Samenvatting Economie (boek: de economische manier van denken, Geert Woltjer)
Samenvatting
De economische manier van denken
1
,Samenvatting Economie (boek: de economische manier van denken, Geert Woltjer)
1. De wetenschap van de schaarste
Schaarste is de spanning tussen wensen en mogelijkheden
Schaarste is de reden waarom je niet alles kunt hebben, zelfs de rijkste
personen op aarde hebben te maken met schaarste, zelfs als geld niet
schaars is, zijn tijd en fysieke bronnen schaarste. Het gaat altijd om keuzes.
Je kunt je tijd maar 1x besteden, dat ene briefje van tien euro kan je maar 1x
uitgeven etc.
Absolute schaarste: schaarste in dagelijks taalgebruik
Wordt gebruikt wanneer er ergens een tekort van is.
Relatieve schaarste is schaarste in economische zin
Als er productiemiddelen of tijd moeten worden opgeofferd om het product
voort te breng om zo in een behoefte te voorzien
o Hiermee wordt bedoeld dat de productiemiddelen ook voor iets anders
gebruikt zouden kunnen worden. Dus bijvoorbeeld water uit de kraan,
water is schaars want om kraanwater uit de kraan te laten lopen
moeten er heel veel productiefactoren worden ingezet, deze
productiefactoren kunnen daardoor niet voor iets anders worden
gebruikt. Daarom is water schaars, ook al hebben we er genoeg van.
o Een half uur boswandelen betekent dat er in die tijd niet kan worden
getafeltennist. Opbrengsten zijn boswandelen en kosten zijn
tafeltennissen
Vrij goed: is tegenovergestelde van een economisch goed (dat schaars is), het is
een goed waarbij men geen productiemiddelen of tijd hoeft op te offeren om het te
produceren
Het in- en uitademen van lucht is een voorbeeld hiervan
Sociale dilemma’s
Sociaal dilemma is een situatie waarin het directe eigenbelang strijdig is met het
collectieve belang
Hamsteren in tijd van schaarste en overmatig watergebruik tijdens een
hittegolf
Een bekend sociaal dilemma is het prisoners dilemma.
Er is een ernstig misdrijf gepleegd. Twee gewapende mannen worden gepakt en het
lijkt dat het de daders zijn, maar het bewijs ontbreekt. Ze worden apart in de cel
2
,Samenvatting Economie (boek: de economische manier van denken, Geert Woltjer)
gezet en kunnen niet met elkaar communiceren. De officier van justitie doet elke
verdachte het volgende voorstel:
1. Als jullie allebei blijven zwijgen, kan ik jullie niet veel maken. Je krijgt dan
alleen een lichte straf wegens wapenbezit zonder vergunning.
2. Als er een bekent, is de zaak rond. Degene die bekent zal ik vrijspreken
omdat hij zo goed heeft meegewerkt. Degene die niet bekent kan minstens
tien jaar gevangenisstraf verwachten.
3. Als jullie allebei bekennen, krijgen jullie allebei vijf jaar.
Ik zwijg Ik beken
Ik krijg een geldboete, hij ook Ik ben vrij, hij krijgt tien jaar
Hij zwijgt
(samen nul jaar) (samen tien jaar)
Ik krijg tien jaar, hij is vrij Ik krijg vijf jaar, hij ook (samen
Hij bekent
(samen tien jaar) tien jaar)
Als alles van iedereen zou zijn zou het niet goedkomen, een oplossing hiervoor zijn
eigendomsrechten
Gebruiksrecht
Recht om anderen van het gebruik uit te sluiten
Recht op de opbrengsten
Recht op overdracht
Andere oplossingen voor sociale dilemma’s zijn:
Sociale controle
Normen en waarden
Overleg
Dwang
1.2 Economie gaat over schaarste en beslissingen
Adam Smith (1723-1790) ‘grondlegger’ van de economie. Hij probeerde te verklaren
waarom sommige landen rijker zijn dan andere en waarom mensen rijker zijn dan
andere. Hij liet zien hoe specialisatie voor iedereen voordelig kan zijn, maar
tegelijkertijd een wederzijdse afhankelijkheid doet ontstaan. De beslissing van de een
heeft gevolgen voor de beslissing van de ander.
