Hoorcollege aantekeningen Sociologie
Cursus: Sociologie voor psychologie studenten 2020/2021
Opleiding: Bachelor Psychologie Tilburg University
Hoorcollege 1
Sociologie vs psychologie
Het is belangrijk voor psychologie studenten om een sociologische blik te hebben. Bij
psychologie wordt er voornamelijk gefocust op het individu (psyche) en bij sociologie
op de omgeving/maatschappij (buiten de psyche). Vaak wordt er gefocust op het
individu, maar toch doen heel veel mensen dezelfde dingen. Heel veel gedrag lijkt op
elkaar. De meeste mensen zijn gefocust op zichzelf en uniek zijn, maar toch lijken
mensen heel veel op elkaar. Daarom doet de sociologie systematisch onderzoek
naar de menselijke samenleving; onderzoekt het menselijke patronen van denken,
voelen en handelen; en bekijkt het hoe we in het bijzonder het algemene kunnen
zien. Er zijn veel voor- en nadelen aan deze blik. De sociologie is erg goed in
debunking, niet alles wat we denken is altijd waar, en het zorgt voor een beter begrip
van de omstandigheden waarin we zitten en waarom. Ook laat de sociologie zien wat
het nadeel is voor sommige groepen en hoe ze dat kunnen empoweren. Het is van
belang dat je een goede balans hebt tussen objectiviteit en sociale betrokkenheid.
Durkheim zag de mens als een dubbel wezen: de mens is een individueel wezen en
een sociaal wezen. De sociologie bestudeert en onderzoekt dus alles van de
samenleving en probeert algemeen sociaal gedrag te vinden door individuen in
hokjes op te delen. C. Wright Mills heeft een erg goede uitleg van de sociologische
verbeelding, waarin persoonlijke problemen worden uitgezet tegenover sociale
problemen. Stel je werkt in een stad met 100.000 mensen en er zijn er drie werkeloos
dan is dat een persoonlijk probleem, maar zijn er 5000 werkeloos dan is het sociaal
probleem. Er wordt vaak gedacht dat sociologie een pseudowetenschap is, maar dat
is zeker niet waar. Er is genoeg bewijs dat sociologie een volwaardig wetenschap is
net als de psychologie. Ook zegt men dat de sociologie gewoon common sense is,
maar Zygmant Bauman beschrijft dat dat wel degelijk niet zo is:
- Responsible speech: regels van verantwoorde argumentatie.
- Size of field: het overstijgen van de eigen sociale wereld.
- Making sense: het verklaren en interpreteren van menselijk gedrag door te kijken
naar de verschillende figuraties en instituties waarin mensen zijn ingebed.
- Defamiliarize: het vermogen om bekende en vanzelfsprekende zaken ter discussie
te stellen.
Sociologie doet onderzoek op drie niveaus:
- Het micro niveau: familie en vrienden
- Het meso niveau: kantoor en universiteit
- Het macro niveau: overheid en land
Ontstaan van de sociologie
Sociologie is ontstaan bij de overgang van de traditionele naar de moderne
samenleving, toen er drie hoofdvragen werden ontwikkeld; hoe is sociale (wan)orde
mogelijk?, hoe is sociale (on)gelijkheid mogelijk?, hoe werkt het proces van
rationalisering (modernisering) van de wereld?. De structuur van de samenleving
verandert door de tijd op basis van technologie. Eerst was er de tijd van de jagers en
,verzamelaars, vervolgens de nomadische samenleving, de agrarische samenleving,
de industriële samenleving, en als laatste de postindustriële samenleving.
Technologie is iets neutraals, maar het draait hier om hoe mensen het gebruiken.
Technologie kent grenzen en is geen oplossing voor alles; het kan ook nieuwe
problemen produceren. Er valt dus niet te spreken van technologische determinisme,
want technologie is bedacht door de mensen en hoe het gebruikt wordt ook.
Sociologie is ontstaan rond de Franse Revolutie. Rond die tijd waren er enkele
belangrijke maatschappelijke veranderingen. Eerst was er een economische
verandering door de groei van het kapitalisme en de Industriële Revolutie (1750).
