Week 1a
Hoofdstuk 1
Doel van het gezondheidsrecht is het scheppen van een evenwichtige situatie in de
hulpverlening. Gezondheidsrecht kan worden omschreven als het geheel van
rechtsregels dat betrekking heeft op de zorg voor de gezondheid en de toepassing van
overig burgerlijk, bestuurs- en strafrecht in dat verband. Dit is niet beperkt tot het
geschreven recht. Gezondheidsrecht moet worden onderscheiden van
gezondheidsethiek. Bronnen zijn:
1. Wetgeving
2. Internationale wetgeving;
3. Jurisprudentie;
4. Rechtsbeginselen;
5. Zelfregulering.
Het zelfbeschikkingsrecht is een van de belangrijkste beginselen in het
gezondheidsrecht. Dit beginsel verschaft een normatief kader voor de toetsing van de
positie van een persoon in de gezondheidszorg en voor het medisch handelen buiten de
gezondheidszorg. Het recht komt ieder mens in gelijke mate toe.
Ook het beschermingsbeginsel is erg belangrijk. Dit gaat over groepen patiënten die
niet of minder in staat zijn om op te komen voor hun eigen belangen. Bescherming moet
altijd voldoen aan de criteria van proportionaliteit, subsidiariteit en effectiviteit. Tevens is
het gelijkheidsbeginsel erg belangrijk. Ook dit beginsel kan een beperking van het
zelfbeschikkingsrecht teweegbrengen.
Volgens artikel 7:453 BW moet de hulpverlener bij zijn werkzaamheden de zorg van een
goed hulpverlener in acht nemen en daarbij handelen in overeenstemming met de op
hem rustende verantwoordelijkheid, voortvloeiend uit de voor hulpverleners geldende
professionele standaard.
Het handelen van een arts wordt normatief bepaald door twee categorieën van normen,
die samen de professionele standaard vormen: de medisch-professionele standaard en
de rechten van de patiënt en andere maatschappelijke normen. Professioneel handelen
moet medisch-inhoudelijk aan twee eisen voldoen: de handeling moet medisch zijn
geïndiceerd met het oog op een concreet behandelingsdoel en zij moet volgens de regels
van de kunst worden uitgevoerd. Afwijking van de medisch-professionele standaard kan
niet worden gerechtvaardigd door toestemming van een patiënt. De medisch-
professionele standaard wordt enigszins gevormd door richtlijnen. Om te voldoen aan de
medisch-professionele standaard, heeft de arts ook een medisch-professionele
autonomie. Dit betekent echter niet dat de arts geen verantwoording over zijn handelen
hoeft af te leggen.
Een arts kan weigeren een bepaalde handeling te verrichten door een beroep te doen op
gewetensbezwaren. Dit betekent niet dat daardoor de overeenkomst met een patiënt
komt te vervallen, maar de betreffende handeling hoeft alleen niet verricht te worden.
Een gewetensbezwaar kan wel een gewichtige reden als in artikel 7:460 BW vormen om
de behandelingsovereenkomst te beëindigen, maar is dan alsnog verplicht de zorg te
verlenen tot een nieuwe arts is gevonden. Het kan ook voor een patiënt een aanleiding
zijn om de overeenkomst te ontbinden.
Hoofdstuk 2
De WGBO bevat de algemene rechten van patiënten. Dit is een dwingendrechtelijke
regeling (zie artikel 7:648 BW met een minimumkarakter. Er mag dus wel ten voordele
,van de patiënt van deze regeling worden afgeweken. Of een hulpverlener onder de
WGBO valt, hangt af van de vraag of hij een geneeskundig beroep of bedrijf uitoefent en
of het handelingen betreft op het gebied van de geneeskunst, zie artikel 7:446 lid 2 en 3
BW. Het ziekenhuis is ingevolge artikel 7:642 BW aansprakelijk voor handelingen die
hierbinnen worden verricht.
Een hulpverlener moet volgens artikel 7:453 BW handelen volgens de professionele
standaard en de zorg van een goed hulpverlener in acht nemen. Op gebieden waarin de
WGBO niet voorzien, moet gekeken worden naar de redelijkheid en billijkheid.
Recht op informatie
Een van de belangrijkste rechten van de patiënt, is het recht op informatie. Dit recht is
neergelegd in artikel 7:448 BW. Dit is onder andere van belang voor de toestemming die
de patiënt ook moet geven. Er is namelijk geen toestemming mogelijk indien de patiënt
niet goed geïnformeerd is. De mate en omvang van de aan de patiënt te verstrekken
informatie, hangen af van de aard van de verrichting en de individuele omstandigheden.
Hierbij geldt het redelijkheidscriterium. De hulpverlener heeft ook in bepaalde mate de
verplichting om te controleren of bepaalde informatie of een bepaalde boodschap wel bij
de patiënts is overgekomen.
Artikel 7:448 BW houdt ook in dat een arts een patiënt zo spoedig mogelijk op de hoogte
moet stellen op eventueel gemaakte fouten. Dit vloeit ook voort uit de zorg die een goed
hulpverlener in acht moet nemen. In deze context is ook artikel 7:953 BW van belang
dat zegt dat indien een arts aansprakelijkheid erkent, dit niet aan hem tegengeworpen
kan worden door een verzekeringsmaatschappij.
Van belang bij het recht op informatie, is artikel 10 lid 3 Wkkgz. Dit artikel zegt dat de
patiënt niet mag worden belemmerd in het gebruik van informatie waarop hij volgens
zijn recht op informatie recht op heeft. Dit betekent bijvoorbeeld dat er geen
zwijgcontract overeengekomen mag worden.
Uitzonderingen op het recht van informatie/situaties waarin het recht op informatie
beperkt is:
1. Indien er een placebo wordt gebruikt;
2. Bij jonge of niet-wilsbekwame personen;
3. In geval van therapeutische exceptie als bedoeld in artikel 7:448 lid 3 BW;
a. Hiervan is sprake indien het verstrekken van de informatie kennelijk
ernstig nadeel voor de patiënt zou opleveren en na een andere
hulpverlener is geconsulteerd. De informatie moet tevens alsnog worden
gegeven indien het nadeel niet meer te duchten is.
b. Het mogelijk weigeren van een medische behandeling is niet voldoende
voor een beroep op deze exceptie.
c. Indien het belang van de patiënt dit vereist, dient wel een ander op de
hoogte gesteld te worden.
In artikel 7:449 BW is het recht om niet te worden geïnformeerd neergelegd. Dit
recht geldt alleen indien de patiënt kenbaar maakt dit recht geldend te willen maken.
Echter, indien het niet-informeren niet opweegt tegen het nadeel dat hieruit voor de
patiënt of anderen zou voortvloeien, moet de arts de patiënt alsnog informeren.
Het vereiste van toestemming
Het toestemmingsvereiste bestaat zowel uit de vereiste toestemming voor het aangaan
van de geneeskundige behandelingsovereenkomst als de toestemming voor het medisch
,handelen zelf. Het aangaan van een overeenkomst houdt dus niet in dat de arts
toestemming heeft voor het medisch handelen, zie artikel 7:450 BW. Een behandelend
arts is dus verplicht toestemming te vragen. Schriftelijke toestemming is niet vereist,
maar volgens artikel 7:431 BW kan een patiënt wel vragen aan de hulpverlener om
schriftelijk vast te leggen voor welke verrichtingen toestemming is gegeven.
Volgens artikel 7:466 lid 2 BW mag toestemming worden verondersteld te zijn gegeven
indien het gaat om verrichtingen van niet-ingrijpende aard. Het gaat hierbij bv. om de
aard en gevolgen van de handeling. Indien toestemming niet mogelijk is vanwege de
noodzaak van onverwijlde behandeling, wordt het toestemmingsvereiste ingevolge
artikel 7:466 lid 1 BW niet geschonden. Ook bij de therapeutische exceptie hoeft geen
toestemming gevraagd te worden.
Toestemming kan worden geweigerd of een eerder gegeven toestemming kan worden
ingetrokken. Echter, toestemming kan niet worden ingetrokken indien het niet-verder
behandelen zou leiden tot ernstige gevolgen.
Minderjarige patiënten
In beginsel is de ouder verantwoordelijk voor de rechten van het kind. Dit neemt af
naarmate het kind ouder wordt en het kind zelf dus meer zelfbeschikkingsrecht toekomt.
Bij het bereiken van de meerderjarigheid komt het zelfbeschikkingsrecht volledig bij de
meerderjarige te liggen.
Artikel 1:234 BW: een minderjarige is bekwaam rechtshandelingen te verrichten met
toestemming van zijn wettelijk vertegenwoordiger. Deze toestemming wordt geacht te
zijn verleend indien het gaat om een rechtshandeling die in het maatschappelijk verkeer
gebruikelijk is voor de minderjarigen van zijn leeftijd om deze zelfstandig te verrichten.
Ingevolge artikel 7:447 BW is een minderjarige die de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt,
bekwaam een behandelingsovereenkomst ten behoeve van zichzelf aan te gaan en
handelingen te verrichten die onmiddellijk met de overeenkomst verband houden. De
minderjarige is volgens lid 2 zelf aansprakelijk voor de uit de behandelingsovereenkomst
voortvloeiende verplichtingen. Dit doet niet af aan de verplichting van de ouders te
voorzien in de kosten van verzorging en opvoeding. Toestemming van de ouders is dus
bij 16- en 17-jarige niet nodig.