1.2.1 Alternatieven
Tegenwoordig wordt economie gedefinieerd als de wetenschap van schaarste.
Schaarste betekent dat mensen meer wensen hebben dan dat er mogelijkheden zijn,
zodat ze keuzes moeten maken. Mensen moeten bijvoorbeeld keuzes maken over
het gebruik van hun tijd. Tijd besteed aan het verrichten van betaalde arbeid kan niet
worden besteed aan het gezin. Iets is dus schaars als er iets anders van waarde
3
, Samenvatting Economie (boek: de economische manier van denken, Geert Woltjer)
voor moet worden opgeofferd. Schaarste betekent dat alternatieven tegen elkaar
worden afgewogen. De waarde van het gekozen alternatief is de opbrengst, de
waarde van het beste opgeofferde alternatief zijn de kosten. Voor een bedrijf is dat
duidelijk: de opbrengst is gelijk aan het geld dat het verdient aan de verkoop van
producten, de kosten zijn het geld dat is uitgegeven. Het verschil tussen opbrengsten
en kosten is de winst. De opbrengsten van het lezen van dit boek zijn gelijk aan de
waarde die de lezer daaraan hecht. Die waarde is afhankelijk van voorkennis,
interesse en toekomstverwachtingen. De kosten zijn wat opgeofferd wordt door dit
boek te lezen, dan iets anders te gaan doen.
Samenvattend:
- Economie gaat over schaarste
- Schaarste is de spanning tussen wensen en mogelijkheden
- Schaarste impliceert (inhouden) keuzes
- Voor een goede keuze zijn de volgende vragen belangrijk: tussen welke
alternatieven wordt gekozen? Hoe moeten deze alternatieven worden
gewaardeerd?
- De begrippen winst, kosten en opbrengsten zijn vanuit deze visie algemener
dan het dagelijks spraakgebruik.
1.3 Schaarste
Produceren is het toevoegen van waarde. Iets van waarde wordt een goed genoemd.
De waarde van een goed wordt vaak aangeduid als het nut van dat goed. Veel
goederen zijn schaarse, andere goederen zijn vrije goederen. Een vrij goed is een
goed voor de verkrijging waarvan geen ander waardevol goed hoeft te worden
opgeofferd. Het inademen van lucht is een voorbeeld hiervan. Een schaars goed is
een goed waar wel een ander waardevol goed voor moet worden opgeofferd.
1.3.1 Nomaden
Als er in het gebied waar ze (nomaden) zaten te weinig voedsel te vinden was,
verhuisden ze naar een ander gebied. Dit betekent dat onbezette grond niet schaars
was: onbezette grond was een vrij goed, evenals de dieren en planten die leefden op
deze grond. Daardoor groeide de bevolking. Deze bevolking had steeds meer
voedsel nodig. Er werd meer wild gevangen dan er via natuurlijke groei bijkwam.
Hierdoor werden wilde dieren schaars. Elke mammoet die nu door een stam
gevangen werd, ging ten koste van het aantal mammoeten in de toekomst voor alle
stammen. De kosten werden gedragen door alle andere stammen, terwijl de
opbrengst geheel naar de eerste stam ging.
1.3.2 Ontstaan van eigendomsrechten
Men ging andere alternatieven zoeken voor het ‘mammoet probleem’. Het omheinen
(afschutten) van stukken grond waar niet-migrerende (vertrekken niet van plaats)
diersoorten konden grazen. Het door ontginning verhogen van de opbrengst van
grond was een andere oplossing. Beide werkten echter alleen als degene die de
arbeid erin had gestoken om het voedsel te produceren of het vee bij een te houden
ook de opbrengsten kreeg. Dit verklaart mede dat er eigendomsrechten ontstonden.
In veel gevallen waren dit geen private eigendomsrechten, maar collectieve
4
