Recensie Trends 3
Conferentie ‘Sociaal Leren’
Open Universiteit Nederland
Student:
Studentnummer:
E-mailadres:
Cursusnaam en cursuscode: OM0413192314 Trends in onderwijs en wetenschappen
Onderdeel: Trends 23, studietaak 3.4a
Docent: dr. Rianne (R.H.J.) Golsteijn
Datum: 11-12-2020
Aantal woorden (exclusief titelpagina, referenties en bijlage): 4395
Hierbij verklaar ik dat dit document vrij is van plagiaat en bestaat uit eigen werk.
,Inleiding
Op vrijdag 20 november 2020 vond de live online conferentie ‘Sociaal Leren’ plaats,
georganiseerd door de Open Universiteit (OU). Voor meer informatie: https://bit.ly/SocialLeren. Maar
wat is sociaal leren? Hoe organiseer je op sociaal leren op effectieve wijze in je eigen onderwijs? Aan
welke voorwaarden moet je hiervoor tegemoetkomen? Hoe pak je dit aan bij online onderwijs? Deze
en andere vragen werden beantwoord gedurende de conferentie.
Sociaal leren is bewezen als erg belangrijk zowel vanuit het cognitivisme als het
constructivisme (Driscoll, 2014). De aandacht voor het ‘sociale’ in het leren van mensen heeft reeds
een lange traditie en het betreft in de eerste plaats twee reeds lang gekende betekenissen: het ‘leren
voor de groep’ en het ‘leren door de groep’. De tweede betekenis is verbonden met het ‘leren door de
groep’. De gedachte die bij deze betekenis centraal staat, is dat mensen niet alleen, of niet het meest
zinvol, leren via een louter individueel leertraject, maar dat zij ook, en vaak beter, leren wanneer ze
hun persoonlijke ervaringen kunnen verbinden met de ervaringen van anderen (Vandenabeele &
Wildemeersch, 2010). Op die manier kunnen persoonlijke ervaringen in een ander licht worden
geplaatst en zo beter worden (h)erkend, benoemd en verhelderd.
Deze conferentie had ik al ver van tevoren in mijn agenda gezet, toen het nog een bijeenkomst
in Eindhoven betrof. Echter, door corona is deze conferentie omgezet naar een live online conferentie.
Dit onderwerp intrigeerde mij doordat wij bij onze mbo vakinstelling in de bovenbouw
projectgestuurd onderwijs geven, in groepsverband. Ons onderwijs is gebaseerd op het sociaal
constructivisme. Onderwijzen wordt dan het creëren van een omgeving waarin studenten worden
gestimuleerd, geholpen en ondersteund bij het zelf of met anderen samen opbouwen van waardevolle
kennisinhouden en vaardigheden, onder begeleiding van de docent (Bonwell & Eison, 1991). Hier is
veel ruimte voor gedifferentieerde instructie, autonomie van studenten en ICT-toepassingen (Ebbens,
2017). Dit betekent dat onze studenten van en met elkaar leren. De rol van de docent is die van coach,
die de studenten ondersteunt in hun leerproces.
Ook wij zijn echter genoodzaakt geweest om door COVID-19 onze lessen grotendeels om te
zetten naar online onderwijs. Het grootste nadeel hierbij is dat het werken in groepsverband op afstand
niet goed van de grond komt. Dit heeft zowel te maken met docenten als met studenten. Docenten
hebben moeite om de groepen op afstand samen te laten werken. Studenten hebben moeite met het
opbrengen van deze mate van zelfsturing en discipline. Deze problematiek in mijn eigen
onderwijsinstelling heeft ertoe geleidt dat ik tot de volgende persoonlijke leervraag ben gekomen:
‘welke tools kunnen de bovenbouw docenten van onze opleidingen inzetten, waar projectgestuurd
onderwijs gegeven wordt, om de studenten te stimuleren om op afstand samen te werken?’
, Introductie
Na opening van de conferentie door prof. dr. Theo Bastiaens, rector magnificus OU, verzorgde
prof. dr. Karel Kreijns een keynote. Vervolgens gaven dr. Emmy Vrieling-Teunter en dr. Rosanne
Hebing een lezing over hun onderzoeksbevindingen omtrent netwerkleren en studentenwelzijn. De
lezing van dr. Kamakshi Rajagopal ging vervolgens over Facebookgroepen als “third space”. De
conferentie werd afgerond met een interactief panel met hoogleraren prof. dr. Karel Kreijns, prof. dr.
Marjan Vermeulen en prof. dr. Frank de Jong, met dr. Migchiel van Diggelen als gespreksleider.
Bastiaens haalt bij zijn opening de online aard van deze conferentie aan, koppelt deze direct
aan sociaal leren en het huidige online leren als gevolg van de pandemie. Volgens Bastiaens is het
thema sociaal leren essentieel voor jonge kinderen en volwassenen, waarbij je van elkaar kunt leren en
een stap verder komt in je leerproces. Hij introduceert Kreijns’ keynote als een mogelijk antwoord op
de vraag hoe je leersituaties kan creëren die sociaal leren mogelijk maken.
Keynote prof. dr. ir. Karel Kreijns, hoogleraar faculteit Onderwijswetenschappen en voorzitter
vakgroep Sociaal leren OU: ‘Samenwerkend leren in een online setting’
Kreijns nam gedurende zijn keynote een presentatie door en start deze met de betekenis van
samenwerkend leren, aan welke voorwaarden tegemoet dient te worden gekomen om samenwerkend
leren effectief te laten zijn en welke leeropbrengsten samenwerkend leren oplevert, zowel bij online
als face-to-face onderwijs. Tussendoor laat hij de deelnemers in breakoutrooms met elkaar in gesprek
gaan en neemt hij verschillende polls af.
Volgens Kreijns staat sociale interactie tussen de groepsleden centraal bij samenwerkend
leren, doordat dit leidt tot participatie en het plaatsvinden van cognitieve processen en
kennisconceptie. Hij geeft aan dat er uit de vele metastudies blijkt dat samenwerkend leren superieur is
aan individueel leren of competentieleren. De voorwaarde die hiermee samenhangt, is dat het
samenwerkend leren goed georganiseerd is. Als daaraan tegemoet wordt gekomen, dan bevordert dit
het kritisch en probleemoplossend denken en het ontwikkelen van besluitvormingsvaardigheden.
Echter, niet al het leren zou georganiseerd moeten worden rondom samenwerkend leren, gezien soms
het individuele leren superieur is aan samenwerkend leren. Er dient een goede balans te zijn tussen
activiteiten die individueel uitgevoerd kunnen worden en activiteiten die in groepsverband uitgevoerd
dienen te worden. Volgens Kirschner et al. (2018) heeft samenwerkend leren alleen nut wanneer de
complexiteit van de taak zo groot is dat deze niet meer door een individu alleen kan worden opgelost.
Samenwerkend leren is volgens Kreijns niet een vanzelfsprekendheid. Om sociale interactie
bij samenwerkend leren te structureren en te versterken, zijn didactische technieken vereist,
zoals positieve wederzijdse afhankelijkheid, individuele aanspreekbaarheid, stimulerende interactie,
sociale vaardigheden en evaluatie van het groepsproces (Johnson & Johnson, 2008, 2009, 2014).
Daarnaast benoemde Kreijns hoe computers het mogelijk maakten om elektronische leeromgevingen