Bewustzijnsfilosofie
College 7 Het naturalisme en het bewustzijn
Fenomenologie verwijst naar hoe iemand iets ervaart
• Introspectie: stilstaan bij de fenomenologie van jouw ervaring
• Rapporteren: iemand anders vertelt je over de fenomenologie van hun ervaring
The explanatory gap → Joseph Levine
Probleem: hoe kan een materialistische theorie van bewustzijn, qualia / subjectieve ervaring / het
fenomenale verklaren?
Er lijkt iets te ontbreken als we een puur fysieke verklaring geven van bewustzijn, door te verwijzen
naar de werking van het fysieke brein→ Hoe zorgt een activatie van neuronen voor de kwalitatieve
aspecten van het ruiken van een kopje koffie?
Er zijn twee verklaringen voor het moeilijke probleem van bewustzijn:
1. De verklaringskloof is een epistemologisch probleem: Er is een probleem met de manier waarop
wij over de wereld nadenken. Een materialistische verklaring voor het fenomenale is misschien wel
mogelijk, maar wij hebben er (nog) niet de cognitieve capaciteiten voor. De nodige kennis ontbreekt
voorlopig.
2. De verklaringskloof is een metafysisch probleem: De kloof ontstaat door hoe de wereld werkelijk in
elkaar zit, dat is: qualia zijn simpelweg niet fysiek! Een materialistische theorie, die uitgaat van het
feit dat alles fysiek is, zal dus nooit qualia kunnen verklaren, want materialisme is simpelweg fout!
Makkelijke problemen kunnen we makkelijk oplossen. Chlamers → Problemen over bewuste mentale
toestanden waarvan we perfect kunnen zeggen wat de functie of causale rol ervan is. We kunnen dan
namelijk wetenschappelijk onderzoeken welke breinstructuren deze functies vervullen (zogenaamde
“neurale correlaten” vinden). Moeilijke problemen zoals femenologische bewustzijn/qualia kunnen
we niet zo oplossen. Het subjectieve gevoel van bewustzijn kan niet zomaar verklaard worden door te
verwijzen naar breinstructuren of ‘neurale correlaten.
Een moeilijk probleem is dan ook hoe het bewuste zelf in hert materialisme past. Hoe kan het
materialisme het fenomenaal bewustzijn verklaren?
Vormen fenomenaal bewustzijn en het fenomeen van qualia inderdaad een probleem voor
materialisme? Argumenten tegen het materialisme:
1. Thomas Nagel: ‘What is it like to be a bat? Een wezen heeft bewustzijn als het de ervaring heeft
van ‘hoe het is’ om dat wezen te zijn. Probleem: Het is precies deze ‘hoe het is’, of subjectieve
ervaring, die niet kan beschreven worden in een materialistische, wetenschappelijke theorie. Een
dergelijke theorie kan enkel objectieve verklaringen bieden.
➔ Nagels argument is niet echt problematisch voor het materialisme. Nagel is zelfs een beetje
optimistisch: Misschien zullen we ooit wel de nodige kennis en concepten hebben om te
verklaren hoe mentale gebeurtenissen eigenlijk fysieke gebeurtenissen zijn.
2. Frank Jacksons gedachte experiment: Mary de superwetenschapper. Daniel Dennett:
“Intuïtiepompen” (“intuition pumps”) Een gedachte-experiment dat is opgesteld om een intuïtie op
te wekken en te onthullen (en ons eventueel in staat te stellen om via deze intuïtie een antwoord te
formuleren op een probleem of vraag). Mary is een superwetenschapper en weet alles over kleur,
kleurervaringen, ze heeft alle wetenschappelijke kennis erover. Maar ze heeft nooit kleur gezien
(ervaren). Opeens ziet ze door een bril wel een gele banaan. Leert ze iets nieuws over geel en is ze
instaat op te zien dat dit een blauwe banaan is en niet geel? → Mary leert inderdaad iets nieuws. Dus
,was er iets wat zij nog niet wist over ‘geel’ en dat zij pas leert wanneer ze de subjectieve ervaring van
geel heeft (het kennisargument).
➔ Is Frank Jackson’s gedachte-experiment problematisch voor materialisme? Niet echt want zelf
argumentatie is problematisch.
1. Intuïties kunnen fout zijn
2. Jackson stelt te hoge eisen aan de (materialistische) theorie van bewustzijn. Jackson
wil dat een theorie over bewustzijn niet enkel qualia of fenomenaal bewuste
ervaringen verklaart, maar ook dergelijke ervaringen bewerkstelligt in de persoon die
deze theorie leert.
3. David Chalmers: fenomenale zombies experiment. identieke wereld aan die van ons alleen
tweeling aarde kent geen fenomenale eigenschappen. Perfecte fysieke kopie maar geen qualia
aanwezig. Materialisme is dat fenomenale eigenschapen identiek zijn tot fysieke eigenschappen.
M.a.w. als fenomenale zombie bestaat zou dit een argument zijn tegen materialisme.
➔ Chalmers argument niet echt problematisch want:
1. Het feit dat Chalmers (of eender wie) zich kan voorstellen dat fenomenale zombies
bestaan, is geen garantie dat zij ook echt zouden kunnen bestaan.
2. Chalmers’ gedachte-experiment bewijst niet dat materialisme incorrect is, maar
vertrekt van de aanname dat materialisme incorrect is.
➔ Dus geen sterk argument tegen materialisme want het kunnen bestaan van zombies is slechts
een (twijfelachtige) intuïtie, die anderen niet hoeven te delen.
4. Colin McGinn: We zijn gewoon niet slim genoeg. Er is in principe wel een wetenschappelijke,
materialistische verklaring van fenomenaal bewustzijn mogelijk, maar mensen hebben simpelweg
niet de nodige cognitieve capaciteiten om het lichaam-geest debat op te lossen, of om te zien hoe
materialisme correct kan zijn.
