Hoorcolleges forensische psychopathologie
HC 1 16-02-2021
Boeken:
Psychiatrie een inleiding boek heel veel info, maar weet dat er veel info in staat. Je zult
niet gauw te weinig leren voor het tt als je je hierin verdiept.
Stoornis en delict gaat over psychiatrie en psychologie op grensvlak met strafrecht.
Nadruk op strafrechtelijk relevante stoornissen. Dit boek is nog volgens de oude DSM. Niet
heel veel veranderd in vergelijking met DSM 5 wat voor ons veel uitmaakt. Hoop was dat
DSM5 een aantal veranderingen zou doorbrengen, maar dat gebeurde niet. De DSM 5 is nog
redelijk dichotoom (stoornis: ja/nee) en er zitten ook geen biologische parameters. Als we
het biologisch snappen, kunnen we van daaruit verder bouwen. Weten wat er aan de hand
is, betekent niet per se dat je weet wat je eraan kan doen. Maar als je de biologische
parameters niet weet, kan je er misschien nog minder aan doen.
Wat maakt iets een psychiatrische stoornis?
Wat in de DSM 5 staat. Dit systeem bevat alle stoornissen die we in de GGZ classificeren. Een
psychische stoornis is dus wat hierin staat. Dit is wel een makkelijke uitweg. Vraag: wat
bepaalt wat voor dingen in de DSM komen? Wat is het criterium dat de DSM toepast om te
zeggen: dit mag erin en dit niet. Dit brengt ons terug naar de DSM 5. De ontwikkelaars
vroegen zich ook af, wat is zo’n stoornis? Antwoord:
Dit is redelijk vaag en open voor eigen interpretatie geen strakke afbakening. Ze leggen
ook nadruk op wat geen psychische stoornis is. ‘Sociaal deviant gedrag’ valt ook op. Zoiets
zal nooit in een cardiologie boek staan. Dit is een uitspraak specifiek voor de psychiatrie. Het
labelen van iemand als psychiatrisch ziek en gevaarlijk kan de staat enorme macht over
iemand geven, bijv Sovjet-Unie. In Nederland is een voorbeeld TBS. Dit is een maatregel die
door veel mensen gevreesd wordt. Je hebt ook dat binnen de reguliere GGZ via een
crisismaatregel tegen hun zin kunnen worden opgenomen.
Stoornissen
Psycho-organische stoornissen (o.a. dementie, niet aangeboren hersenletsel, epilepsie,
delirium, tumor in brein) stoornissen die liggen op het grensvlak psychiatrie en
neurologie. Vroeger was het 1 specialisme. Er zijn een paar stoornissen die in de DSM staan,
maar ook in het handboek van de neurologie.
Stoornissen alcohol/drugs als er iets strafrechtelijk relevant is, zijn deze stoornissen het
wel
Schizofrenie/psychosen komt hij later op terug
Stemmingsstoornissen depressie komt veel voor, strafrechtelijk maakt het niet zo veel uit.
Daarnaast heb je bipolaire stoornissen (manie + depressie)
Angststoornissen gegeneraliseerde angststoornis, sociale angststoornis etc. deze kunnen
vaak goed behandeld worden in de basis GGZ. PTSS hoort hier ook bij in DSM 5 is het een
,trauma-stressor gerelateerde stoornis. Obsessieve compulsieve stoornis zit nu ook in een
ander hoekje.
Eetstoornissen
Seksuele stoornissen vooral pedofilie (op zich geen stoornis, wordt dan pedofiele
stoornis) strafrechtelijk relevant
Slaapstoornissen in detentie slapen veel mensen slecht
Impulscontrole stoornissen als je je impulsen niet kan beheersen, is dat strafrechtelijk zo
nu en dan relevant
Persoonlijkheidsstoornissen belangrijkste: anti-sociale PS, een van de criteria is ook dat je
in conflict komt
Stoornissen bij kinderen en adolescenten autisme en ADHD twee veel voorkomende,
moeten beginnen in de kindertijd en zijn dan vaak ook op z’n ergst
Psycho-organische stoornissen
Afperser van De Mol families kreeg geen verdere celstraf, omdat hij als sterk verminderd
toerekeningsvatbaar werd verklaard. Hij lijdt aan fronto-temporale dementie, wat lastig te
faken is. De aandoening lijdt bij de verdachte tot nauwelijks moreel besef. Er is dan atrofie in
de frontale kwab.
