COLLEGE AANTEKENINGEN
BESTUURSRECHT: RECHTSBESCHERMING 2019-2020
WEEK 1: GRONDSLAGEN VAN HET BESTUURSPROCESRECHT EN
BEVOEGDHEIDSVERDELING
Procedures om bestuursrechtelijke geschillen te beslechten
Je kunt een aantal procedures om bestuursrechtelijke geschillen te beslechten onderscheiden, te
weten:
1) Voorprocedures
2) Rechterlijke procedures: Er zijn rechterlijke procedures in eerste aanleg en in hoger beroep.
Binnen die procedure kun je onderscheiden in:
a) Reguliere procedure
b) Vereenvoudigde behandeling
c) Versnelde behandeling
3) Voorlopige voorzieningenprocedures
4) Herziening
5) Klachtprocedures
Artikel 1:5 Awb
Artikel 1:5 Awb is belangrijk, omdat daarin is gedefinieerd wat je onder bezwaar (lid 1), administratief
beroep (lid 2 en 3) en beroep bij de rechter (lid 3) moet verstaan.
Voorprocedures
Bezwaar
Bezwaarschriftprocedure volg je bij hetzelfde bestuursorgaan dat het bestreden besluit heeft
genomen. Het bestuursorgaan neemt het besluit dan in heroverweging. Voorbeeld: Je hebt een
besluit van het college van B&W gekregen en tekent een bezwaarschrift aan. Dan neemt datzelfde
college van B&W het besluit in heroverweging.
Administratief beroep
Bij administratief beroep gaat het erom dat je beroep instelt bij een (hoger) bestuursorgaan.
Voorbeeld: Je hebt een tentamenuitslag van een examinator gekregen en je bent het er niet mee
eens. Dan kun je beroep instellen bij het College van Beroep voor de Examens, een hoger
bestuursorgaan.
Uniforme openbare voorbereidingsprocedure (UOV)
In het kader van een uniforme openbare voorbereidingsprocedure kun je een zienswijze inbrengen
tegen een ontwerpbesluit. Dat is te vergelijken met het maken van bezwaar tegen een definitief
besluit. Net als in bezwaar, wordt in de UOV een beslissing heroverwogen. Wanneer een UOV
openstaat, kun je daarna geen bezwaar meer maken (zie art. 7:1d Awb).
Rechterlijke procedures
Eerste aanleg
Je komt bij de rechter als je het niet eens bent met een besluit in een UOV-procedure of een besluit
bij bezwaar. Dan is de normale gang van zaken dat je beroep instelt bij de rechtbank.
Hoger beroep
Vervolgens is er hoger beroep mogelijk bij het CBB, de Centrale Raad van Beroep (CRvB) of de
Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvs).
Uitzonderingen
Er zijn ook uitzonderingen denkbaar, zoals bijvoorbeeld:
- Eerste en enige aanleg beroep bij de ABRvS
1
, - Hoger beroep bij een Gerechtshof
- Cassatieberoep
Voorlopige voorzieningenprocedure
De voorlopige voorzieningenprocedure is vergelijkbaar met de civiele kortgedingprocedure.
In een voorlopige voorzieningenprocedure kun je geen hoger beroep instellen, maar bij de civiele
kortgedingprocedure is wel sprake van de mogelijkheid tot hoger beroep. Daarnaast is er in het
bestuursrechter altijd sprake van connexiteit; er moet altijd een bodemprocedure lopen.
Algemeen overzicht rechtsmiddelen
Het standaardmodel: De burger doet een [1] aanvraag. Het bestuursorgaan neemt een [2] primair
besluit. De burger is het er niet mee eens en maakt [3] bezwaar. Het bezwaar resulteert in een [4]
besluit op bezwaar. Als je het oneens met het besluit op bezwaar bent, kun je een [5] beroep in eerste
aanleg instellen. Dat beroep resulteert in een [6] uitspraak van de rechtbank. Als je het daarmee
oneens, dan kun je [7] hoger beroep instellen en volgt er [8] een uitspraak in hoger beroep.
- Je kunt ten tijde van de bezwaarschriftprocedure, hangende het beroep in eerste aanleg en
hangende het hoger beroep een voorlopige voorzieningenprocedure vragen.
Structuur procedures
De structuur van de verschillende procedures is altijd helder; het bestuursprocesrecht is heel duidelijk.