Daarna kwamen er politieke veranderingen door de Franse Revolutie (1789):
mensen gaan de straat op voor vrijheid, gelijkheid en solidariteit. Ook waren er
kerkelijke ontwikkelen (minder invloed) en groeiden de steden, waardoor er sociale
problemen ontstonden. De samenleving als onderzoeksobject wordt ontdekt en
mensen gaan voor zichzelf denken, waardoor de moderne wetenschap steeds groter
wordt. Auguste Comté (1798-1857) bedacht de term sociologie en kwam met de wet
der drie stadia:
- Theologisch stadium: verklaring door goden en geesten
- Metafysisch stadium: verklaring door filosofie/natuurlijke orde
- Wetenschappelijk stadium: verklaring door objectieve waarnemingen
In de 19e eeuw is ook de opkomst van het sociaal-darwinistisch denken. De uitspraak
“survival of the fittest” kent iedereen, maar was eigenlijk een paar jaar eerder bedacht
door Herbert Spencer. Hij bedoelde er mee dat alleen de beste over blijven, terwijl
Darwin erop doelde dat organismen zich aanpassen aan de samenleving zonder
logica. Het sociaal-darwinistisch denken draait dus om het verbeteren van de
samenleving met de “survival of the fittest” definitie van Herbert Spencer. De
beschavingsarbeid komt ook op, dit hield in dat de hogere klassen zich gingen
bekommeren om de arbeiders. Mensen leerden discipline op school om je klaar te
stomen voor de maatschappij en het vertrouwen in wetenschap bleef groeien. Er was
ook steeds meer aandacht voor de sociale kwestie; mensen ging door de Industriële
Revolutie in grotere getalen bij elkaar wonen en boeren verhuisden naar stad in
kleine huisjes zonder riolering, waar erg veel aandacht voor was door sociale
psychologen. Daarnaast kwamen de vakbonden op om meer zeggenschap te
hebben door arbeiders. Ook was er een reactie op de liberalen en confessionelen dat
je soms uit een welbegrepen eigenbelang moet handelen: waarom leg je in riolering
aan in armere wijken → anders verspreiden de ziekten ook naar andere delen/wijken.
De onderzoeksthema’s in die tijd waren dus armoede, klasse verschillen en de
arbeidsverdeling. In deze tijd ontstond er ook een voorloper van de sociaal werker,
namelijk de gegoede burgerij. Een voorbeeld is de Blauwe Knoop vereniging die
mensen hielp met het geld aan het gezin te besteden en het niet op te drinken in de
kroeg: volksverheffing.
In de jaren ’80 van de 19e eeuw waren in Nederland Frederik van Eeden, Herman
Gorter, en Henriëtte Roland Holst belangrijke intellectuelen die interesse hadden in
maatschappelijke vraagstukken. Helaas hadden ze relatief weinig invloed.
, Paradigmata
Verschillende visies op de werkelijkheid heten
paradigmata. Dit is bekend geworden door het werk
van Thomas Kuhn. Tijdens de normale wetenschap
kun je met de bestaande theorieën alle problemen
verklaren. Theorieën zijn een onderdeel van het
paradigma en geen paradigma op zich. Op een
gegeven moment zijn er vragen die met de
bestaande theorie niet goed te beantwoorden zijn,
waardoor er een model crisis komt. Hierna komt er
iemand met een betere theorie en is er een model
revolutie, waardoor het paradigma verandert. In de sociologie is er niet echt een
verschuiving in het paradigma, maar zijn er 4 visies:
- Structureel-functioneel paradigma (Durkheim)
- Conflictparadigma (Marx)
Interactionistisch paradigma:
- Symbolisch interactionistisch paradigma (Dewey en Mead)
- Rationele keuze paradigma (Weber)
Ook zijn er verschillende sociologische benaderingswijzen:
- Positivistisch: natuurkundig principe (fysieke, biologische en materiële wereld). Op
zoek naar wetmatigheden met nadruk op empirische feiten. Objectiviteit,
repliceerbaarheid en deductief karakter (van algemeen naar specifiek).
- Humanistisch: betekenis van menselijk gedrag en symbolen. Draait om het
begrijpen en subjectief interpreteren. Werkt inductief (van specifieke waarnemingen
naar algemene theorieën). Sociale en economische kijk.
- Kritisch: heeft kritiek op het positivisme, want de wetenschap en feiten zijn niet
neutraal. Gericht op continu proberen de wereld te verbeteren.
Hoorcollege 2
Drie hoofdvragen
Klassieker Hoofdvraag Paradigma
Karl Marx Hoe is sociale ongelijkheid De wereld bestaat uit
mogelijk? conflicten
Emile Durkheim Hoe is de sociale orde Structureel
mogelijk? functionalisme
Max Weber Hoe is Sociale
rationalisering/modernisering actie/Interactionisme
mogelijk?
Deze drie grondleggers van de sociologie onderzoeken alle drie de samenleving en
sociale verandering. Marx keek naar de sociale veranderingen die het gevolg zijn van
economische conflicten die ongelijkheden produceren. Durkheim focuste op sociale
veranderingen en of dat dan de bindingen tussen mensen verandert (samenleven en
solidariteit). Weber keek naar een andere manier van denken. Bij Karl Marx denken
we aan de politieke indeling die na hem ontstond in de 20e eeuw. Aan de ene kant
het kapitalisme van de VS dat gekenmerkt wordt door privé-bezit, winst, marktwering,
economische productiviteit, en economische ongelijkheid. Aan de andere kant het
