SAMENVATTING
BEWUSTZIJNSFILOSOFIE FINAL
2023-2024
Inhoudsopgave
Boek: Consciousness…………………………………………………………………………………………………………2
College 7 – De natuurlijke methode………..……………………….……………………..................................2
College 8 – De grote illusie van bewustzijn……...........................................................................8
College 9 – Bewustzijn en aandacht….......................................................................................13
College 10 – De eenheid van bewustzijn…...............................................................................18
College 11 - Theorieën over het zelf……………...........................................................................22
College 12 - Vrije wil……………………………………………………………………….......................................29
College 13 - Bewustzijn, evolutie en de geest van dieren……………...........................................35
1
,Boek: Consciousness: an Introduc2on
College 7 – De natuurlijke methode
1. De ‘explanatory gap’
Fenomenaal bewustzijn: subjecKeve, persoonlijke ervaring
• What-it-is-likeness/ qualia (de kwalitaKeve verschillen)
Fenomenologie: hoe iemand iets ervaart
• IntrospecKe: sKlstaan bij de fenomenologie van jouw ervaring
• Rapporteren: iemand anders vertelt je over de fenomenologie van hun ervaring
Probleem: hoe kan een materialisKsche theorie van bewustzijn, qualia/subjec6eve ervaring /het
fenomenale verklaren?
MATERIE FENOMENOLOGIE
Materialistische benaderingen van Hoe bewustzijn voor ons voelt.
bewustzijn.
Verklaringskloof! Vertrekkende uit subjecKeve
Vertrekkende uit het fysieke brein, ervaringen van kleur, smaak,
neuronen, cellen, ... emoKes, ...
Er lijkt iets te ontbreken in een puur fysieke verklaring van bewustzijn (enkel verwijzend naar de
werking van het fysieke brein):
• Hoe verklaart een dergelijke uitleg hoe het is om een aardbei te proeven?
• Waar komt ons subjecKeve bewustzijn vandaan als ons brein onbewuste materie is?
• Hoe zorgt een acKvaKe van neuronen voor de kwalitaKeve aspecten van ervaring?
Twee interpretaKes “Het moeilijke probleem van bewustzijn”!
1. De verklaringskloof is een epistemologisch probleem:
Er is een probleem met de manier waarop wij over de wereld nadenken. Een materialisKsche
verklaring voor het fenomenale is misschien wel mogelijk, maar wij hebben er (nog) niet de
cogniKeve capaciteiten voor. De nodige kennis ontbreekt (voorlopig).
2. De verklaringskloof is een metafysisch probleem:
De kloof ontstaat door hoe de wereld werkelijk in elkaar zit, dat is: qualia zijn simpelweg niet fysiek!
Een materialisKsche theorie, die uitgaat van het feit dat alles fysiek is, zal dus nooit qualia kunnen
verklaren, want materialisme is simpelweg fout!
Chalmers: Makkelijke problemen VS het moeilijke probleem?
Makkelijke problemen
“Degenen die direct vatbaar lijken voor de standaardmethoden van de cogniKeve wetenschap”
• Problemen over bewuste mentale toestanden waarvan we perfect kunnen zeggen wat de
funcKe of causale rol ervan is
• We kunnen dan namelijk wetenschappelijk onderzoeken welke breinstructuren deze funcKes
vervullen (zogenaamde “neurale correlaten” vinden)
→ Bijvoorbeeld: hoe we informaKe opslaan en later weer oproepen
2
,Moeilijke problemen
Kunnen niet op dergelijke wijze worden onderzocht en opgelost.
• Gaan over qualia of het fenomenale bewustzijn: “de roodheid van rood”, de “pijnlijkheid van
pijn”, “hoe het voelt zich iets te herinneren”, ...
• Het subjecKeve gevoel van bewustzijn kan niet zomaar verklaard worden door te verwijzen
naar breinstructuren of ‘neurale correlaten’.
→ Je kan niet zeggen “De manier waarop jij rood ervaart zien we hier in je brein en dat
verschilt van mijn roodervaring”
• Deze problemen zijn moeilijk aan te pakken via onze wetenschappelijke methoden
Chalmers: Door dit onderscheid te maken wordt ons onderzoek van bewustzijn minder
overweldigend. Door eerste de makkelijke problemen aan te pakken, kunnen we misschien
uiteindelijk ook de moeilijke oplossen!
Moeilijke problemen
Hoe kan materialisme verklaren om het bewuste zelf te zijn?
Vormen fenomenaal bewustzijn en qualia inderdaad een probleem voor materialisme?
2. Argumenten tegen materialisme
1. Thomas Nagel: What is it like tob e a bat?
Bewustzijn hebben, betekent bewuste, subjecKeve ervaringen hebben. Een wezen heef bewustzijn
als het de ervaring heef van ‘hoe het is’ om dat wezen te zijn.
Probleem:
Het is precies deze ‘hoe het is’, of subjecKeve ervaring, die niet kan beschreven worden in een
materialisKsche, wetenschappelijke theorie. Een dergelijke theorie kan enkel objec-eve verklaringen
bieden.
