HC 1: introductie tot de interne markt
Instellingen
II Het institutionele kader van de Europese Unie
1 Inleiding
Lidstaten hebben een nieuwe rechtsorde gecreëerd met de verdragen van Parijs en Rome,
hiervoor is een gedeelte van hun soevereiniteit ingeleverd. Om deze gemeenschap
handelingsbekwaam te maken is er behoefte aan een wetgever, bestuur en rechter. Vroeger
bestond de EU uit drie gemeenschappen met elk hun eigen instituties, deze zijn (deels)
samengevoegd tot het Hof van justitie, de Europese Commissie en de Raad.
Het is belangrijk onderscheid te maken tussen instellingen en organen/instanties van de Unie.
Instellingen zijn alleen de in art. 13 VEU genoemde lichamen. Alle overige lichamen, die niet
gedetineerd zijn, zijn dus organen/instanties. Soms worden specifieke gevolgen, bijvoorbeeld op
het gebied van rechtsbescherming, verbonden aan de instellingen. In dit hoofdstuk worden de
specificaties besproken.
2 Het Europees Parlement
Bevindt zich in principe in Staatsburg, daar Zijn de 12 voltallige zittingen. De commissies en
bijkomende zittingen zijn in Brussel. De werking is geregeld in het werkingsverdrag en in het
Regelement van het Europees Parlement. De leden worden in rechtstreekse verkiezingen in de
lidstaten gekozen. Ze moeten een rechtstreekse terugkoppeling naar de burgers garanderen
over het supranationale niveau. Het Europees parlement kan niet rechtstreeks gelijkgesteld
worden met parlementen van de lidstaten zelf, ze hebben bijvoorbeeld mider wetgevende
bevoegdheden.
Het Europees Parlement bestaat uit maximaal 750 leden + voorzitter. De burgers zijn degressief
evenredig vertegenwoordigd. Een lidstaat moet minimaal 6 en maximaal 96 zetels hebben, het
wordt gedaan aan de hand van de bevolking, maar kleine lidstaten zijn door het minimum van 6
onevenredig sterk vertegenwoordigt. Er is geen uniform verkiezingssysteem, maar iedere
lidstaat volgt zijn eigen regels. Alleen er IJ wel bepaald dat dit door een rechtstreekse, vrije,
algemene en geheime verkiezing moet-Hiernaast mogen lidstaten bijvoorbeeld een kiesdrempel
hanteren.
Art. 223 tot 234 VWEU bevat de taken van het Europees parlement. Dit is eigenlijk in drie
onderdelen te splitsen:
1. Quastwetgevingsorgaan. Hier zit het grootste verschil met nationale parlementen. Het Ek
parlement heeft. Eigenlijk zo goed als geen bevoegdheid om zelf wetten voor te stellen, ze nemen
hier alleen aan deel. Ze richten vooral vragen en aanbevelingen tot de Raad. Bij uit- en toetreding
moeten ze dit goedkeuren.
2. Democratische controle-instantie. Ze Hebben een rol als toezichthouder. Ze kunnen een
onderzoek instellen bij verdenking van inbreuk op het Unierecht, daarvoor kan een
enquêtecommissie in het leven geroepen worden. Daarnaast controleren ze de Europese
commissie, hiervan ontvangen ze een jaarverslag. Ook moet de Europese Commissie antwoord
geven op de vragen van het parlement. Ook kan het Parlement dwingen dat de gehele commissie
aftreedt. Ze hebben een grote controlerende functie.
,3. Budgethouder. Samen met de Raad Stellen ze ieder jaar de begroting voor Europa op, de
commissie voert deze uit waarop het Parlement controleert.
Er zijn geen Europese politieke partijen, maar de leden van het parlement verdelen zich wel op
basis van fracties en dus niet op nationaliteit. Ze zijn georienteerd op politieke voorkeuren.
Fracties krijgen bepaalde rechten, voor sommigen beslissingen is een minimumaantal fracties
die steunen vereist.
3 De Europese Raad
De Raad heeft geen wetgevende functie, maar wel een belangrijke plaats in het politieke
speelveld. Goed onderscheid maken tussen de Europese Raad, de raad van Europa en de Raad
van de Europese Unie. De Europese Raad is de voorzitter van de commissie en bestaat uit
staatshoofden en regeringsleiders. Hiermee worden de democratisch gekozen personen die de
politieke verantwoordelijkheid dragen in een land bedoeld. Deze nemen ook deel aan de Raad-
Ministers hebben officieel een ondersteunende rol maar nemen ook wel eens deel aan de
discussies.
