Bewustzijnsfilosofie: Uitgebreide samenvatting (2021)
Ivyvanekert
Samenvatting Bewustzijnsfilosofie
Deel 1: 8 Questions About the Consciousness mind
--- Hoofdstuk 1: What is the Conscious Mind? ---
Wat is filosofie?
Filosofie kan op verschillende manier worden beschreven, omdat de vraag “wat is
filosofie?” al een filosofische vraag is:
• Conceptueel onderzoek: filosofie als empirisch/ wetenschappelijk onderzoek
levert een wetenschappelijk wereldbeeld op. Men gaat onderzoek doen naar
concepten en onderscheiden het manifest wereldbeeld van een
wetenschappelijk wereldbeeld.
Het manifeste wereldbeeld ontstaat door onze alledaagse ervaringen, terwijl
het wetenschappelijke wereldbeeld de nadruk legt op een meer
gecontroleerde manier van denken over de wereld. Filosofen willen een link
vinden tussen beide wereldbeelden.
• Conceptuele verheldering: net zoals bij conceptuele analyse, vraag je naar
wat iemand met zijn concepten bedoelt, maar je gaat een stap verder. Je kijk
naar de wetenschap om de concepten bij te stellen. Hierdoor krijg je wellicht
meer wetenschappelijke kennis dan door enkel een conceptuele analyse.
• Geldigheidswetenschap/grondslagwetenschap: er worden allerlei
fundamentele concepten gebruikt in de wetenschap, zoals causaliteit. Dit wordt
gedaan zonder erbij stil te staan, maar zijn deze concepten wel geldig?
Voorbeeld: wanneer je gaat poolen, tik je met je keu tegen de bal en zo gaat de
bal rollen, hier denk je in termen van “oorzaak en gevolg”. Alleen in hoeverre is
dit concept wel geldig? Causaliteit kun je namelijk niet zien, maar alleen de
manifestatie ervan. Hierdoor moet je voorzichtig zijn met je conclusies.
• Perspectiefwisseling: op de middelbare school wordt het vak “filosofie” onder
andere gepresenteerd als een training in perspectiefwisseling. Hierdoor krijg je
oog en begrip voor de standpunten van anderen en het is ook een voorwaarde
tot een maatschappelijk debat.
• Zoektocht naar de waarheid: een hele oude benadering van de filosofie die al
vele jaren terug gaat, tot in het oude Griekenland. Hierbij gingen de sofisten
(leerkrachten) van stadsstaat tot stadsstaat om hun overtuigingen aan mannen
over te brengen, zonder dat dit de échte waarheid was. De waarheid was niet
van belang, maar de overtuigingskracht wel. Ze stelde dat de waarheid relatief
was aan het individu (de waarheid is voor ieder persoon anders (KLOPT NIET).
Socrates verzette zich hier tegen. Hij was van mening dat er wel een
objectieve waarheid bestond, maar deze was onafhankelijk van het standpunt
dat je innam. Voor hem was de waarheid wel meer van belang dan de
overtuigingskracht.
• Al het bovenstaande: we willen weten wat we bedoelen met onze concepten,
we willen deze verhelderen en dat ze geldig zijn. Hierdoor moet je een ander
perspectief kunnen innemen om zo alles helder te krijgen en de waarheid te
achterhalen.
, Bewustzijnsfilosofie: Uitgebreide samenvatting (2021)
Ivyvanekert
Waarom filosofie voor psychologen?
Al met al kunnen we de filosofie beschrijven als de studie van het kritisch denken.
Door een cursus filosofie krijg je handvaten aangereikt om nog kritischer over dingen
na te gaan denken. Je denk in termen van “een stapje terug zitten en erbij stilstaan”.
Als psycholoog kun je kritische vragen stellen over je onderzoeksmethoden of deze
wel geldig en bruikbaar zijn voor een behandeling. Je kunt de vraag stellen over hoe
je moet handelen bij een cliënt: “Mag ik een patiënt onder hypnose brengen om zo
verdrongen herinneringen uit zijn of haar geest op te diepen?”. Op filosofie gebied zou
je nog andere kritische vragen kunnen stellen: “Bestaan er wel verdrongen
herinneringen?” “Is het wel wetenschappelijk onderbouwd?”. Dit hangt samen met
ethiek.
In de filosofie in deze cursus wordt vooral de nadruk gelegd op de geest, psyche en
bewustzijn. Bijv. “Hoe past het bewustzijn in een fysische wereld?”, dit is het problem
of conciousness. Hoe kan het dat als je zegt “ik wil mijn arm omhoog doen”, je arm
écht omhoog gaat.
Mensen hebben dualistische intuïties waarbij ze de intuïtie hebben dat lichaam en
geest twee totaal verschillende aspecten zijn, die onafhankelijk van elkaar kunnen
bestaan en functioneren, terwijl dit in werkelijkheid niet het geval is. Hetgeen wat je in
je geest voelt, gebeurt in het brein en vaak ook andersom.