Bij AD is er veel weefsel weg, waardoor de groeven breder zijn. De ventrikels zijn ook veel
wijder, omdat het weefsel geatrofieerd is. Bij AD heb je problemen met de grijze stof. We
weten wat er aan de hand is in de hersenen, maar neurologen weten niet hoe ze dit kunnen
behandelen. Mensen worden ouder, maar we kunnen niks aan het brein vervangen. Op een
gegeven moment kan je dus ouderdomsklachten krijgen. Mensen zijn de enige dieren die het
hebben.
Phineas Cage kreeg hersenschade door een ongeluk, maar hij veranderde wel qua moreel
gedrag. Gedrag kan dus wel degelijk veranderen door verkregen hersenschade. Tot 60% van
de mensen in de gevangenis hebben ook hersenschade opgelopen.
Hallucinaties gaat om gewaarwordingen in sensorische modaliteiten zien, voelen, horen,
ruiken, proeven.
Wanen stoornis in inhoud van denken. Dingen waarover je denkt en waar we waarde aan
hechten en aanzien voor echt ook al krijg je bewijs daar tegenin, maar je dit niet deelt met
de groep.
Als iemand iets lukraak doet, kan je denken ‘speelt hier psychopathologie?’ er is dan dus
geen verklaring voor waarom iemand iets doet.
Psychose
Een psychose is een stoornis in de realiteitstoetsing:
- Waan: stoornis in inhoud denken
- Hallucinatie: sensorische gewaarwording zonder zintuigelijke input
Schizofrenie
- Psychosen (wanen/hallucinaties)
- Functioneren (sterk) verminderd
- Langer durend: vaak elkaar opvolgende psychotische episoden zonder (volledig)
herstel
- Soms apathisch
Schizofrenie is niet een meervoudige persoonlijkheidsstoornis.
Utoya eiland in Noorwegen Breivik heeft daar allemaal kinderen vermoord. Er was
discussie over zijn toerekeningsvatbaarheid. Sommigen waren ervan overtuigd dat hij aan
wanen leed, en dus ontoerekeningsvatbaar was. Dat leidde tot veel onrust, omdat het
,rapport uitlekte. Andere onderzoekers zeiden: hij heeft geen waan, want zijn ideeën zijn ook
op internet gevonden. Daarom werden zijn ideeën niet als wanen gekwalificeerd.
Drugs en alcohol
Naast stoornis op zich, is het ook belangrijk voor recidive bij andere stoornissen. Kans op
recidive is dan groter.
Psychoactieve stoffen hebben verschillende effecten:
1. Directe gevolgen = invloed/intoxicatie
2. Afhankelijkheid (kost veel delicten plegen)
3. Hersenschade veroorzaakt door deze stoffen
Deze kunnen allemaal leiden tot relevante gedragsveranderingen.
Deze stoffen kunnen ook leiden tot psychose. Door alcohol en drugs kan er ook een
probleem ontstaan met impulsbeheersing. Middelenmisbruik wordt wel echt
gezien/geclassificeerd als verslaving.
Culpa in causa
Culpa in causa is dat je zelf ook een aandeel hebt in de schuld, dat je zelf hebt bijgedragen
daaraan. Je wordt verantwoordelijk gehouden voor dat je jezelf in een toestand hebt
gebracht dat er gedragsveranderingen kunnen plaatsvinden.
Stemmingsstoornissen
Wanneer is een stemmingswisseling pathologisch? Hierover kan je discussiëren.
Stemmingsstoornissen hebben ook de neiging om te clusteren.
Wat is erger, een stemmingsdaling of een stemmingsstijging?
Een stijging kan heel verwoestend zijn, je kan bijvoorbeeld dingen zeggen of doen waar je
later heel veel spijt van hebt.
Mensen met een daling kunnen wanen krijgen dat ze bijvoorbeeld heel arm zijn, mensen
met manie krijgen een grootheidswaan.
Hoe ziet de psychose bij manie/depressie vaak uit? Deze past bij je stemming.
Hypomanie bestaat ook. Dit zijn periodes waar mensen een beetje manisch zijn.
Een kenmerk van antisociale PS is dat je geen spijt hebt.
Psychopathie is een lastig construct. Dit is echter geen stoornis van de DSM. Het is een
construct.
HC 2 17-02-2021
Take home message: wat zijn de redenen dat de strafrechter gedragskundige informatie in
zijn beoordeling wil betrekken?
Artikel 39 Sr: een verdachte is niet strafbaar wanneer het ten laste gelegd feit (delict) hem,
ten gevolge van een psychische stoornis, niet kan worden toegerekend.