De hoofdtaak van de Raad is het geven van impulsen aan de ontwikkeling van de Unie en het
vastleggen van politieke beleidslijnen en prioriteiten. Hiervoor beheren ze bevoegdheden en
geven ze algemene verklaringen uit over bepaalde onderwerpen. Voornamelijk daar waar een
oordeel op het hoogste niveau nodig is voor lidstaten. De Raad heeft ook een bemiddelende
functie als een lidstaat aangeeft dat nieuwe wetgeving botst met fundamentele aspecten van zijn
eigen rechtstelsel. Daarnaast heeft de Raad een beslissende rol over de agenda op het gebied van
ruimte van vrijheid, veiligheid en recht. Hier nemen ze besluiten over de gemeenschappelijke
strategieën, bijvoor beeld op het gebied van defensie.
De Raad komt minstens vier keer per jaar bijeen op initiatief van zijn voorzitter. De leden mogen
ervoor kiezen zich bij te laten staan door een minister. Gewone bijeenkomsten duren maximaal
twee dagen, met ruimte voor discussie en het sluiten van de overeenkomst. In beginsel moet er
unaniem met een besluit ingestemd worden, er wordt dus veel gezocht naar politieke
compromissen.
4 Raad van de Europese Unie
Belangrijke rol in het bepalen van het beleid en Zonder toestemming van de Raad kan geen
Uniewetgeving tot stand komen.
Art. 16 VEU: de Raad bevat van elke lidstaat een minister als vertegenwoordiger. De
bevoegdheden die deze minister heeft hangt af van de nationale wetgeving en verschilt per land.
In Nederland leggen de ministers verantwoordelijkheid af aan de tweede Kamer. Het verschiet
welke ministers aanwezig zijn, afhankelijk van over welk onderwerp er gedebatteerd wordt. Er
zijn ongeveer tien raadsformaties.
De Raad oefent samen met het Europees parlement de wetgeving-en begrotingstaak uit.
Daarnaast hebben ze nog een aantal specifieke taken:
• Constituerend: een wijziging van het EU-, Eurotom-, of wervings verdrag komt eigenlijk
neer op een wijziging van het constitutionele fundament van de EU.
• Wetgevend: Rust naast het Parlement ook op de Raad. De Raad kan de commissie
verzoeken om onderzoeken in te stellen naar verwezenlijking van de doelstellingen. De
,beslissingsbevoegdheden worden in beginsel bepaald door de bevoegdheden die overgedragen
zijn aan de EU.
• Beleidsorgaan: beleidslijnen voor Unie en lidstaten. Bijvoorbeeld door het economisch
beleid.
• Bestuursorgaan: belangrijkste is opstellen begroting.
De leden van de Raad zitten niet permanent in Brussel, daarom moet veel door anderen
voorbereid worden. Hiervoor is het COREPER, die weer werkgroepen en comites in het leven
kan roepen. Hiervan zijn een aantal permanent.
De Raad wordt bijgestaan door een secretariaat-generaal, zij helpen ook met voorbereiding en
ondersteuning van de vergaderingen van de Raad. Ze maken ook de notulen bij vergaderingen
van de Raad.
De voorzitter van de Raad wisselt per 6 maanden, iedere keer een ander land. Deze wordt
ondersteund door degene ervoor en erna. De rol van de voorzitter is vooral uit het voorbereiden
van de besluitvormingsprocedure.
Ioannina Compromis = bij 23 tot 25 stemmen tegen is er een blokkerende minderheid en er
moet alles aan gedaan worden om dan tot een compromis te komen. Het komt erop neer dat er
dan niet gestemd wordt. Maar zo snel mogelijk naar een compromis wordt gezocht. Luxemburg
compromis/politiek van de lege stoel = altijd proberen tot consensus te komen voordat er
gestemd wordt. Ook als er geen unanimiteit vereist is. Of dit nog actueel is, is betwistbaar.
5 de Europese commissie
Belangrijke rol in het bestuur. Supranationale instelling en uitvloeisel nieuwe rechtsorde.
Hoeder algemeen belang Unie, onafhankelijk van de lidstaten. Leden zitten er lange tijd in,
daardoor draagt het ook bij aan de continuïteit. Ieder land heeft één lid in de EC Zitten, dit is
voor een periode van vijf jaar en ze kunnen herbenoemd worden. De voorzitter wordt
voorgedragen door de Europese Raad bij het Parlement, deze keuren goed door middel van een
meerderheid van stemmen.
De taken van de Europese commissie kunnen in vier delen opgesplitst worden; deze staan in art.
17 VEU
• Gangmaker: eigen beslissingsbevoegdheid en meewerken secundair Unierecht. Vaak
concrete beslissingen voor een specifiek geval. De belangrijkste taak van de EC is het
initiatiefrecht, Ze stellen nieuwe wetten voor, hierdoor hebben ze een belangrijke invloed op het
beleid.
