Samenvatting schuldenproblematiek natuurlijke personen
Hoofdstuk 1, omvang schuldenproblematiek
In Nederland heeft bijna iedereen schulden, denk aan een hypotheek, boete of studielening.
De definitie van schuld is dat een ander nog geld van je krijgt, een betalingsverplichting. In
beginsel geven schulden geen probleem, maar schulden kunnen wel voor grote problemen
zorgen.
1.1 Betalingsachterstanden
Er is sprake van schuld als je nog geld moet betalen. Van een achterstallige betaling is pas
sprake als iemand zijn betalingsverplichting niet op tijd nakomt. Dus als je geld leent en dat
terugbetaald volgens de gemaakte afspraken, dan heb je wel een schuld maar geen
betalingsachterstand. Betalingsachterstanden ontstaan het meest doordat mensen de
financiële middelen niet hebben om te betalen, en minder vaak uit nonchalance of
vergeetachtigheid.
De meest voorkomende redenen voor betalingsachterstanden zijn:
Te hoge vaste lasten;
Inkomen is gedaald;
Te hoge zorgkosten;
Nonchalance: geld was er wel;
Terugbetalen toeslagen.
1.2 Risicovolle schulden
Een enkele achterstallige rekening die je niet direct kan betalen hoeft niet meteen een
probleem te vormen. Dit optimisme verandert enigszins als er meerdere achterstallige
rekeningen zijn en er sprake is van een risicovolle schuldsituatie. Bij een risicovolle
schuldsituatie kan een huishouden de schulden nog wel zonder hulp van bijvoorbeeld een
gemeente oplossen, maar is het wel heel moeilijk.
Er is sprake van een risicovolle schuldsituatie als een huishouden voldoet aan één of meer
van de volgende risico-indicatoren:
Er zijn meer dan drie soorten achterstallige rekeningen vanwege financiële redenen;
Er zijn een of meer achterstallige rekeningen vanwege financiële redenen in de
categorieën hypotheek, huur, elektriciteit, gas of water, ziekenkostenverzekering,
afbetaling van leningen en afbetalingsregelingen;
De totale omvang van de achterstallige rekeningen bedraagt meer dan €500,-;
De leden van het huishouden staan minstens één keer per maand of meestal meer dan
€500,- in het rood;
Er is een creditcardschuld van €500,- of meer.
Huishoudens kunnen het volgende doen om deze schulden af te lossen;
Bezuinigen op uitgaven;
Afspraken maken met schuldeisers;
Meer gaan werken;
Hulp inschakelen van een budgetcoach (schuldhulpverlening).
1.3 Problematische schulden
Wanneer een huishouden zo diep in de schulden zit dat ze hun situatie niet meer zelfstandig
kunnen oplossen, is er sprake van een problematische schuldsituatie. Hiervan is sprake als
het bedrag dat je moet afbetalen per maand hoger is dan het bedrag dat je zou overhouden
als je door een gemeente of schuldhulpverlenende situatie geholpen zou worden met een
schuldregeling.
1
,Ook is er sprake van problematische schulden als iemand schulden heeft die tot grote
problemen kunnen leiden. Denk hierbij aan een dreigende uithuiszetting of afsluiten van gas,
water of elektriciteit. De consequenties hiervan zijn immers enorm groot.
Oplossingen
Bij risicovolle schulden en bij problematische schulden komt een huishouden in aanmerking
voor schuldhulpverlening, maar alleen bij problematische schulden komt een huishouden in
aanmerking voor schuldhulpverlening met kwijtschelding aan het eind van het traject. Een
huishouding zit dan in het wettelijke schuldsaneringstraject natuurlijke personen. Na drie jaar
zo veel mogelijk schulden aflossen, worden de schulden kwijtgescholden.
1.4 Omvang schuldenproblematiek en bereik schuldhulpverlening
Bijna een of de vijf huishoudens heeft risicovolle of problematische schulden of maakt
gebruik van schuldhulpverlening. De groep huishoudens met risicovolle schulden is groter
dan de groep met problematische schulden. Echter is er een groeiende groep huishoudens
met problematische schulden die geen contact heeft met schuldhulpverlening. Dit is een
zorgelijke constatering, aangezien deze mensen zonder hulp niet uit de schulden kunnen
komen en de schulden alleen maar oplopen.
1.6 Kenmerken van huishoudens met schulden
Naast risicovolle en problematische schulden wordt er onderscheid gemaakt tussen lichte of
ernstige financiële problemen. Bij ernstige achterstanden heeft de schuldenaar meerdere
betalingen bij een schuldeiser gemist en kan het voorkomen dat hij wordt afgesloten van
energie, uitgezet of dat er sprake is van een beslag op zijn inkomen. Bij lichte achterstanden
is er sprake van enkele achterstanden, de schuldenaar is in gebreke gebleven, maar er zijn
nog geen aanwijzingen dat hij uiteindelijk niet gaat betalen.
De groepen zonder achterstanden, met lichte of ernstige achterstanden verschillen van
elkaar, ze hebben andere demografische kenmerken. De verschillen zijn terug te vinden in of
er kinderen zijn, de leeftijd, woonsituatie, inkomstenterugval, geslacht, opleidingsniveau, etc.