Bij minderjarigen tussen de 12 en 16 jaar is toestemming van de ouders voor een
behandelingsovereenkomst wel vereist. Voor de behandeling zelf is over het algemeen
ook toestemming van het kind en de wettelijk vertegenwoordiger vereist. De
toestemming van de wettelijk vertegenwoordiger is niet nodig als de handeling nodig is
om ernstig nadeel bij de patiënt te voorkomen of de minderjarige ook na weigering van
de toestemming de handeling weloverwogen blijft wensen (artikel 7:450 lid 2 BW).
Bij kinderen onder de 12 jaar wordt de behandelingsovereenkomst gesloten door de
ouders. Ook voor de behandeling zelf is dan alleen toestemming van de ouders nodig.
Toestemming mag worden verondersteld bij niet-ingrijpende handelingen en de
toestemming is niet vereist indien handelen onverwijld vereist is (artikel 7:466 BW). Ook
andere rechten zoals het inzagerecht, recht op informatie e.d. mogen door de ouders
worden uitgeoefend. Het recht op informatie als in artikel 7:448 lid 1 BW geldt ook ten
opzichte van kinderen, indien dit past bij het bevattingsvermogen van het kind. Indien
ouders toestemming weigeren voor een medisch dringend noodzakelijke behandeling,
dan kan de rechter worden gevraagd een kinderbeschermingsmaatregel uit te spreken
en in dit kader een vervangende toestemming te verlenen. Echter, indien hiervoor geen
, tijd is kan een beroep worden gedaan op artikel 7:465 lid 4 BW wat erop neerkomt dat
de arts geen toestemming hoeft als het nakomen van de plicht toestemming te krijgen,
niet verenigbaar is met de zorg van een goed hulpverlener.
Wilsonbekwaamheid bij meerderjarigen
Bij wilsonbekwaamheid moet een vertegenwoordiger optreden, die de zorg van een goed
vertegenwoordiger moet betrachten (artikel 7:465 lid 5 BW). De rechten van patiënten
gelden ook voor mensen die wilsonbekwaam zijn. Artikel 7:465 lid 4 BW: de
hulpverlener honoreert de beslissing van de vertegenwoordiger, tenzij dit niet
verenigbaar is met de zorg van een goede hulpverlener.
Een patiënt kan als wilsonbekwaam worden beschouwd indien hij er geen blijk van geeft
de op zijn bevattingsvermogen afgestemde informatie te begrijpen naar mate die voor
de aard en de reikwijdte van de aan de orde zijnde beslissing noodzakelijk is. Die
informatie betreft de aard van de gezondheidstoestand, de aard en het doel van de
voorgestelde behandeling, de aard en het doel van eventuele alternatieven, de te
verwachten gevolgen van de voorgestelde behandeling en de te verwachten gevolgen
van het achterwege laten van de behandeling (Handreiking).
Dossier
Het is verplicht een dossier bij te houden voor zover dit voor een goede hulpverlening
noodzakelijk is. Dit is de dossierplicht. Elke patiënt heeft recht op inzage van het
dossier, artikel 7:456 BW. Inzage kan wel achterwege blijven indien het gaat om
gegevens die de privacy van een ander bevatten. De bewaartermijn van gegevens is 20
jaar en begint te lopen op het moment dat de laatste wijziging in het dossier heeft
plaatsgevonden, artikel 7:454 lid 3 BW. Indien dit voortvloeit uit de zorg van een goed
hulpverlener, wordt het dossier langer bewaard. In artikel 7:455 BW is het recht op
vernietiging van gegevens neergelegd.
Einde overeenkomst
Een hulpverlener kan een overeenkomst alleen opzeggen indien hij hiervoor gewichtige
redenen heeft, zie artikel 7:460 BW. Voorbeelden zijn:
1. Een verstoring van de relatie;
2. Gebrek aan medewerking van de patiënt;
3. Het ontstaan van seksuele gevoelens van de patiënt;
4. Verhuizing van de patiënt;
5. Verbale agressie;
6. Seksuele intimidatie;
7. Het niet houden aan behandelingsvoorwaarden.
Indien alternatieven worden aangedragen voor continuering van de zorgverlening,
vergroot dit de kans dat gewichtige redenen worden aangenomen.
Dwang en drang
Er is sprake van dwang wanneer iemand met fysiek geweld tegen zijn wil wordt
gedwongen een onderzoek of behandeling te ondergaan. Van drang is sprake wanneer
via indirecte middelen mensen tot onderwerping aan handelingen worden bewogen.
Het beroepsgeheim
In artikel 7:457 BW is neergelegd dat toestemming van de patiënt is vereist voor het
verstrekken van inlichtingen aan derden. Soms kan toestemming ook geacht. Er kan een
conflict van plichten zijn waardoor de hulpverlener in feite gedwongen wordt zijn
beroepsgeheim te schenden. Van belang zijn de volgende criteria:
