,Hoorcollege 7 Hechting
Literatuur: ‘ontwikkelingspsychopathologie bij
kinderen en jeugdigen’ hoofdstuk 7
Aanvulling vanuit de literatuur
Gehechtheidsrelatie: een relatie waarin vertrouwen, veiligheid centraal staat – tenminste,
als het gehechtheidsproces positief verloopt.
- Gehechtheid is een affectieve band die iemand tot stand brengt tussen zichzelf en
een specifieke ander, en die hen over tijd, en ruimte met elkaar verbindt
- Gehechtheidsgedrag is elke vorm van gedrag die eraan bijdraagt dat iemand in de
buurt komt of blijft van een ander die beter kan omgaan met de eisen die de
omstandigheden stellen.
- Hechtingsprocessen zijn interactief -> er is sprake van wederzijdse beïnvloeding
Vijf belangrijke aspecten bij gehechtheid en gehechtheidsgedrag: biologische verankering
met een culturele invulling, de opvoedsituatie thuis, mentale representaties (intern
werkmodel), gehechtheid is een proces en een netwerk vormen.
Veilige gehechtheid - Veilige gehechte kinderen laten
zich makkelijk troosten bij
terugkeer van de verzorger en gaan
vrij snel weer spelen
- Goede balans tussen contact
zoeken en zelfstandig er op uit
gaan
- Laten zich gemakkelijk troosten
Onveilige gehechtheid - (1) vermijdend gehechte kinderen
gaan enthousiast op onderzoek uit
en reageren niet op de
terugkerende opvoeder. Ze lijken
niet gestrest, maar zijn dit wel
- (2) ambivalent of afwerende
gehechte kinderen onderzoeken
hun omgeving weinig. Ze kunnen
huilen en boos op de verzorger
afreageren als hij terugkomt en
zich vastklampen. Weert zich af als
hij wordt opgetild en laat zich
moeilijk troosten.
Gedesorganiseerd of gedesoriënteerde - Kinderen houden er geen strategie
gehechtheid op. Hun gedrag lijkt doelloos en
tegenstrijdig. Zo kunnen ze huilen
, bij weggaan en hun opvoeder
negeren bij terugkomst.
Reactieve of geremde hechtingsstoornis:
- Kinderen ook wel emotioneel teruggetrokken genoemd
- Binnen sociale relaties laten ze weinig of zelfs helemaal geen hechtingsgedrag zien.
- Sprake als ze twee of drie symptomen heeft: gebrek aan sociale of emotionele
reacties naar anderen; beperkt in positieve gevoelens; en periodes van
onverklaarbare geïrriteerdheid, verdriet of angst in niet-bedreigende interacties
met volwassen opvoeders.
Willekeurige sociale of ontremde hechtingsstoornis
- Kinderen ook wel kritiekloos genoemd
- Ze vertonen niet-selectief en daarmee oppervlakkig gehechtheidsgedrag, wat
betekent dat ze zich aan willekeurig vastklampen, ook wel gezien als niet-passend
sociaal gedrag.
- Sprake als er minimaal twee symptomen aanwezig zijn: er is geen reserve bij het
benaderen van vreemden; er is sprake van openlijk familiair gedrag waarbij fysieke
en/of cultureel bepaalde grenzen worden overschreden; het kind checkt in een
onbekende omgeving niet of de verzorger nog in de buurt is; het kind gaat
gemakkelijk mee met onbekende volwassenen.
- Deze kinderen zijn ook wel allemansvrienden die gemakkelijk inbreken in iemands
persoonlijke ruimte.
- Deze stoornis veroorzaakt door ontbrekende vaste verzorger in de eerste
kinderjaren
Aantekeningen vanuit het hoorcollege
Gehechtheid: niet alleen bij mensen
- Processen die lijken op gehechtheid komen bij veel diersoorten voor:
- Vooral bij zoogdieren
- Maar ook veel vogelsoorten kennen het verschijnsel van inprenting
- Als ganzen uit het ei kruipen volgen ze de eerste ‘bewegende persoon’ die zij zien.
Voor hen is die ‘levenslange’ moeder
Gehechtheidsrelatie van het kind
Kernmerken in normale ontwikkeling
- Gericht op een specifieke persoon: de hechtingspersoon
- De relatie is duurzaam, continuïteit in een relatie
- De relatie is emotioneel geladen, bij veel emoties kunnen kinderen onveilig gehecht
raken
- We verlangen naar nabijheid en contact met deze persoon
- Verbreking van contact leidt tot verdriet en/of boosheid
- Troost bij verdriet en pijn wordt bij voorkeur bij deze persoon gezocht
- Hechtingsproces: afwisseling tussen veilige haven en veilige basis
,Voorwaarden voor ontstaan van gehechtheidsrelatie:
- Kind is van nature tot hechtingsgedrag geneigd maar het ontstaan hangt af van de
manier waarop de volwassene handelt
- De relatie is persoonsgebonden en heeft als kenmerk dat het kind liefde en leiding
krijgt
- Het effect is vertrouwen in zichzelf en in de ander (basic trust)
Ontstaan van gehechtings relatie
Ontstaan van gehechtheid tussen kind en opvoeder is vooral afhankelijk van de kenmerken
van de opvoeder:
- Sensitiviteit
- Responsiviteit
- Continue en regelmatig gedrag.
