https://www.examenblad.nl/examenstof/syllabus-2020-filosofie-vwo
Basisvoorwaarde voor goed leven
De vrijheid om zelf keuzes te maken, zodat ik mijn leven kan inrichten op de manier wat voor
mij goed leven is.
De 5 elementaire dimensies van het goede leven
5 bestaansvoorwaarden:
1. Relaties tot andere mensen
2. Instituties (omgangsvormen, rechtspraak, politiek, onderwijs)
3. Het lichaam (als noodzakelijke voorwaarde, maar ook gezondheid)
4. Natuur (in de brede zin)
5. Zin (zingeving, doel van het leven)
Wat wordt bedoelt met de vrije markt? Dit is de specifieke manier waarop de uitwisseling
van kapitaal, goederen en diensten tussen mensen, bedrijven, organisaties en landen wordt
georganiseerd. De voorwaarde voor de vrije markt is dat we meer maken dan we nodig
hebben en dit dus kunnen verhandelen.
Kenmerken voor de vrije markt:
Privé-eigendom bestaat
Er is concurrentie
Vraag en aanbod zijn leidend voor de prijs
Consumenten, producenten en financiers zijn actoren
Actoren op de markt zijn rationeel
Het gaat uit van Homo Economicus
Geld speelt een centrale rol
Door concurrentie innovatief
4
Mensen zijn instaat tot reflectie. Wij kunnen een mening vormen over wat een goed leven is.
Socrates: Er wordt van ons verwacht dat we reflecteren. We kunnen een mening vormen
over wat we goede en slechte acties vinden. Daarom kunnen we ook een mening vormen
over wat wij een goede manier van leven vinden.
Cassirer: We kunnen na denken over wat wij een goede manier van leven vinden. Dit
drukken wij uit in 'tekenen’ zoals taal, tekens, symbolen. Hoe je je tot de wereld verhoudt
kan je symboliseren in religie, kunst, taal, wetenschap en filosofie. Dit doen andere dieren
niet.
Nietzche: Doordat we kunnen reflecteren of we dingen wel goed doen, kun je verwachtingen
hebben over het goede leven. Door dit goede leven krijg je keuzestress, wat moet je kiezen
om een goed leven te hebben? Omdat we dus geen duidelijke essentie hebben zijn we een
ziek dier/niet-vastgesteld dier.
Door jezelf los te maken van de meningen van anderen over wat goed is voor jou kan je
übermensch worden.
5
,Economische welvaart ≠ een land waar je goed kan leven. Daarom is het BNP geen goede
maatstaf voor goed leven. Daarvoor kwam Martha Nussbaum met het capability approach.
Capabilities zijn mogelijkheden om iets te doen of zijn. Het gaat dus om vrijheid. Een goede
staat zorgt voor de mogelijk op veel capabilities.
De 10 centrale capabilities
Een samenleving is goed, als mensen…
1. In staat zijn een leven van normale lengte te leiden
2. In staat zijn een goede gezondheid te hebben
3. In staat zijn vrij te bewegen zonder geweld
4. In staat zijn om zintuigen en gedachten in te zetten, onderwijs te genieten
5. In staat zijn te kunnen hechten aan dingen en mensen
6. In staat zijn tot een voorspelling van het goede en kritische reflectie over de eigen
levensplanning
7. In staat zijn deel te nemen aan sociale interactie
8. In staat zijn met natuur te leven en ervoor te zorgen
9. In staat zijn te lachen, spelen en recreëren
10. In staat zijn tot politieke participatie, arbeid en bezit
De capability approach gaat dus om een minimum van mogelijkheden van mensen om zich
op die 10 vlakken te ontwikkelen.
Kritiek hierop:
Het is typisch Westers door de volledige nadruk op keuzevrijheid.
Sommige centrale capabilities zijn geen keuze.
Goed leven gaat niet alleen over de mogelijkheden en potenties maar ook over
verplichtingen aan bepaalde mogelijkheidsvoorwaarden voor een goed leven.
Het is te individualistisch, instituties zijn bijvoorbeeld noodzakelijk voor het goede leven
en daar moet samenwerking zijn. Samenwerking is dus geen keuze meer.
6
Kritiek op de democratie:
Het zorgt uiteindelijk tot een tirannie
Dit is aangezien er door volledige vrijheid wantrouwen komt bij de elite. Dit zorgt voor
chaos, waardoor een tiran opstaat.
Het wordt geregeerd vanuit een onderbuikgevoel
Het leidt tot een ochlocratie
Bestuurders en burgers raken het besef van een waardig leven kwijt doordat ze richten op
eigen belang.
De ratio van Plato
- Filokoning (ratio)
- Wachters (ambitie)
- Arbeiders (begeerte)
, De filokoning heeft aretè. Dit bestaat uit deugd, voortreffelijkheid, edelheid en waardigheid.
Ook heeft die de 4 kardinale deugden: matigheid, dapperheid en wijsheid. Wanneer je alle
drie hebt bezit je rechtvaardigheid.
Volgens Plato is het goed als je een slim mens aan de top hebt, want dan is alles geregeld.
Iedereen zit in de goede categorie zodat iedereen samenwerkt en op elkaar is afgestemd. Dit
kan je een utopie noemen. Aan de andere kant is er weinig ruimte voor handel en
individuele vrijheid. Heidegger vond dit idee ook fantastisch. Hij zag het Duits
sociaalnationalisme als een enorm goed idee. Popper zijn kritiek is ‘hemel op aarde zorgt
voor hel’. In de maatschappij heeft de zoektocht naar de volmaakte werkelijkheden geleid
tot de meest radicale uitingen van fascisme. Daarom is het ook een dystopie.
7
Goede staatsvorm Slechte staatsvorm
Eén iemand aan de macht Monarchie Tirannie
Een groepje aan de macht Aristocratie Oligarchie
Het volk heeft de macht Republiek Democratie
In algemeen belang Voor eigen belang
Iedereen en elke politieke gemeenschap is gericht op eudaimonia. Dit is het goede leven.
Wat geluk is kan je niet aan iedereen vragen. Je moet dit aan iemand vragen die echt
gelukkig is en succesvol is. Noodzakelijk hiervoor is een goede familie, vrienden, rijkdom en
goed uiterlijk. Niet iedereen kan dus gelukkig zijn.
Een denkend dier zijn is typerend voor de mens. Een zooion logon echon. Gelukt menszijn
hangt samen met de rede. De rede stelt ons in staat tot handelen. Handelen is niet zomaar
iets doen, maar er over nadenken. De aretè is de houding van de ziel. Dit stelt ons in staat
goed te handelen.
Eudaimonia = energeia van de ziel krachtens een volkomen areté.
Een gelukkig leven krijg je doordat je ziel volgens een deugd handelt.
Deugdzaam handelen leidt tot geluk.
We zijn een zooion politicon. Daarom is deelname aan de politiek essentieel. Je kunt hier de
deugden uitoefenen.
8
De deugd is de intentionele houding, die in het midden ligt voor onszelf. Dit midden is
volgens een redelijkheid waarmee iemand met een praktische wijsheid dat zou doen. Je
fronèsis maakt deze afweging.
3 gedeeltes van de ziel
1. Dianoëtische deugden (denkende deel)
2. Ethische deugden (strevende gedeelte)
3. Vegetatieve gedeelte (lichamelijk aspect)