2 manierem om lichaam-geest relatie te onderzoeken namelijk het brein als startpunt nemen met de
neurowetenschap of de geest als startpunt nemen via introspectie. Maar neurowetenschap blijft
louter op het domein vh lichaam en introspectie op het domein van de geest. De stap van fysiek naar
mentaal, of omgekeerd, wordt nooit gezet. → Mcginn concludeert: we zullen het geest-lichaam nooit
kunnen oplossen.
Mcginn stelt dus dat we het lichaam geest-debat OF via neurowetenschap, OF via introspectie kunnen
benaderen. Maar wat als we introspectie combineren met andere, wetenschappelijke en
materialistische methodes? Wat als we interdisciplinair werken? → Dit is precies wat Owen Flanagan
voorstelt met zijn NATUURLIJKE METHODE (combi wetenschap en fenomenologie).
Voorbeelden natuurlijke methode toepassen:
1. De ‘Penfield Homunculus’ Penfield ontdekte welke delen van het menselijke brein gewijd zijn aan
het verwerken van motorische en zintuiglijke functies. Dit kon hij enkel ontdekken door een
combinatie van (1) hersenonderzoek en (2) de fenomenologie van zijn patiënten.
2. Depressie vaststellen door fenomenologische karakter (langdurige sombere stemming, verlies van
interesse of plezier en een gevoel van waardeloosheid) en neurologisch onderzocht (tijdens
, langdurige periodes van stress, komen er hormonen vrij die effecten hebben op bepaalde delen van
het brein: deze krimpen).
Waarom zijn fenomenale zombies wel interessant?
1. Fenomenale zombies wekken intuïties op tegen dualisme. De meeste mensen geloven niet dat
fenomenale zombies kunnen bestaan! Zelfs mensen die intuïtief eerder een dualistische positie
verkiezen in het lichaam-geest debat, denken dat fenomenale zombies niet kunnen bestaan.
2. Fenomenale zombies zijn een belangrijke uitdaging voor materialisme. Een goede, materialistische
theorie over bewustzijn kan verklaren waarom zombies misschien wel voorstelbaar, maar niet
mogelijk zijn.
3. Zombie-achtige gevallen in het echte leven. Chalmers’ gedachte-experiment is misschien wat
vergezocht, maar er zijn gevallen in het echte leven die erg dicht komen bij wat Chalmers ‘zombies’
noemt! Deze zijn relevant om over na te denken.
➔ Homicidal somnambulism (moorddadig slaapwandelen). Kenneth Parks die slaapwandelt
schoonmoeder vermoord. FENOMENALE ZOMBIE DUS WANT HIJ HAD GEEN BEWUSTE
ERVARING VAN DE HANDELINGEN DIE HIJ HEEFT UITGEVOERD.
➔ Blindsight, graham young was corticaal blind dus geen visuele ervaringen maar toch
(meestal) correct kunnen reageren als ze gevraagd worden te gokken. HIJ IS ZICH NIET
BEWUST VAN HET FEIT DAT HIJ PRIKKELS KAN OPVANGEN AAN DE RECHTERKANT.
College 8 Het bewustzijn en de grote illusie
Het moeilijke probleem als illusieprobleem: Hoe kunnen we fenomenaal bewustzijn of subjectieve
ervaring verklaren vanuit een materialistische theorie? (van neuronen of chemische stoffen verklaren
van ‘hoe het is’, smaak van koffie etc)
➔ Volgens Daniel Dennet weten we niet precies wat bewustzijn is dus ook moeilijk om het
moeilijke probleem dan op te lossen. Dennet is een illusionist: llusionisme is de opvatting dat
(fenomenaal) bewustzijn zoals het doorgaans wordt beschreven, illusoir is. Bewustzijn is niet
zoals het voor ons lijkt te zijn! (het bestaat dus nog wel). We kunnen ons erg vergissen over
onze eigen bewuste ervaringen, omdat ze niet altijd zijn zoals ze voor ons lijken.
1e potentiële illusie: visuele perceptie.
René Descartes (zie les 1 over zijn methode) was gemotiveerd om vanuit de twijfel te vertrekken in
zijn denken, precies omdat hij wist dat onze zintuigen ons vaak kunnen bedriegen. Je hebt visuele
illusies zoals potlood die gebogen lijkt in water maar is t niet en de lijnen illusie en rubberen arm
illusie. Drie aannames/intuïties uit de wetenschap van visuele percepties:
1. Visuele ervaringen zijn rijk en gedetailleerd.
2. Op elk moment is er inhoud die zich binnen ons bewustzijn bevindt, terwijl de rest onbewust blijft.
Er zijn dingen die bewust visueel ervaren worden, en dingen die geen deel uitmaken van visuele
ervaring. Je kan steeds duidelijk zeggen wat de bewuste inhoud van je visuele ervaring is.
3. Zien betekent mentale beelden hebben: de wereld wordt gerepresenteerd in ons hoofd.
→ Visuele perceptie is het proces waarin we, in ons hoofd, een gedetailleerde en rijke representatie
construeren van het object van onze perceptie!
Volgens Alva Noe is dit een grote illusie: Visuele perceptie lijkt in te houden dat we rijke en
gedetailleerde representaties of beelden aanmaken in ons hoofd, maar dat is slechts een illusie. Dit
houdt niet per se in dat we fout zijn over wat we zien, maar over hoe we zien. Want:
1. Het homunculus probleem: Als “zien” inhoudt dat we mentale beelden construeren in ons hoofd,
dan moet een ander systeem in ons brein die mentale afbeelding “zien”. Maar op die manier kunnen