• Vertegenwoordiger: externe vertegenwoordiging van de Unie- Belangrijk persoon hierbij
is de Hoge Vertegenwoordiger voor het buitenlandse en veiligheidsbeleid.
• Bestuursorgaan: bestuurstaken zowel uit het Unierecht als gedelegeerd door de Raad
Vooral op het gebied van mededingingsrecht. Daarnaast wordt op het gebied van
gemeenschappelijk landbouwbeleid veel aan de commissie gedelegeerd.
• Toezichthouder: toezicht op de toepassing van het recht van de Europese Unie, ze doen
dit in de hoedanigheid van bestuursorgaan.
De voorzitter structureert en verdeeld de taken aan het begin van een ambtstermijn. De
commissie wordt ondersteund door directoraten- generaal (Do), zij bereiden de beslissingen
voor en zorgen dat deze geïmplementeerd worden. De indeling van de DG's correspondeert met
de verschillende beleidsterreinen van de Unie. Vaan sluit een wetsvoorstel bij meer dan één DG
, aan, daarom is nauwe samenwerking geboden. Voor een besluit moet altijd ook de juridische
dienst geraadpleegd worden.
6 Hof van Justitie, gerecht en rechterlijke kamers
Dit zijn de Europees rechterlijke instanties. Hiernaast hebben de nationale rechters ook een
belangrijke rol bij het handhaven van het Unierecht. Iedere lidstaat heeft één rechter bij het Hof,
maar dit zijn geen vertegenwoordigers. ze moeten hun taak zelfstandig uitoefenen. In
tegenstelling tot de andere instellingen geldt er ook een kwaliteitseis. Hun taken zijn (art. 19
VEU) ervoor zorgen dat het Unierecht, vastgelegd in de verdragen, goed wordt uitgevoerd. Ze
geven bijvoorbeeld antwoord over hoe het uitgelegd moet worden.
De functie van de Advocaat-Generaal is om het Hof te voorzien van een objectieve evaluatie van
de feiten en juridische aspecten. Het Hof hoeft dit niet te volgen.
Autonomie
IV rechtsbeginselen van de Europese Unie
1 Inleiding
Hoofdstuk voor algemene rechtsbeginselen
2 Het autonome karakter van het Europese recht
Onder Europees recht wordt verstaan de verdragen, de daaraan gehechte protocollen, de
jurisprudentie en het secundaire recht. Het verschilt met het volkenrecht omdat de lidstaten
daarbij beslissen over de uitwerking ervan, terwijl bij het Europees recht dit aan het Hof is.
Arrest van Gend en Loos lidstaten hebben hun soevereiniteit begrensd vanwege de Unie.
Daarom kunnen er ook direct rechten en plichten ontleend worden aan het Unierecht. Hierop
volgt het arrest Costa/ENEL over de vraag of een Italiaanse rechter een prejudiciële vraag mocht
stellen. Hieruit volgt dat nationaal recht geen afbreuk kan doen aan unierecht.
De autonomie van het Unierecht heeft dus twee eigenschappen: rechtstreekse werking en
voorrang op nationaal recht. Een onderdaan kan zich dus, onder bepaalde voorwaarden, op het
Unierecht beroepen.
3 De mogelijkheid en wijze van optreden van de Unie: de beginselen van attributie, subsidiariteit
en evenredigheid
Staan vermeldt in art. 4 jo 5 VEU, OM bepaalde waarborgen voor de lidstaten in te bouwen
Specifieke bevoegdheid attributie: de Unie kan alleen optreden als daarvoor een bevoegdheid te
vinden is in de verdragen. Er moet een rechtsgrondslag zijn voor het optreden, deze staan
voornamelijk in het werkingsverdrag. Er zijn ook 'implied powers', de Unie mag extern optreden
op gebieden waar dit in een interne bevoegdheid besloten ligt, het wordt geïmpliceerd. Een
veelgebruikte rechtsgrondslag is art. 114 VWEU, dit is een voorbeeld van een inhoudelijke
waarborg. De procedurele waarborgen vloeien voort uit de besluitvormingsprocedures
Als er discussie ontstaat over de juiste rechtsgrondslag gaat het Hof dit onderzoeken. De keuze
voor een bepaalde rechts- grondslag moet berusten op objectieve gegevens die voor rechterlijke
toetsing vatbaar zijn, zoals het doel en de inhoud van de handeling. Het kan zijn dat hieruit blijkt
dat een regel eigenlijk op twee grondslagen berust. Er wordt dan onderzoekt of er een
zwaartepunt is of dat er cumulatie van grondslagen optreedt omdat het op beide berust. Dit kan
alleen niet als die bijbehorende besluitvormingsprocedures niet met elkaar verenigbaar zijn.