Hoofdstuk 2, soorten schulden en verbanden
Er worden vijf soorten schulden onderscheiden. Het soort schuld hangt vaak tot op zekere
hoogte samen met de oorzaak van de schuldsituatie. Wanneer schulden problematisch
worden is er vaak sprake van meerdere soorten schulden.
2.1 Overlevingsschulden
Overlevingsschulden spelen met name bij de lage en middeninkomens. Deze schulden
ontstaan als een huishouden te land moet rondkomen van een te laag inkomen. Doordat er
weinig reserves zijn, kunnen onvoorziene uitgaven niet betaald worden. Als het huishouden
die rekening toch betaald blijft er niet genoeg over voor de huur of elektriciteit. Onder
overlevingsschulden worden de vaste lasten van een huishouden verstaan.
De groep huishoudens met deze schulden gaan zorgvuldig met hun geld om, maar hebben
niet genoeg om hun vaste laten te betalen. Overlevingsschulden nemen bij huishoudens in
de laatste jaren heel erg toe. Zorgkosten en woonlasten zijn de laatste tijd gestegen en er is
veel bezuinigd op uitkeringen en voorzieningen.
2.2 Compensatieschulden
Bij compensatieschulden is er ook sprake van weinig geld, maar de schulden zijn op zich wel
te vermijden. Huishoudens maken compensatieschulden doorgaans omdat ze de stressvolle
situatie waar ze in zitten willen compenseren. Voorbeelden van typische
compensatieschulden zijn een laptop of ander luxegoed op afbetaling, een roodstand om
aankopen mee te financiën of een creditcardsaldo.
2
, Wie rondkomt van een laag inkomen moet continu zichzelf beheersen. Financiële problemen
geven doorgaans veel stress. Als gevolg van die stress gaan we slechter functioneren.
Mensen vinden het dan moeilijker om zichzelf te beheersen dan anders.
2.3 Aanpassingsschulden
Aanpassingsschulden kunnen ontstaan als mensen plotseling minder inkomen krijgen of als
de vaste lasten flink stijgen. Huishoudens hebben minder geld te besteden en moeten hun
uitgaven aanpassen aan de nieuwe situatie. Dit lukt vaak niet van de ene op de andere dag.
Voorbeelden van typische aanpassingsschulden zijn hoge uitgaven aan uitgaan en andere
niet noodzakelijke posten.
Oorzaken hiervan zijn te vinden in plotselinge werkloosheid, een scheiding, ziekte, minder
opdrachten met een eigen bedrijf. Er moet financieel een flinke stap terug worden gedaan.
2.4 Overbestedingsschulden
Overbestedingsschulden ontstaan als mensen consequent te veel uitgeven. Ze weten wel
hoeveel geld er beschikbaar is, maar (bijna) elke maand geven ze meer geld uit dan ze
hebben. Vaak gebruiken ze roodstaan of een creditcard om het extra geld te organiseren.
Voorbeelden van typische overbestedingsschulden zijn kwartaalkredieten en roodstanden.
De bron van overbesteding kan liggen in een verslaving, onvermogen om de administratie
goed bij te houden (door een licht verstandelijke beperking bijvoorbeeld), niet om kunnen
gaan met de druk van de omgeving of overkreditering.
2.5 Bureaucratische schulden
De definitie van deze schulden is dat ze ontstaan als gevolg van het bureaucratisch
onvermogen van een huishouden om zaken met de overheid goed te regelen.
Bureaucratisch onvermogen omschrijft de moeite die mensen hebben om hun zaken met de
overheid goed te regelen. Dit onvermogen kan ontstaan doordat ze niet goed kunnen lezen
of schrijven of doordat ze niet goed met een computer om kunnen gaan of niet begrijpen dat
de regels van de overheid hard worden toegepast.
Voorbeelden van bureaucratische schulden zijn boetes in het kader van de sociale zekerheid
of terugvorderingen van studiefinanciering of toeslagen. Doordat overheidsinstanties bijna
alleen maar digitaal communiceren, is het niet voor iedereen haalbaar om alle regels van de
overheid te kennen en begrijpen.
2.6 Een mix van typen en oorzaken
De indeling van schulden in verschillende soorten komt in de praktijk zelden voor. Voor de
meeste schuldenaren geldt dat hun schuldenpakket kenmerken vertoont van meerdere typen
schulden. Maar door na te gaan wat voor soort schulden mensen hebben, kan ook de
oplossing in zicht komen.
Het type schuld zegt in veel gevallen ook iets over de oorzaak. Vaak is een life-event als een
ontslag of scheiding een trigger voor financiële problemen, maar dit hoeft niet altijd de
oorzaak te zijn. De oorzaak is vaak terug te vinden in het financiële gedrag van de persoon
zelf. Iemand die veel spaart, heeft minder snel financiële problemen bij een ontslag dan
iemand die al zijn geld meteen uitgeeft.
Financieel gedrag hangt ook samen met psychologische factoren. Aangetoond is dat:
Als mensen hun administratie niet voldoende bijhouden, de kans op financiële problemen
groter is;
Als mensen niet goed weten waar belangrijke papieren liggen, de kans op financiële
problemen groter is;
Als mensen minder vooruitplannen, de kans op financiële problemen groter is.
Minder voor de hand liggende factoren zijn;
3