Als iemand vanwege een psychische stoornis een delict pleegt, zodanig dat hij daar niet
verantwoordelijk kan zijn, wordt hij op grond daarvan ontoerekeningsvatbaar verklaard.
Normaal gesproken is het uitgangspunt dat je verantwoordelijk bent voor het delict. Op het
moment dat er redenen zijn dat het niet redelijk is om iemand die zo ‘gestoord’ is straf te
geven, moet je dat aannemelijk maken door middel van onderzoek.
Er kan verschil zijn tussen het moment van het onderzoek en het delict. Je moet aannemelijk
maken dat iemand ten tijde van het delict psychisch gestoord was. Het is dus:
verantwoordelijk, tenzij…
Stoornis volgens de wet
Gebrekkige ontwikkeling aangeboren afwijkingen of in de jeugd opgelopen gebreken die
psychische ontwikkeling meer structureel hebben verstoord.
, Ziekelijke stoornis verstoring die tijdens het leven van een psychisch ‘gezond’ persoon zijn
opgetreden
Terminologie veranderd sinds de Wet Forensische Zorg. Deze bestaat uit een aantal
subwetten voor verschillende doelgroepen.
Wet Forensische Zorg psychische stoornis, verstandelijke handicap en/of
psychogeriatrische aandoening
Het strafrecht spreekt dus nu van psychische stoornis, verstandelijke handicap en/of
psychogeriatrische aandoening. Maar als je kijkt naar criteria voor TBS, zie je de oude
verwoording. Verschillende subvormen zijn vooral buiten het strafrecht belang. Voor het
strafrecht zelf is de wetswijziging niet zo van belang.
De aanpassing is gemaakt, omdat zo’n stoornis begrip iets is wat fluctueert in de tijd
(homoseksualiteit stond vroeger in de DSM). De wetgever heeft willen voorkomen dat bij
iedere gedragskundige ontwikkeling/inzichten dat dit zou moeten leiden tot een
wetswijziging. Alle stoornissen kunnen naar voren worden gebracht, maar ze wegen niet
allemaal even zwaar (spinnenfobie bewijzen bij moord heeft niet veel toevoeging).
Het stoornisbegrip in het strafrecht is dus breed. Alle stoornissen mogen worden gebruikt,
maar je moet de relevantie wel uitleggen.
Sommige landen hebben het anders gedaan. Noorwegen heeft bijvoorbeeld een ander
systeem dan NL. Iemand is daar ontoerekeningsvatbaar als iemand psychotisch is, dus
vanwege het feit dat hij psychotisch is. Dat betekent ook dat allerlei andere vormen van
stoornis die wij in het strafrecht betrekken voor TBS, zegt Noorwegen dat daar niet
voldoende hard een criterium bij te geven is hoe je die strafrechtelijk zou wegen, dus doen
we daar niks mee tijdens de strafoplegging. Toch speelt ook in Noorwegen de causaliteit
tussen stoornis en delict een rol bij bepalen of iemand een diagnose krijgt of niet.
Rechter en deskundige
Als het gaat over forensische psychopathologie is het belangrijk om onderscheid te maken
tussen verschillende rollen.
Beoordeling door de strafrechter:
- Individuele beoordeling lastig, want gedragskundigen kunnen van alles zeggen,
maar je moet daar ook de stap maken naar de individuele verdachte, daarom heb je
inzicht nodig (bullet 3)
- Tenlastelegging en wettelijke strafmaxima bepalen kaders bij de sanctietoeneming
dit is van belang dat als je bijv een TBS maatregel wil adviseren, dat bij sommige
delicten niet kan, omdat daar een te lage straf op staat
- Inzicht in de oorzaak, de aard en de ernst van eventueel recidivegevaar een
rechter heeft niks aan slechts een recidivepercentage bij een bepaald delict, zegt niet
perse iets over of het toe te schrijven is aan de stoornis. De rechter wil dus weten of
de stoornis de reden is dat iemand een delict heeft gepleegd en hoe groot is dan de
kans dat iemand het nog een keer doet
- Speciaal-preventieve effectiviteit staat bij de strafoplegging niet centraal dit is het
zo klein mogelijk maken van de kans dat iemand het opnieuw gaat doen. Dit is een
van de dingen waar je in het strafrecht naar kijkt, maar het is niet allesbepalend. Aan
de ene kant wil je dat mensen leren van de straf, aan de andere kant is een van de
kernpunten dat iemand er last van heeft. Het strafrecht zelf is ook een van de grote
schadeposten dat iemand opnieuw een delict pleegt
Strafrechtelijke positie van de getuige-deskundige:
