Gezondheidsstrafrecht
1. Strafrechtelijke aansprakelijkheid voor gedragingen in de gezondheidszorg
2. Strafrecht aan het begin en einde van het leven
3. Arts/gezondheidszorg in detentie
4. Formeel strafrecht en de gezondheidszorg: handhaving, verschoningsrecht
5. Fraude in de zorg
6. Gezondheidsstrafrecht in de praktijk: Expertisecentrum Medische Zaken
7. Tuchtrecht & strafrecht
1
,Ontmoeting tussen gezondheidszorg en strafrecht en strafrechtelijke aansprakelijkheid
Inleiding gezondheidsrecht - COLLEGE
__ Moraal
_________
= object van ethiek Bestaat uit:
- normen en
I. Moraal en recht; ethiek en rechtsgeleerdheid __ - waarden
__ Recht
= object van rechtsgeleerdheid Bestaat uit:
- rechtsregels en
- rechtsbeginselen
II. Wat is gezondheidsrecht?
Gezondheidsrecht = rechtsgebied binnen rechtsgeleerdheid (net zoals het strafrecht, maar gezondheidsrecht is beduidend jonger)
—> Ontstaan rond 1950
Jaren ’50 en ‘60 ————————————> Jaren ’70 en ‘80 ————————————> Huidige opvatting (2023)
Gezondheidsrecht verbreed Toevoeging 3e partij
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
I I I
Gezondheidsrecht Gezondheidsrecht
= medisch recht
Gezondheidsrecht
= medisch recht EN patiëntenrecht
= geheel van rechtsbeginselen en regels die
Maken van studie van regels en beginselen die
betrekking hadden op doen en laten van artsen 1. Niet alleen doen en laten van artsen (normatieve zin) betrekking hebben op deze partijen en hun
2. + Patiënt kreeg rechten
—> medisch tuchtrecht onderlinge (contractuele) relaties:
—> medisch aansprakelijkheidsrecht
Patiënt/cliënt
I III
Zorgaanbieder Zorg nancier
(ziekenhuis / arts / psycholoog / II
verpleeghuis / jeugdinstelling)
Dus… Gezondheidsrecht =
1) Zorgverleningsrecht
art. 22 lid 1 GW, BIG, Wkkgz, BW
2) Zorg nancieringsrecht
art. 22 lid 1 GW, Zvw, Wlz, BW
3) Zorgverzekeringsrecht
art. 22 lid 1 GW, Zvw, Wlz en BW
2
fi fi
,III. Beginselen van gezondheidsrecht
Eigen beginselen? Wat wel?
Leenen JA
Eigen beginselen, namelijk:
————————————
- Beginsel (recht) van individuele zelfbeschikking
ofwel autonomie
Veelal patiëntenrecht:
- patiënt heeft recht op informatie
- patiënt heeft recht op geheimhouding
- Beginsel (recht) van gelijke toegang tot gezondheidszorg
:( Maar tekortkomingen door verkeerde interpretatie zoals
de absolute interpretatie van het medisch beroepsgeheim
(artsen hadden kindermisbruik vaker moeten melden)
—> Sluijters wijst op deze tekortkomingen
Sluijters NEE Beginsel van contractvrijheid?
