en waarden.
- Het partner-
subsysteem
vervult
de
functie
intimiteit
en seksualiteit.
- Het opvoeder-kind
subsysteem vervult de
functie van opvoeden.
- Het kind-subsysteem vervult
de functie van ‘geven’.
Het suprafamiliare systeem: Met het systeem ‘familie’ worden de bloedverwanten tot in de derde
lijn bedoelt. De familie kan opgebouwd zijn uit verschillende gezinssystemen en individuele
systemen. Het gaat binnen de familie als systeem niet om de verschillende gezinssystemen en
individuen, maar om de doelgerichte betrekkingen tussen die gezinssystemen en individuen.
De omgeving als systeem: De omgeving bestaat uit alle interne en externe factoren of invloeden die
het gezinssysteem omgeven. De relatie tussen het gezinssysteem en de omgeving is wederkerig.
De structurele systeembenadering: Vanuit de structurele systeembenadering wordt er veel
aandacht besteed aan de natuurlijke omgeving van het gezin. Hoe woont iemand? In wat voor huis?
Wat voor buurt? Hoe is men geïntegreerd? Welke banden zijn er met vrienden, kennissen, collega’s
, van het werk, instanties? Deze informatie geeft een beeld over steunbronnen of stressfactoren voor
het gezin.
De systeemtheorie: De systeemtheorie zoekt dus naar bepaalde functies van een individu binnen
een groep. Als er iets misloopt binnen een groep, kan het probleem gezocht worden bij één bepaald
individu, maar meestal wordt dan ook gekeken naar het functioneren van een subsysteem binnen
het systeem. Een subsysteem is hierbij een kleiner systeem, dat onderling ook weer functioneert als
systeem. Denk hierbij aan een gezin. Je hebt een gezin van twee kinderen en twee ouders, hierbij
kunnen de ouders apart als subsysteem weergegeven worden, omdat ze binnen het systeem
eigenlijk ook als systeem functioneren.
Door breder te kijken en niet te blijven hangen bij één enkel individu, zorg je ervoor dat er een
andere verklaringswijze mogelijk is, elk individu handelt immers anders binnen andere systemen.
Probeer dit te bekijken vanuit jezelf. Gedraag jij je overal precies hetzelfde, of zijn er verschillen? Hoe
reageer je thuis op dingen die er gebeuren en hoe reageer je op je werk? Dit zijn voorbeelden uit het
dagelijks leven, die laten zien dat systeemtheorie eigenlijk overal op toe gepast kan worden, om
handelingen en gedragingen vanuit een breder perspectief te zien.
Als zich binnen een systeem conflicten of problemen voordoen, is het mogelijk om gericht naar een
individu te kijken, om zo te zoeken naar een oorzaak en oplossing van het probleem. Echter, is het
meestal effectiever om te kijken naar het hele systeem, in plaats van naar een individu. Er is immers
een probleem binnen het systeem, dus kan ook beter naar het systeem gekeken worden, om zo het
probleem in het hele verband te zien. Soms blijkt dat er iets niet lekker functioneert binnen een
subsysteem, dan is er de mogelijkheid om binnen het subsysteem te kijken naar de gedragingen van
een individu tegenover een ander individu. Zo kijk je dus eigenlijk wel gericht naar een persoon, maar
nog steeds in groter verband.
Uitwerking van de les:
Niveaus binnen systemen:
- Het individueel gezinslid als eenheid.
- Dyadische subsystemen (subsystemen binnen het gezin, altijd een tweetal).
- Het gehele gezin als systeem.
- Het familienetwerk (suprafamiliaar systeem).
- Het gezin en de omgeving als systeem (school, de wijk).
Cyclisch model:
- Je kunt het geheel en de delen niet los van elkaar zien.
- Beïnvloed je een deel van het systeem, dan heeft dat invloed op het systeem als geheel en
op de individuele leden van het systeem.
De structurele theorie:
- Is gericht op het hier en nu van het gezin.
- Bekijkt de structuur van het gezin en in hoeverre die structuur invloed heeft op het geheel of
de delen, of beide.
- De structuur wordt bepaald door informele afspraken.
- In de structuur herken je elementen zoals subsystemen op basis van generatie, sekse, enz.
- Een andere indeling is die op basis van functie (opvoeden, inkomsten genereren, sociale
controle enz.)