Maar ook kenmerken van het kind kunnen een rol spelen
- Makkelijk te troosten
- Vrolijk en aantrekkelijk
Ontwikkeling van gehechtheid en leeftijd
Voor de geboorte
- Al tijdens de zwangerschap ontstaan er bij de ouders gevoelens en fantasieën: het
bedenken van een naam, kamer inrichten, je voel de baby bewegen.
Na de geboorte
- In de eerste maanden nog geen gehechtheid aan de ouders
o Elke vriendelijke en responsieve volwassene kan het kind troosten, voeden en
verzorgen
- Tussen 6 en 9 maanden duidelijke gehechtheid aan unieke personen (meestal de
ouders)
o Er ontstaat een gehechtheidsnetwerk en daarbinnen een hiërarchie in
gehechtheidsrelaties
- Na 2 jaar: gehechtheid gaat meer cognitieve kenmerken krijgen: intern werkmodel
Het ontstaan gehechtheid als voorbeeld van een ontwikkelingsopgave
Ontwikkelingsopgave
- Het idee is: elke levensperiode wordt gekenmerkt door bepaalde
ontwikkelingsopgave voor het kind
- Het niet goed volbrengen van een ontwikkelingsopgave: vergoot de kans dat
toekomstige opgaven ook niet goed volbracht worden
- Gehechtheid: bij onveilige gehechtheid heeft deze persoon later in zijn leven… meer
moeite met het aangaan van veilige en warme relaties. Met partner, maar
bijvoorbeeld ook met zijn eigen kind/kinderen.
Indeling van gehechtheid
Grofweg zijn de gehechtheidsrelaties in 2 groepen te onderscheiden:
Gehechtheidsrelaties die een vorm van organisatie kennen.
- De opvoedingssituatie is voor het kind voorspelbaar (wat niet hoeft te betekenen dat
die volmaakt is).
, - Het heeft geleerd zich zo te gedragen dat het gevoel van veiligheid vergroot wordt of
het gevoel van teleurstelling of stress verkleind wordt. Anticiperen en reageren.
- Veilige en onveilige gehechtheid
Gehechtheidsrelaties waarbij elke vorm van organisatie en coherentie ontbreekt.
- De opvoedingssituatie is onvoorspelbaar en chaotisch. Het kind weet niet hoe hij
daarop moet reageren.
- Gedesorganiseerde gehechtheid
Typen gehechtheid (Ainsworth)
Ainsworth onderscheidde drie vormen van gehechtheid (later onderzoek voegt daar een
vierde vorm aan toe) en bij het onderscheiden van de vier vormen zijn 2 dimensies van
belang:
- Gehechtheidsgedrag – exploratie
- Communicatie tussen kind en gehechtheidspersoon
De vier types van gehechtheid
Veilig gehecht (ca 65%)
- Snel weer neiging tot exploreren, weinig vermijding of afwering van verzorger, troost
baar
Onveilige gehechtheid: de vermijdende vorm (ca 15%)
- (te) veel exploratie, verkennen omgeving actief vermijden van de verzorger bij
terugkeer
Onveilige gehechtheid: de ambivalente vorm (ca 10%)
- Weinig exploratie, aanklampen en afweren van verzorger, moeilijk troost baar
(nieuw) gedesorganiseerde gehechtheid (ca 15%)
- Geen strategie, gedrag doelloos en tegenstrijdig
Gehechtheid van kind en de relatie met ouder:
Gehechtheidsrelaties: bieden het kind bescherming tegen gevaar en geven een gevoel van
emotionele zekerheid.
- Gehechtheidsgedrag van het kind is contact en nabijheid zoeken bij iemand die
sterker is.
- Gevaar of verstoring van de gehechtheidrelatie (zoals echtscheiding) zullen leiden tot
gehechtheidsgedrag).
- Een voorbeeld van dit gedrag is aanklampen bij jonge kinderen.
Een kind kan met elk van beide ouders een verschillende gehechtheidsrelatie hebben.
- Twee veilige, twee onveilige, of een veilige en een onveilige relatie.
- Wordt ingewikkelder bij nieuwe samengestelde gezinnen.
- Advies: als je in de praktijk de gehechtheid van het kind moet beoordelen onderzoek
dan altijd de relaties tussen kind en beide ouders, eventueel ook de relaties met
andere significante opvoederen zoals grootouders.
- Kwaliteit van de zorg die het kind wordt geboden (door opvoeders, onder wie de
ouders) leidt tot veilige (optimale) of onveilige (niet-optimale) gehechtheidsrelatie.
- De gehechtheidsrelatie beïnvloedt het ontwikkelingstraject van een kind.