• Lichaam zonder geest: een dode
• Geest zonder lichaam: een geest zoals in tekenfilms
De twee tegengestelde zijn de intuïties (lichaam en geest apart) en de empirie (lichaam
en geest interactie).
Als moderne psycholoog kunnen we niet anders accepteren dat bewustzijn een
fysisch fenomeen is.
Wat is bewustzijn?
Bewustzijn bestaat uit een initiële indelingen, waarbij 3 categorieën/ mentale
toestanden samen de geest vormen:
• Bewuste ervaringen: bewuste toestanden die op een bepaalde manier
aanvoelen, die een bepaalde kwaliteit hebben. Zoals de ervaring van de kleur
rood. Nagel noemde dit “what-it-is-likeness” (quale), hierbij doelde hij op de
beleving van iets te zijn. Hij gaf het voorbeeld van een vleermuis, hierbij zou je
je dan moeten inbeelden hoe het is om een vleermuis te zijn. Omdat
vleermuizen andere zintuigen hebben, echolocatie, hebben hun een andere
ervaring en dit zou je je kunnen inbeelden. Als we spreken over ervaringen dan
spreken we over onze zintuigen: geur, smaak, zicht, tast, gehoor.
2
, Bewustzijnsfilosofie: Uitgebreide samenvatting (2021)
Ivyvanekert
• Cognitie: cognitieve toestanden gaan ergens over en hebben hierbij een
bepaalde inhoud: intentionaliteit (aboutness). Het is ook mogelijk dat een
cognitieve toestanden geen inhoud heeft en nergens over gaat, maar dit komt
zelden voor. Het worden ook wel propositionele attitudes (PA’s) genoemd,
waarbij er houdingen aangenomen worden ten opzichte van een propositie:
“Jan gelooft dat het regent”. Tevens zijn PA’s discrete entiteiten, waarmee
bedoelt wordt dat wanneer er een wijziging plaatsvindt op één PA, dat dit niet
noodzakelijk een wijziging moet veroorzaken op andere PA’s. PA’s kunnen los
van elkaar verandert worden.
Voorbeeld: Jan had de propositie: “ik geloof dat het regent”, wanneer hij
naar buiten gaat en ziet dat het niet regent, verandert zijn propositie: “ik
weet dat het niet regent”. Echter hierdoor verandert zijn propositie: “ik
weet dat Parijs de hoofdstad van Frankrijk is” niet.
• Emoties: emotionele toestanden zijn vaak een combinatie van ervaringen en
cognitieve toestanden. Emotionele toestanden hebben een 1kwalitatief karakter,
want je hebt er een bepaald gevoel/ ervaring bij, maar ze hebben ook
2intentionaliteit, omdat emoties ergens over gaan.
Als we nadenken over de geest gaan we terug naar de centrale vraag en het algemene
probleem: “hoe kan men denken en voelen in een wereld van uitsluitend materie”
oftewel “hoe past de psyche/ geest/ bewustzijn in de fysische wereld?”. Uit dit
algemeen probleem kunnen we 3 sub problemen onderscheiden door middel van de
drie initiële mentale categorieën:
• Hoe verhouden ervaringen zich tot de (rest van de) fysische wereld, met name
tot het lichaam en met name tot het brein?
• Hoe verhouden cognitieve toestanden zich tot de (rest van de) fysische
wereld, met name tot het lichaam en met name tot het brein?
• Hoe verhouden emoties zich tot de (rest van de) fysische wereld, met name tot
het lichaam en met name tot het brein?
Deze 3 problemen kunnen gereduceerd worden naar 2 problemen: Als je weet hoe
1ervaringen en 2cognitieve toestanden in de wereld passen, dan weet je dat ook
voor emoties. Omdat emoties een combinatie van de twee zijn.
Er zijn verschillende stromingen die de mogelijke oplossingen voor het probleem van
bewustzijn hebben:
• Substantie-dualisme: de geest bestaat onafhankelijk van het lichaam en
andersom.
• Idealisme: de fysische wereld in afhankelijk van de geestelijke wereld
• Behaviorisme: de geest is het gedrag.
• Reductionisme/ identiteitstheorie: mentale toestanden zijn
hersentoestanden, ze zijn identiek.
• Eliminativisme: de geest bestaat niet.
• Functionalisme: mentale toestanden worden gerealiseerd door
hersentoestanden. Ze zijn niet identiek, maar mentale toestanden komen voort
uit hersentoestanden.
• Connectionisme: mentale toestanden worden gerealiseerd door neurale
netwerken.
• Embodied & embedded en zelfs extended mind: Ze focussen zich niet alleen
op het brein, maar ook het lichaam en de omgeving waarin het brein zich bevindt
3