Gezondheidsrecht heeft GEEN eigen beginselen Patiënt/cliënt
=> de beginselen die het wel kent komen uit
privaatrecht, strafrecht en bestuursrecht I III
X Recht van individuele zelfbeschikking: Zorgaanbieder Zorg nancier
Staat niet in positieve recht, moreel principe wordt II
ingelezen. Dat vindt Sluijters niet kunnen,
hij wil dichtbij de wetstekst blijven
I. Patiënt heeft geneeskundige behandelingsovereenkomst met zijn
zorgaanbieder (mondelinge overeenstemming volstaat)
II. Zorg nancier heeft zorgplicht (moet zorgaanbieders contracteren):
dus geen sprake van contractvrijheid
III. Contractuele relatie tussen patiënt en zorgaanbieder: verzekeringsplichtig 18+
Ofwel beginsel van contractvrijheid:
a. Partijen vrij om al dan niet contract aan te gaan
Als ingezetene verzekeringsplichtig, het staat men niet vrij geen zorgverzekering te
nemen + zorgverzekeraars mogen mensen niet weigeren
b. Partijen vrij in de keuze van de wederpartij
—> veel contractvrijheid aan kant van patiënt: vrije arts keuze
—> minder tot geen contractvrijheid aan kant van arts: geen vrije patiënt keuze
c. Partijen zelf gaan over de inhoud van het contract
—> arts en patiënt hebben niet de keuze de inhoud te bepalen, die worden ingevuld
door bepalingen van Wet op Geneeskundige behandelingen overeenkomst
(dwingendrechtelijke bepalingen)
—> cliënten gaan niet over de inhoud van zorgverzekering, wat onder de dekking valt
is van overheidswege bepaald
=> Dus theorie van contractvrijheid gaat NIET op
Buijsen JA Welke theorie verklaart dan de regels zoals ze zijn?
Eens met Leenen,
maar heeft het op aantal punten verkeerd gehad: (Recht op) persoonlijke levenssfeer
X had meer werk moeten maken van recht op toegang tot (Recht op) gelijke behandeling
gezondheidszorg (Recht op) zorg voor gezondheid
X had niet moeten spreken van zelfbeschikking maar Recht (Menselijke waardigheid)
gewoon over privacy (eerbiediging van persoonlijke
——————————————————————————
levenssfeer kennen we wel in het recht)
Moraal Gezondheid
Best mogelijke verklaring van de regels zoals ze zijn:
gegeven het belang dat allen stellen in goede gezondheid Gezondheidsrecht
De beginselen van gezondheidsrecht zijn een aantal = verwerkelijking van grondrecht op zorg voor gezondheid met inachtneming van
fundamentele grondrechten andere voor de zorg voor gezondheid relevante grondrechten (zijnde gelijke
=> zei Leenen ook, maar drukte dit ongelukkig uit behandeling en privacy)
X grondrecht op autonomie bestaat niet
✓ maar grondrecht op eerbiediging van persoonlijke In gezondheidsrecht gaat het om: recht op zorg voor gezondheid
levenssfeer bestaat wel (klassiek vrijheidsrecht) + + met inachtneming van recht op gelijke behandeling; en
✓ recht op toegang tot gezondheidszorg is ook een Gelijke behandeling (art. 1 GW) krijgt andere invulling in gezondheidsrecht tegen achtergond
grondrecht (sociaal grondrecht) van recht op toegang tot zorg voor gezondheid
+ met inachtneming van recht op eerbiediging van recht op persoonlijke
levenssfeer (privacy)
Persoonlijke levenssfeer krijgt andere betekenis tegen de achtergrond van het grondrecht op
zorg voor gezondheid => krijgt karakter van respect voor lichamelijke integriteit
KORTOM gaat om:
Op deze wijze werk te maken van beginsel dat terug te vinden is in elk3
mensenrechtenverdrag als fundamentele principe: respect voor menselijke
waardigheid
fi fi
, Strafrecht in gezondheidszorg
Strafrecht steeds vaker prominente rol in zorg
In 2007 sprak Mevis als van oprukkende strafrechtelijke aansprakelijkheid van de arts
Toegevoegde waarde:
:) Maar strafrechter en wetgever in het strafrecht belangrijke rol vervuld bij normering van medisch handelen m.b.t. levensbeëindiging langs de weg van
euthanasie of hulp bij zelfdoding
Aan de toegevoegde waarde van het strafrecht in de zorg wordt getwijfeld:
:( Vanuit arts: Een strafrechtelijk onderzoek wordt als omslachtig en bedreigend ervaren en een vervolging als een de nitief einde van de carrière
:( Ook voor slachto ers levert strafrechtelijke procedure lang niet altijd datgene op waarop zij gehoopt hadden: procedure duurt in het algemeen lang, leidt
vaak tot een sepot en als er al een sanctie volgt, wordt de straf als (te) licht ervaren
Knelpunt in kader van toetsing van kwaliteit van zorg:
—> samenloop van bestuursrechtelijk en strafrechtelijk toezicht
—> samenloop van straf- en tuchtrecht
————————————
——>
• Samenloop van straf- en tuchtrecht
Strafrechtelijke vervolging en berechting kunnen plaatsvinden voor, na of samen met tuchtrechtelijke/civielrechtelijke procedure
=> dit kan t.a.v. zelfde feitencomplex
Verschillende toetsingskaders: Toetsingscriterium in strafrecht vs. Criteria in tuchtrecht en civiele recht
Moet worden voldaan aan speci eke Open normstellingen (zoals tekortschieten in zorg, zorg die
delictsomschrijving redelijk bekwaam en redelijk handelend arts onder gelijke
omstandigheden behoort te betrachten)
—> Ne bis in idem -beginsel art. 68 Sr
= Verbiedt herhaalde vervolging voor hetzelfde feit binnen hetzelfde domein (strafrecht of tuchtrecht),
____ tuchtrechtelijk worden vervolgd als
MAAR hulpverlener kan n.a.v. een en dezelfde casus zowel ______
_
strafrechtelijk worden vervolgd } Gaat om procedures met verschillende
doelen en toetsingskaders
—> Una via -beginsel
= Erop gericht te voorkomen dat bij toepassing van meerdere procedures tot cumulatie van punitieve sancties komt
(Vb. tuchtrechtelijke schorsing en strafrechtelijke boete)
=> Hoewel combinatie van strafrecht en tuchtrecht formeel mogelijk, uit algemene beginselen van goede procesorde vloeit grote terughoudendheid
voort. Strafrecht als ultimum remedium.
Concluderend:
Door meeste auteurs wordt betoogd tuchtrecht als primaire handhavingsvorm in gezondheidszorg te laten zijn en strafrecht in
uitzonderingsgevallen moet worden gehanteerd (opzet en recidive)
=> tuchtrecht kan beter bijdragen aan kwaliteitsverbetering in zorg, strafrecht als ultimum remedium (Mevis)
Kastelein: gemiste kans dat weinig strafrechtelijk wordt getoetst
Meer aandacht voor instroom in strafrechtzaken in gezondheidszorg, levensdelicten (dood en lichamelijk letsel door schuld (art. 307, 308 en 309
Sr) en in de steek laten van een hulpbehoevende en/of opzettelijk benadeling gezondheid (255, 257 Sr en 300 Sr)) zouden aan strafrechter moeten
worden voorgelegd
:) Goed voor kwaliteit van zorg
:) Nauwkeurigheid en vertrouwen in procedure
:( Meldingen voor kwaliteit zorg zijn niet vanuit oogpunt strafrechtelijke toetsing opgezet (in tegenstelling tot euthanasiemelding)
IGZ krijgt calamiteiten binnen, maar meldt niet vaak bij OM
Terwijl bij euthanasie wel verplichte doormelding
Informatie van toezichthouders - vb. Inspectie van Gezondheidszorg (IGZ) - kan bij OM terechtkomen en andersom
Instelling IGZ
(Inspectie van Gezondheidszorg) OM
> >
art. 4a Kwzi (Kwaliteitswet Zorginstellingen): Ogv Handreiking samenwerkings- en informatieprotocol IGZ-OM
iedere zorginstelling verplicht calamiteit aan IGZ te melden dient IGZ aan OM melding te doen van calamiteiten die ook een medische
—>
strafzaak zijn, ofwel redelijk vermoeden van schuld aan strafbaar feit
art. 1 lid 1 Wkkgz (Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg)
= niet-beoogde of onverwachte gebeurtenis, die betrekking heeft op
kwaliteit van zorg en die tot de dood of een ernstig schadelijk * Ogv art. 162 lid 2 sub c Sv kan IGZ verplicht zijn aangifte te doen
4
gevolg voor een patiënt/cliënt van de instelling heeft geleid
ff fi fi
,Hulpverlener zowel strafrechtelijk als tuchtrechtelijk vervolgd:
[Behandelaren van Sylvia Millecam behandeld door:
Sylvia Millecam] —> drie alternatieve artsen:
twee zowel strafrechtelijk als tuchtrechtelijk aangesproken (derde enkel tuchtrechtelijk)
Zelfbeschikkingsrecht —> alternatieve genezer Jomanda
HR
• Benadrukt zelfbeschikkingsrecht van Millecam Strafrechter hanteert strengere
• Zelfbeschikkingsrecht ontslaat arts NIET van zorgplicht jegens patiënt normstelling dan tuchtrechter
mbt:
Aan handelen van arts aanzienlijk zwaardere eisen dan handelen van niet BIG-geregistreerde - waardering informed
hulpverlener (Jomanda) consent
Alternatieve artsen hadden: - wijze waarop
Millecam moeten informeren en indringend moeten proberen haar op andere gedachte te brengen zelfbeschikkingsrecht van
de patiënt wordt ingevuld
=> Artsen hebben willlens en wetens de aanmerkelijke kans aanvaard dat de gezondheid van
Millecam door hun handelen zou worden benadeeld.
CTG (Centraal Tuchtcollege)
• normeert verhouding arts-patiënt anders en vindt het van belang of de arts de zorg heeft geboden
waartoe hij was gehouden => CTG vindt dat artsen ernstig tekort zijn geschoten in hun zorg
• CTG formuleert de zorgplicht van de artsen met betrekking tot informatieplicht alternatieve
behandeling en dossierplicht voor redenen waarom arts afwijkt van reguliere behandeling
• Tav zelfbeschikkingsrecht gaat het CTG minder ver dan de strafrechter
[Hoornse —> Tuchtrecht: Strafrechter hanteert strengere
gynaecoloog] Twee berispingen, vanwege onvoldoende regie houden en onprofessionele communicatie met normstelling mbt invulling
verloskundige en ouders (geen informed consent) begrip goede zorg en
hoofdbehandelaarschap
—> Strafrecht:
Dood en zwaar letsel door schuld bewezen geacht (Hof geen straf opgelegd, dient geen doel meer)
[Twentse neuroloog] Zowel tucht- als strafrechter oordeelden streng:
/ Jansen Steur —> Tuchtrecht: Uitkomst tucht- en strafzaak
Haalde BIG-registratie door vanwege foute, onzorgvuldig gestelde diagnose lijkt vergelijkbaar
—> Strafrecht:
Veroordeeld voor opzettelijke benadeling van gezondheid van meerdere patiënten (sommige met
dood tot gevolg)
[Haagse i.c. Niet-gecerti eerde borstendokter, onzorgvuldig handelen, slechte dossiervoering, disfunctioneren
borstendokter] —> Tuchtrecht:
Niet-gecerti eerde borstendokter leidt tot doorhaling BIG-register Strafrechter lijkt minder streng
Geen medische exceptie te oordelen,
—> Strafrecht: vormt uitzondering op
Rb: Ja, kan beroepen op medische exceptie bovengenoemde zaken
Hof: Nee, niet beroepen op medische exceptie
— Behandeling niet medisch geïndiceerd (namelijk cosmetisch)
— Niet volgens regelen der kunst
— Vraagtekens bij toestemming van patiënt (was die wel op de hoogte van risico’s)
Strafrechter vs. Tuchtrechter
Strafrechter laat grondiger onderzoek verrichten gezien: Tuchtrechter veel vrijer, immers belangrijkste criterium:
I. Zwaardere motiveringsplicht: voor veroordeling moet DO of tekort is geschoten in zorg waartoe BIG-geregistreerde
vervuld zijn & formele bewijsregels beroepsoefenaar jegens patiënt is gehouden
II. Strafrechter heeft inhoudelijke deskundigheid niet zelf in huis II. in beginsel wel inhoudelijke deskundigheid)
Let op schuld centraal en bij tuchtrecht niet
5
fifi
, Rol van strafrecht
I
——————————————————————————————————————
I I
Strafrecht als waarborg en bedreiging van Naar alerter strafrecht in gezondheidszorg
kwaliteit van zorg tegelijk - Mevis - Hubben
Terughoudend OM Alerter OM (meer strafrecht in zorg is beter)
Het strafrecht ‘rukt op’: Grondslag voor strafbaarheid van instelling in organisatie in twee
- Stra en op art. 96 Wet BIG worden hoger opzichten verruimd: __ _____
___ ___
- Wet BIG geldt ook voor alternatieve genezers ___ __
___
- Introductie van strafbaarstelling rechtspersoon helpt om kwaliteit van Als dader van culpoos delict Als rechtspersoon waaraan fout van
zorg te waarborgen (art. 51 Sr) (aanmerkelijke verwijtbaarheid) individuele arts wordt toegerekend
—————————>
Twee conclusies over praktijk:
1) OM NIET zeer geïnteresseerd in vervolging van alternatieve genezers die
misbruik van liberale Wet BIG doordat zij ondeskundig medische handelingen
verrichten of ten onrechte een medische titel voeren
2) OM ook NIET actief in vervolging van ziekenhuizen of bestuurders van
zorginstellingen, terwijl nieuwe jurisprudentie van HR uitbreiding lijkt te geven aan
functioneel daderschap
Alternatieve behandelaars & art. 96 Wet BIG:
Sinds de Wet BIG (1997) mag iedereen bepaalde therapieën aanbieden, want wetgever wil keuzevrijheid voor alternatieve geneeskunst.
—> Maar tuchtrecht is daarop niet van toepassing
=> dus nieuwe strafbepaling: art. 96 Wet BIG
= strafbaarstelling toebrengen van schade (of een aanmerkelijkekans daarop) aan de gezondheid strafbaar
Eerst stond er ‘schade’ ————> nu ‘benadeling van gezondheid’ dus gelijkgetrokken met bewoording in WvSr.
(Lid 1 opzet, er zit ‘weten’ (opzet) in en culpoze variant (subjectieve element) en lid 2 is overtreding)
[Millecam] keuzevrijheid en zelfbeschikking
Medium Jomanda & enkele artsen die zowel reguliere als alternatieve zorg verleenden
—> Enerzijds eigen verantwoordelijkheid van patiënt speelde belangrijke rol (zelfbeschikkingsrecht)
MAAR wens van een patiënt om af te zien van reguliere therapie pleit de alternatieve arts niet vrij
—> Anderzijds hebben reguliere hulpverleners die ook alternatieve behandelingen toepassen => extra zorgvuldigheid in acht te nemen
HR: arts heeft onder omstandigheden ook plicht te proberen patiënt, die voor zijn gezondheidstoestand een onverstandige beslissing lijkt te nemen,
op andere gedachten te brengen dmv ‘herhaaldelijk’ en ‘indringende vasthoudendheid’ (veronachtzaming van de professionele standaarden)
Ook alternatieve therapeuten (Jomanda) hebben zorgplicht
[12 maart 2013 HR] veroordeling BIG-geregistreerde arts
BIG-geregistreerde arts die Millecam alternatieve therapie heeft gegeven heeft willens en wetens de aanmerkelijke kans aanvaard dat de gezondheid
van Millecam door zijn handelen en nalaten zou worden benadeeld, in die zin dat zij verdere gezondheidsschade zou ondervinden, bestaande uit
aanzienlijke bekorting van de levensverwachting, de toename van ernstige pijnklachten en ernstig lichamelijk letsel als gevolg van het uitblijven van
deugdelijke palliatieve zorg. Aan de bewezenverklaring staat niet in de weg dat Millecam tot dan toe iedere reguliere behandeling had afgewezen,
6
ff
