I&M Gerontologie
Hoofdstuk 1 Inleiding
Inleiding
De bevolkingsopbouw is in evenwicht. De hoeveelheid jongeren en ouderen is gelijk. De curve heeft dan de
vorm van een klok en heet dan een klokkromme of een gausscurve.
Een opvallend gegeven is dat naast ziekte(n) er zich bij een deel van de ouderen een chronische zorgbehoefte
ontwikkelt.
Als het gaat om de zelfstandigheid van ouderen, blijven functiekenmerken aanmerkelijk beter te voorspellen
dan ziektediagnosen. Het gaat hierbij om zowel somatische functieproblematiek (immobiliteit) als
psychiatrische functieproblematiek (depressie).
Huber definieert gezondheidszorg met gebruikmaking van begrippen als: de vaardigheid om je te kunnen
aanpassen en zelfmanagement te kunnen uitvoeren in het kader van geconfronteerd worden met sociale,
fysieke en emotionele uitdagingen. Hiermee stelt zij functioneren, veerkracht en zelfregie centraal. Het
moderne zelfmanagement sluit hierop aan.
1.2 Preventie- en interventiemogelijkheden vanuit levensloopperspectief
Functie hierbij gaat het om het ‘iets kunnen’. De functie beheersen of over de functie beschikken om
iets relevants te realiseren. De functie is belangrijker naarmate ze iets wezenlijks betreft, vooral een essentiële
rol speelt in het kunnen (blijven) bestaan of in leven blijven.
Wanneer de vervulling van levensbehoudende behoeften bedreigd wordt, ontstaat existentiële angst. Deze
kan tot stress leiden (acuut of chronisch) en uiteindelijk volgt de dood als niemand voor de vervulling van deze
behoeften zorg draagt.
Op het moment dat het zelfstandig overleven bedreigd wordt, is er meestal sprake van zogenoemde
multifunctieproblematiek op verscheidene dimensies. De existentiële behoeften liggen op diverse
levensdomeinen. Deze blijken voorspellend te zijn voor de overlevingskansen. De verschillende dimensies zijn;
somatiek, cognitie, persoonlijkheid, beleving, sociaal functioneren en levensgeschiedenis.
Gra
fiek
over de potentiële preventiewinst gedurende de jaren
1 Anne van Dijk, 417955
,Preventietijdvenster A dit venster bevat jongeren tussen 16-25 jaar van wie de ouders behoren tot de
groep met een lage sociaaleconomische status ( lage SES). Deze jongeren hebben een verhoogde kans op
bijvoorbeeld diabetes mellitus of obesitas.
Preventietijdvenster B dit zijn de volwassenen van 25-60 jaar. Centraal hierin staat, op basis van de huidige
kennis, het metabool syndroom.
Preventietijdvenster C dit venster bevat ouderen in de relatief vroege ouderdomsfase, 60-70 jaar. In deze
levensfase gaat het om het tijdig identificeren van zelfstandig functionerende ouderen met een verhoogd
risico op relevant functieverlies dat leidt tot feitelijk langdurig zorggebruik. Comprehensive geriatric
assessment (CGA)
Preventietijdvenster D dit venster is gerelateerd aan een ziekenhuisopname van 70-plussers. Hier is
duidelijk dat functieverlies gerelateerd aan ziekenhuisopname een grote motor is voor de prevalentie van
functieverlies in de eerste lijn.
Preventietijdvenster E dit venster richt zich op het voorkomen van een toename van reeds aanwezig
functieverlies bij ouderen in de relatief late ouderdomsfase.
1.3 Het ‘ware’ leven (alêthês bios)
twee begrippen staan centraal: epimeleia en alêthês bios. Epimeleia staat voor het begrip zorg, je
bekommeren om de zorg voor jezelf en voor hoe de ander zichzelf zorgt. Alêthês bios staat voor een waar,
juist en passend leven.
Volgens de exegese van Michel Foucault gaat het om het helpen van een individu om erachter te komen wat
het inhoudt om voor jezelf en voor de zelfzorg van de ander te zorgen, met als doel een goed leven te leiden.
1.4 Lineair model
Klassieke lineaire co-/multimorbiditeitsmodel
Van dit model zijn er 2 hoofdvarianten, namelijk het dominomodel en het synergistische model
- Dominomodel hierbij is er sprake van een logische opeenvolging van met elkaar
samenhangende ziekten en (neven)effecten van behandeling.
- Synergistische model bij dit model gaat het om een lineaire optelsom van niet aan elkaar
gerelateerde ziekten en de (neven)effecten van de behandeling. Dit wordt
ook wel eens cascade breakdown genoemd.
Integratief gerodynamisch model (IGD-model)
Dit systeem is niet primair georiënteerd op
co-/multimorbiditeit, maar is gericht op een
ontwikkelingsperspectief vanaf de geboorte. Het
model gaat over het ouder worden en over het
levenslange veranderingsproces. Dit model
maakt duidelijk dat er gedurende het leven,
behalve verlies, ook altijd sprake van een winst
is.
Vlindermodel van groei en verval
Dit is een parallel proces waarbij ouder worden
en ontwikkeling tegenover elkaar staan. In de
beginperiode van het leven valt het
ontwikkelingsaspect het meest op (manifest) en
valt het ouder worden minder op (latent). Dit is
omgekeerd in de gevorderde leeftijdsfasen.
Multidisciplinair interventieplan (MIP) bij deze interventie gaat het om het afwegen van de voors en
tegens van de diverse denkbare scenario’s waarbij de vroegtijdige inbreng van de oudere patiënt zelf en de
eventuele mantelzorger van onmisbare waarde zijn. Shared decision making is een voorwaarde om tot een
verantwoorde interventiestrategie te komen. Advance care planning (ACP) past hier ook bij.
Anne van Dijk, 417955 2
, Capability-model bij dit model vormen capabilities de set aan daadwerkelijk realiseerbare
mogelijkheden die mensen hebben om vorm te geven aan functies.
1.5 Focus van het boek
-
Hoofdstuk 2 Verpleegkundige theorieën bij kwetsbare ouderen
2.1 Inleiding
Vanaf de jaren vijftig van de twintigste eeuw zijn veel theorieën tot stand gekomen vanuit de
professionaliseringsbehoeften van de verpleegkundige beroepsgroep. Hierbij wordt onderscheid gemaakt
tussen:
- Grand theorieën
- Middle-range theorieën
- Micro-level interventions
2.2 Verpleegkundige theorieën uit de twintigste eeuw
Vanaf de jaren vijftig van de vorige eeuw wordt algemeen aanvaard dat een verpleegkundige theorie een
uitspraak doet over vier centrale concepten, die in mindere of meerdere mate in interactie met elkaar staan.
De grand theorieën zijn gebaseerd op deze vier concepten
- Omgeving
- Cliënt
- Verplegen
- Gezondheid
Nadruk op omgeving: Nightingale
Zij kan beschouwd worden als de grondlegger van het verpleegkundig klinisch redeneren, omdat ze bewust de
omgevingsfactoren observeerde en systematisch noteerde en daaruit conclusies trok.
Nadruk op cliënt: Orem en Roy
Zelfzorg en zelfzorgtekorten zijn de centrale concepten van Orems theorie. Dit betekent dat niet de medische
diagnose of behandeling de verpleegkundige diagnose bepaald, maar het (dreigende) zelfzorgtekort dat wordt
ervaren door de cliënt. Het zelfzorgvermogen kan worden gemeten met de ASA-schaal.
In de theorie van Roy is adaptatie of aanpassing het kernbegrip.
Nadruk op interactie cliënt en verpleging: King
King kwam tot de conclusie dat de essentiële kenmerken van de verpleging altijd aanwezig blijven, ondanks
sociale veranderingen. Die essentiële kenmerken zijn volgens haar het sociale systeem, het interpersoonlijke
systeem en het persoonlijke systeem.
Nadruk op interactie cliënt en omgeving: Rogers
Volgens Rogers kan bij een cliënt geen onderscheid worden gemaakt tussen somatische, psychologische en
sociale gedragskenmerken. In plaats daarvan moet hij in zijn totaliteit worden bezien: holistisch. Roger zegt dat
het gedrag altijd voortkomt uit de interactie tussen de persoon en diens omgeving.
Nadruk op interactie cliënt, omgeving en verpleging: Neuman
Het hedendaagse verpleegkunde maakt gebruik van het Neuman Systems Model (NSM). Het NMS past goed bij
het denken vanuit het gerodynamische model. Neuman legt veel nadruk op de relatie tussen de cliënt en de
omgeving. Volgens haar wordt de ervaren stress van een cliënt bepaald door zowel persoonsgebonden
factoren als situatie gebonden factoren.
De theorie is gebaseerd om 3 middle-range theorieën.
- Systeemtheorie Neuman spreekt van een open cliëntsysteem, waarbij de cliënt
3 Anne van Dijk, 417955
, voortdurend in interactie is met zijn omgeving.
- Stress- en copingtheorie de hoeveelheid stress die een individu ervaart, kan hierbij niet objectief
worden gesteld, maar is altijd een resultaat van de wijze waarop het
individu de stress taxeert.
- Preventietheorie Neuman onderscheidt primaire, secundaire en tertiaire preventie.
Preventietheorie
- Primaire preventie hier gaat het er vooral om dat cliënten moeten kunnen beschikken over
voldoende ‘reserves’ en ‘energie’, gerelateerd aan hun levens- en
ontwikkelingsfase.
- Secundaire preventie bestaat uit het verpleegkundig handelen vooral uit het tijdig opsporen van
nieuwe ziektegevallen en het zo kort mogelijk houden van de duur van de
gevolgen door het effectief behandelen van de ziekte.
- Tertiaire preventie beoogt het verpleegkundig handelen, vooral het beperken van
disfunctioneren als gevolg van een doorgemaakte ziekte.
2.3 Verpleegkundige theorieën uit de eenentwintigste eeuw
De theorieën en daaruit voortvloeiende modellen en classificaties kunnen onderscheiden worden in 2
hoofdrichtingen:
- Diagnosegestuurde zorg hier wordt vooral reductionistisch geredeneerd, waarbij de medische en/of
verpleegkundige diagnostiek een belangrijke basis is. De mens en het
menselijk gedrag worden opgesplitst in delen om deze te onderzoeken.
- Behoeftegestuurde zorg hier wordt eerder holistisch geredeneerd, waarbij de behoefte van de
cliënt
het uitgangspunt is voor de verpleegkundige zorg.
SVH = Systematisch Verpleegkundig Handelen.
Bij patiëntentoewijzing krijgen verpleegkundigen geen taken toegewezen, maar patiënten voor wie zij vanaf de
opname tot aan het ontslag verantwoordelijk zijn. Een belangrijk voordeel hiervan is dat het voor een patiënt
duidelijk is wie verantwoordelijk is, waardoor een grotere betrokkenheid en een vertrouwensrelatie kunnen
ontstaan.
SVH onderscheidt het verpleegkundig proces in verschillende fasen: anamnese, diagnose, doel, interventie,
uitvoering en evaluatie. In 2012 zijn er 2 fasen toegevoegd: risico-inschatting en vroeg-signalering.
Een zeer populaire middle-rangetheorie is de vraaggerichte theorie. Waar voorheen vooral de zorgaanbieder
bepaalde wat goed was voor de cliënt, werd dit steeds meer overgelaten aan de zorgvrager zelf.
Vraaggestuurde zorg, hierbij heeft de cliënt de regie volledig in handen.
Vraaggerichte zorg, waarbij sprake is van een onderhandelingssituatie tussen de zorgaanbieder en de cliënt.
Hierbij is de term shared decision making van belang.
Shared decision making veronderstelt informed consent uit de Wet op de geneeskundige
behandelingsovereenkomst (WGBO) en wordt steeds belangrijker. Het is essentieel dat verpleegkundigen de
informatie stapsgewijs en op een laagdrempelige manier aanbieden.
Een voorwaarde voor vraaggericht, gestuurde zorg en shared decision making is dat de cliënt in staat
is zijn mening te geven en gelijkwaardig op te treden.
Een andere middle-range theorie is Belevingsgerichte zorg en Geïntegreerde belevingsgerichte zorg. Deze
theorie is gebaseerd op practice-based evidence vanuit het levensloopperspectief van de cliënt. 3 belangrijke
concepten binnen deze theorie zijn
- Levensloop
- Gelijkwaardigheid
- Autonomie
Anne van Dijk, 417955 4