Voorbeeld: echolocaKe
We kunnen op wetenschappelijke wijze uitleggen hoe vleermuizen via echolocaKe de wereld
verkennen. Maar we weten daarmee nog niet he het is om een vleermuis te zijn of aan echolocaKe te
doen…
Het probleem voor materialisKsche benaderingen van het fenomenale bewustzijn is dat dat
bewustzijn zelf uit de wetenschappelijke verklaring wegblijf.
Het subjecKeve karakter, het ‘hoe het is’, kan niet in objecKeve termen worden uitgelegd.
We kunnen enkel iets nugg zeggen over ons eigen bewustzijn, en enkel in subjec6eve termen.
→ Bijvoorbeeld: Hoe kan je uitleggen hoe het is om rood te zien aan iemand die blind geboren is?
Is Thomas Nagel’s argument problemaKsch voor materialisme?
Niet echt
Het probleem: wetenschap wil objec-ef zijn - fenomenaal bewustzijn is subjec-ef
Maar Nagel geef zelf aan dat zijn argument niet noodzakelijk aantoont dat materialisme fout
is, maar enkel dat er een epistemologisch probleem is: we hebben (nog) niet de nodige
kennis. Nagel is zelfs op6mis6sch → Misschien zullen we ooit wel de nodige kennis hebben
om de geest-lichaam relaKe te begrijpen!
2. Frank Jackson: Mary de superwetenschapper
Gedachte-experiment: Een experiment dat wordt uitgevoerd in gedachten.
→ Een hypotheKsche situaKe wordt voorgesteld om de waarschijnlijkheid en gevolgen van een
bepaald idee of theorie te overdenken
3
, Daniel DenneK: Intuï6epompen (“intui6on pumps”)
Een gedachte-experiment dat is opgesteld om een intuïKe op te wekken en te onthullen (en ons in
staat te stellen om via deze intuïKe een antwoord te formuleren op een probleem of vraag)
→ Voorbeeld: de Trolley gedachte-experiment
Mary is een superwetenschapper. Ze leef in een (hypotheKsche) toekomst waarin onze
wetenschappelijke kennis over kleur, kleurervaringen en licht compleet is. Mary kent alle objec)eve,
wetenschappelijke, fysieke feiten over kleur(ervaringen). Maar Mary bracht haar hele leven door in
een zwart-wit- grijs kamer. Ze zag nog nooit een kleur. Ze weet (van zwart-wit foto’s) hoe bananen
eruitzien. Ze kent bovendien elk (objecKef, wetenschappelijk, fysiek) feit over de geel-ervaring.
Mary mag de zwart-wit kamer verlaten en ziet dus voor het eerst kleur. Iemand biedt haar een
banaan aan
→ Vraag: Leert Mary iets nieuws over geel?
Iemand anders biedt haar een blauwgeverfde banaan aan
→ Vraag: Zou Mary in staat zijn te weten dat dit blauw, en niet geel is?
Heef ze nu iets geleerd over geel dat nog niet tot haar wetenschappelijke kennis van geel behoorde?
Twee mogelijke antwoorden van Mary:
1. Ah dat is hoe het is om geel te zien
2. Ja oke, dat is geel, dat wist ik al
Volgens Frank Jackson is de meest voorkomende intuï6e: Mary leert inderdaad iets nieuws
Dus was er iets wat zij nog niet wist over ‘geel’ en dat zij pas leert wanneer ze de subjec-eve ervaring
van geel heef. Ze leert wat de geel-quale is!
MAAR: Mary wist alle materiële feiten over geel...
→ Dus: als je geloof dat Mary iets nieuws leert, dan geloof je dat qualia niet-materiële/ niet- fysieke
fenomenen zijn
Kennisargument: Ook al weet Mary alles over de fysische eigenschappen van de kleur geel, ze zal
hoogst waarschijnlijk toch verbaasd zijn als ze de gele banaan ziet. Ze wist niet dat de kleur geel er zó
uit zou zien. Dit is voor Jackson de reden om te concluderen dat het fysicalisme fout zit. Kennis is niet
alles en het bewustzijn heef eigenschappen waar het fysicalisme over zwijgt.
Is Frank Jackson’s gedachte-experiment problemaKsch voor materialisme?
Op eerste zicht wel
Als qualia/ fenomenaal bewuste ervaringen niet-materieel zijn,
dan kunnen ze nooit op materialisKsche wijze worden beschreven, uitgelegd, of verklaard
Anderzijds: Niet echt, want zijn argumenta6e is zelf problema6sch!
1. IntuïKes kunnen fout zijn
Dennet: Natuurlijk leert Mary niets nieuws, ze wist alles toch al?
→ Jackson’s hele argument steunt op een intuïKe die niet door iedereen gedeeld wordt! Als
Mary niets nieuws leert, is materialisme niet weerlegd
2. Jackson stelt te hoge eisen aan de (materialisKsche) theorie van bewustzijn
Jackson wil dat een theorie over bewustzijn niet enkel qualia of fenomenaal bewuste
ervaringen verklaart, maar ook dergelijke ervaringen bewerkstelligt in de persoon die deze
theorie leert. Hij stelt dat de theorie over geel-ervaringen die Mary kende niet toereikend
was omdat ze Mary de geel-ervaring niet verschafe.
→ Vergelijk: Een theorie over “stormen” wordt toch ook niet verworpen omdat ze enkel
uitlegt wat stormen zijn en wanneer ze optreden, maar zelf geen stormen creëert?
4
