Samenvatting
Journalistieke Cultuur in Nederland
H14 & H15
, H14 Transparante journalistiek
Het bewustzijn over transparantie in de journalistiek is het laatste decennium gegroeid. Dit komt
mede door veranderingen in en om het vak. (1) Het medialandschap is sterk gedifferentieerd
geraakt door de komst van online communicatie en sociale media, (2) Er is een maatschappelijke
omwenteling waar ideologische kaders amper een rol spelen in het binden van nieuwspubliek en
(3) Journalistieke redacties hebben in de volle breedte van het medialandschap te maken met een
krimp. Naast deze veranderde omstandigheden staat journalistieke kwaliteit steeds hoger op de
publieke en politieke agenda. De journalistiek is een onderwerp van discussie geworden, vooral
met de kritiek op de media bij de opkomst en moord op de Pim Fortuyn. Ten slotte kunnen we
ook spreken over een breder maatschappelijk fenomeen, omdat het belang van transparantie en
de wijze waarop in meerdere sectoren een rol speelt. Er is dus een discussie gaande over de aard,
noodzaak maar ook gevaren van een transparante samenleving. De journalistiek draagt enerzijds
door haar rol als informatieleverancier en waakhond van de democratie bij aan de constructie van
de transparantie wereld. Maar anderzijds is de journalistiek zelf ook steeds meer een object van
het verlangen naar transparantie.
Transparantie staat op gespannen voet met vertrouwelijkheid en bronbescherming en het kan dus
een aantasting van professionele autonomie betekenen. In algemene zin kan transparantie worden
opgevat als ‘making public the traditionally private factors that influence the creation of news’.
Transparantie levert dus meta-informatie. Veel insiders en journalisten zien hier een probleem,
want men weet toch hoe journalistiek werkt? Dit is echter een misvatting. ‘It reminds the reader
that there is a journalist between reality and representation of reality.’
Transparantie gaat ook over de interactie met het publiek of public journalism. Journalisten
kunnen beter aansluiten bij de belevingswereld van het publiek en aangeven dat er meerdere
perspectieven op de werkelijkheid zijn. Soffer (2009) stelt deze dialoog zelfs voor als alternatief
op het traditionele objectiviteitsideaal.
Transparantie als meta-informatie en als publieksinteractie leggen samen de basis voor het begrip
verantwoording dat we kunnen opvatten als de activiteit waarbij journalist in woord, schrift of
beeld toelichting geeft over zijn werkwijze. Proactieve transparantie is een startpunt van
verantwoording, terwijl reactieve transparantie het resultaat van verantwoording kan zijn. Er is
ook onderscheid in het belang van collectiviteit. Komt verantwoording voor rekening van de
individuele journalist, van de organisatie of zelfs de gehele beroepsgroep?
Er is nogal wat onenigheid over de werkelijke mate van transparantie in de journalistiek. Aan de
ene kant klinkt het geluid dat de journalistiek zich positief onderscheidt t.o.v. andere beroepen.
Het eindproduct van de journalist bevindt zich in de openbaarheid en er is bovendien sprake van
verifieerbare bronverwijzing. Deze wordt opgenomen in beroepscodes. Aan de andere kant klinkt
het geluid dat de journalistiek zo ‘gesloten is als een oester’. Nieuwsorganisaties blijken uit
onderzoek zich ook niet erg proactief transparant op te stellen. Sommige critici vermoeden zelfs
boze opzet, maar een structureler probleem is de slordigheid van brongebruik. Door toename van
de copy-paste-cultuur en het vele bureauwerk staat het criterium van bronverantwoording onder
druk. Journalisten checken hun bronnen niet meer door tijdsdruk of ze nemen andere
journalistieke producten over te nemen. Dit overnemen is al tot core business verheven. Hierdoor
ontslaat de publicerende journalist zich van zijn plicht tot controleerbare berichtgeving. Toch
heeft de komst van internet en sociale media een drempel weggenomen voor meta-informatie en
ook de interactie met publiek heeft een impuls daardoor gekregen. Ook zien we proactieve
transparantie ontstaan (publiceren mission statements en ethische / gedragscodes).
Voordelen van het kopen van samenvattingen bij Stuvia op een rij:
Verzekerd van kwaliteit door reviews
Stuvia-klanten hebben meer dan 700.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet je zeker dat je de beste documenten koopt!
Snel en makkelijk kopen
Je betaalt supersnel en eenmalig met iDeal, creditcard of Stuvia-tegoed voor de samenvatting. Zonder lidmaatschap.
Focus op de essentie
Samenvattingen worden geschreven voor en door anderen. Daarom zijn de samenvattingen altijd betrouwbaar en actueel. Zo kom je snel tot de kern!
Veelgestelde vragen
Wat krijg ik als ik dit document koop?
Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.
Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?
Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.
Van wie koop ik deze samenvatting?
Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper jornboone. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.
Zit ik meteen vast aan een abonnement?
Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €3,49. Je zit daarna nergens aan vast.
