Hoofdstuk 9 Programmeren
De mate waarin een gebouw de gebruikers en hun activiteiten en behoeften naar behoren
faciliteert is bepalend voor de gebruikswaarde, belevingswaarde en toekomstwaarde.
Gebruikswaarde wordt vaak samengevat als efficiënt, effectief en tevreden. In plaats van
tevreden wordt tegenwoordig ook wel experience gebruikt: aantrekkelijk qua ervaring en
beleving.
§1 Doel van een programma van eisen
Een programma van eisen zou je kunnen omschrijven als de vertaling van ‘wat er in een
gebouw moet kunnen’ naar ‘wat het gebouw moet kunnen’. Het is een geordende
verzameling van gegevens over de huisvestingsbehoefte van een organisatie en de vereiste
prestaties van de locatie, het gebouw, de ruimten, de gebouwdelen en de voorzieningen in
het gebouw en op het terrein. De Rijksgebouwendienst spreekt van een opsomming van
kwantitatieve en kwalitatieve randvoorwaarden en eisen waaraan een huisvestingsoplossing
moet voldoen. Het in kaart brengen van eisen, wensen en randvoorwaarden wordt in het
bouwproces programmeren genoemd. Internationaal worden hiervoor 2 verschillende
termen gebruikt: programming (VK) en briefing (VS). Het document waarin de eisen en
wensen worden vastgelegd, is het programma van eisen.
In een PVE worden de behoeften, eisen, wensen en verwachtingen van de opdrachtgever
en huidige en toekomstige gebruikers vastgelegd, op basis van heldere uitgangspunten en
rekening houdend met relevante randvoorwaarden. Omdat niet alle informatie op hetzelfde
moment beschikbaar en nodig is, wordt het PVE doorgaans gefaseerd ontwikkeld, ‘van grof
naar fijn’ en ‘van globaal tot gedetailleerd’ ingebracht in het ontwerpproces.
Een PVE heeft meerdere functies. Het dwingt de opdrachtgever en andere betrokkenen tot
reflectie op de huisvestingsopgave. Het PVE is een belangrijk document voor het
overdragen van informatie tussen alle betrokkenen en een belangrijk communicatiemiddel
tussen de opdrachtgever en gebruikers enerzijds en de architect en adviseurs anderzijds.
Een goed programma maakt het mogelijk om al in een vroeg stadium van de
planontwikkeling te toetsen of de opgave haalbaar is en of het ambitieniveau past bij het
budget. Verder biedt het PVE een goede basis voor de contractvorming tussen de
opdrachtgever en ontwerpende partijen.
§2 Opbouw en inhoud van een programma van eisen
Het is zinvol dat de opdrachtgever onderscheid maakt in eisen waaraan in ieder geval moet
worden voldaan en wensen die minder hard zijn. Ook is het belangrijk dat de eisen
overzichtelijk worden ingedeeld. Aan het eind van de jaren 90 is een NEN-norm over
Programma’s van eisen voor gebouwen gepubliceerd. In de jaren erna ontwikkelde Stichting
Bouwresearch Rotterdam (SBR) een aantal ideeën over een gefaseerde ontwikkeling van
het PVE.
NEN 2658
Volgens NEN 2658 Programma’s van eisen voor gebouwen en bijbehorende
projectprocedure dient een PVE te bestaan uit 3 onderdelen:
1. Randvoorwaarden, met name van toepassing zijn wet- en regelgeving, technische
aspecten en financiële aspecten.
, 2. Karakteristieken van de te huisvesten doelgroep(en). Dit moet inzicht geven in de
doelstellingen van de organisatie, de gebruikers en hun activiteiten, in de te leveren
diensten of producten, in de organisatorische, economische, functionele en
ecologische aspecten en in de verwachtingen voor de toekomst.
3. Eisen aan het object, onderscheiden in eisen aan de locatie, aan het gebouw als
geheel, aan ruimtedelen, aan gebouwdelen en aan voorzieningen op het terrein.
Ter ondersteuning van de invulling van het PVE is een Nederlandse praktijkrichtlijn
ontwikkeld, NPR 3401, Programma’s van eisen voor gebouwen en bijbehorende
projectprocedure. De hierin opgenomen checklist geeft een goed beeld van de onderwerpen
waarover het PVE helderheid moet verschaffen.
SBR 258
Het SBR 258 Programma van eisen: Instrument voor kwaliteitsbeheersing bevat naast een
helder begrippenkader ook een handleiding voor het samenstellen van PVE’s, met een
indeling in 5 blokken:
1. Gebruikseisen
2. Functies en prestaties
3. Beeldverwachtingen
4. Interne voorwaarden
5. Externe eisen en voorwaarden
Gebruikseisen
Gebruikseisen zijn de eisen en wensen betreffende (onderdelen van) de huisvesting die
direct voortvloeien uit het beoogde gebruik. Het gaat hier om een beeld van de te huisvesten
organisatie, wat betreft de aard, omvang, organisatiestructuur en activiteitenpatronen, nu en
in de toekomst. Opdrachtgever, gebruikers en eigenaren kunnen deze eisen in het begin zelf
formuleren.
Functies en prestaties
De kenmerken van de te huisvesten organisatie moeten vervolgens vertaald worden in
ruimtelijk-bouwkundige eisen en wensen met betrekking tot de locatie en eisen en wensen