Er worden een aantal stappen doorlopen:
1. Bevoegdheid van het bestuursorgaan en de rechtbank: Als eerste wordt er altijd gekeken
naar de bevoegdheidseis; ben ik wel bevoegd?
2. Ontvankelijkheid beroep: Vervolgens wordt gekeken of het beroep ontvankelijk is; is de
bezwaarmaker belanghebbende? Zijn er gronden geformuleerd in het bezwaarschrift?
3. Toetsing besluit: Het bestreden besluit moet inhoudelijk worden beoordeeld. Die
beoordeling omvat verschillende aspecten:
a. Object: wat ga je nou precies beoordelen? Dat kan een besluit zijn, maar ook
onderdelen van een besluit.
b. Gronden: waaraan ga je het besluit toetsen? De rechter toetst de rechtmatigheid,
maar er kan bijvoorbeeld ook beleidsmatig worden getoetst.
c. Ex nunc-toetsing/ex tunc-toetsing: naar welk moment toets je? Ga je uit van de
feiten en omstandigheden zoals ze waren ten tijde van het besluit (ex tunc) of van de
huidige omstandigheden (ex nunc)?
4. Uitspraak: De beoordeling mondt uit in een uitspraak. Daar kan omvatten: een dictum,
zelfvoorziening, schadevergoeding of proceskosten. De gevolgen van de uitspraak omvat de
formele rechtskracht van een besluit.
Verschillen ten opzichte van civiele en strafprocedures
Ten opzichte van het bestuursprocesrecht zijn er een aantal verschillen te noemen in vergelijking met
het civiele en strafprocesrecht, namelijk in:
● Partijen: In het bestuursprocesrecht is altijd een bestuursorgaan partij.
● Bevoegdheid
● Procedure
● Toetsing
● Uitspraak: Bestuursrechter heeft als enige de bevoegdheid een besluit te vernietigen en
daarmee de wereld uit te helpen.
Constitutionele grondslag bestuursrechtspraak
De fundamentele grondslagen en regels over de inrichting van de staat en de verhouding tussen de
staat en zijn burgers vormen de constitutie. In onze Grondwet is rechtsbescherming ingebed, zo
ook in het EVRM. De constitutionele grondslagen betekenen fundamentele waarborgen voor de
2
,rechtsbescherming tegen de overheid. Denk aan onafhankelijkheid en onpartijdigheid; voorts aan
fair balance in belangen van de staat en belangen van de burger, uitspraken in het openbaar, etc.
Changoe/Staat & Benthem
Guldemond/Noordwijkerhout-arrest = is vertaald in artikel 112 Gw. Het gaat om het objectum litis,
de grond waarop de eiser zich beroept. De civiele rechter is altijd bevoegd.
Changoe/Staat-arrest
Het arrest gaat over de betekenis van art. 112 Gw en art. 2 Wet RO. Er zijn twee stappen: [1] de
civiele rechter is altijd bevoegd, maar [2] verklaart eiser niet-ontvankelijk in zijn vordering als er een
bestuursrechtelijke rechtsgang openstaat.
Casus:
Changoe is een belastingambtenaar en krijgt ontslag. Dat ontslag wordt later ingetrokken en Changoe
wil schadevergoeding via een onrechtmatige daad (art. 6:162 BW). Changoe stapt naar de civiele
rechter. Zijn advocaat stelt voor de civiele rechter te hebben gekozen, omdat:
1. De bestuursrechter terughoudend is als het gaat om schadevergoeding;
2. Er geen wettelijke rente wordt vergoed;
3. En je in het bestuursrecht geen vergoeding van proceskosten zou krijgen.
→ De advocaat beweert dat de bestuursrechtelijke procedure minder waarborgen heeft dan
de civiele procedure.
De rechtbank zegt dat hij onbevoegd is, omdat er sprake is van een weigering om schadevergoeding
uit te keren. Dat is een besluit en daartegen staat beroep open bij de bestuursrechter. Daarmee is de
onbevoegdheid van de civiele rechter gegeven.
Ambtenarenrecht is bijzonder; je kunt altijd terecht bij de bestuursrechter, ongeacht de kern van de
zaak (art. 8:2 lid 1 sub a Awb). Alles wordt als besluit beschouwd; er is geen enkele taak voor de
civiele rechter weggelegd. De civiele rechter zegt om die reden dat hij onbevoegd is, maar de Hoge
Raad denkt daar anders over. De Hoge Raad stelt dat de civiele rechter altijd bevoegd is (art. 112 Gw
jo. 2 Wet RO), maar eiser is niet-ontvankelijk. De conclusie van de civiele rechter in eerste aanleg dat
hij onbevoegd was, is dus onjuist.
Rechtsregel: Zelfs wanneer de bestuursrechter bevoegd is om over elk soort handelingen te
oordelen, ook dan is de civiele rechter altijd bevoegd, maar eiser in zijn vordering niet-ontvankelijk
wanneer een met voldoende waarborgen omgeven bestuursrechtelijke weg openstaat. Dat de
bestuursrechtelijke weg met voldoende waarborgen wordt omgeven, wordt al geruime tijd algemeen
aangenomen.
Benthem-arrest
Het gaat om de principiële vraag wie nou het best rechtsbescherming kan bieden tegen de overheid:
het bestuur zelf of de rechter?
Casus
LPG wordt een populaire brandstof, maar is niet ongevaarlijk. Er moeten regels worden vastgesteld
door de lagere overheid, maar Rijksoverheid wil dat hun richtlijnen worden doorgevoerd. Milieu-
inspecteur (rijksambtenaar) heeft wettelijk recht om tegen milieubesluiten van de lagere overheid
beroep in te stellen bij de Kroon (= regering, feitelijk: milieuminister). Als door lagere overheden wordt
afgeweken van de LPG-richtlijn, moet een milieu-inspecteur Kroonberoep instellen.
Oliemaatschappijen vonden richtlijn te streng en vinden Benthem, die een wens heeft voor een LPG-
pomp. De zaak is sterk: college van B&W is bevoegd, rijksambtenaar stelt beroep in o.g.v. rijksbeleid
bij de eigen minister; hoezo onafhankelijkheid en onpartijdigheid?
3
, EHRM concludeert: De Kroon is geen onafhankelijk en onpartijdig gerecht dat bij de wet is ingesteld
in de zin van art. 6 lid 1 EVRM.
Hoofdfuncties van het bestuursprocesrecht
1. Handhaving van het objectieve recht
2. Individuele rechtsbescherming
Rechtsbescherming ten behoeve van naleving van het objectief recht
● Als je wilt dat het recht zo goed mogelijk wordt nageleefd, dan moet toegang tot de
rechtsbeschermingsmogelijkheden zo groot mogelijk zijn. Dan is er immers maximale controle
mogelijk.
● Dat betekent dat iedereen tegen elke handeling moet kunnen opkomen:
○ Geen beperking tot bepaald type besluit
○ Geen beperking tot belanghebbende
○ Geen bezwaar- en beroepstermijn
○ Rechter moet bestuurshandeling ook (ambtshalve) toetsen buiten de door eiser
aangevoerde gronden
○ Mogelijkheid tot reformatio in peius.
Rechtsbescherming ten behoeve van bescherming rechtspositie individueel rechtssubject
● Als je wilt dat de rechtspositie van het individu zo goed mogelijk wordt beschermd, dan hoeft
de rechtsbescherming niet verder te gaan dan volgens het individu noodzakelijk is. Dan is er
alleen rechtsbescherming voor zover het individu in zijn rechtspositie wordt geraakt én het
individu daarin zelf wil worden beschermd.
● Dat betekent de volgende dingen:
○ Beperking tot bepaalde besluiten.
○ Beperking tot belanghebbende.
○ Toetsing door rechter op grondslag van het beroep en niet daarbuiten.
○ Relativiteitsvereiste (art. 8:69a Awb)
Bevoegdheidsverdeling: absolute en relatieve competentie
Absolute competentie
Er zijn een aantal hoofdregels ten aanzien van de absolute compententie:
1. Er is beroep bij de rechtbank, tenzij…
a. Art. 8:1 jo. art. 8:6 Awb: Een belanghebbende kan tegen een besluit in beroep bij de
bestuursrechter jo. het beroep kan worden ingesteld bij de rechtbank, tenzij een
andere rechter bevoegd is.
2. Hoger beroep bij ABRvS, tenzij…
a. Art. 8:104 jo. art. 8:105 Awb: Je kunt hoger beroep instellen tegen een uitspraak
van de rechtbank jo. het hoger beroep wordt ingesteld bij de ABRvS, tenzij een
andere rechter bevoegd is.
4
